Op reis wil je maar één ding: vrijheid. Vrijheid om te verdwalen in een onbekende stad, om last minute een andere route te nemen, om die zonsondergang meteen te delen met vrienden thuis. Maar ja, zonder mobiel bereik of een stevige databundel is die vrijheid soms ver te zoeken. Gelukkig is er een oplossing die verrassend simpel én voordelig is: sim only

In dit artikel nemen we je mee in de wereld van sim only-abonnementen voor reizigers. Niet te technisch, gewoon handige tips waar je écht iets aan hebt als je binnenkort op pad gaat.

Wat is sim only ook alweer?

Een sim only-abonnement betekent dat je alleen betaalt voor je mobiele bundel: belminuten, sms en data. Je krijgt dus geen toestel, wat het abonnement meestal een stuk goedkoper maakt. Ideaal als je al een goede telefoon hebt en liever je geld uitgeeft aan leuke dingen – zoals een extra nachtje in dat charmante B&B in Toscane.

Waarom is sim only zo handig voor op reis?

Een sim only is voor buitenlandgebruik vooral aantrekkelijk vanwege de flexibiliteit en controle. Alle Nederlandse providers bieden sinds 2017 EU-roaming aan, wat betekent dat je in veel Europese landen gewoon je bundel kunt gebruiken zonder extra kosten.

Dat betekent: geen gedoe met lokale simkaarten, geen onverwachte roamingfacturen, en gewoon bereikbaar blijven met je eigen nummer. Even de weg zoeken op Google Maps, je hotel reserveren via Booking.com of een foto sturen via WhatsApp – allemaal zonder zorgen.

Waar moet je op letten voor vertrek?

Binnen de EU is dat meestal geen probleem. Je gebruikt daar gewoon je Nederlandse bundel. Buiten de EU is een ander verhaal. Dan betaal je vaak per MB en dat kan hard oplopen. Ga je bijvoorbeeld naar Turkije, Thailand of de VS? Check dan of je provider wereldbundels aanbiedt of koop ter plekke een lokale simkaart.

Een kleine instelling, groot verschil. Ga naar je netwerkinstellingen en zorg dat ‘roaming’ is ingeschakeld. Geen zorgen: zolang je binnen de EU blijft en je bundel geldig is, brengt dit geen extra kosten met zich mee. Buiten de EU kun je roaming juist beter uitzetten, tenzij je bewust een buitenbundeloptie hebt gekozen.

Weet je dat je op vakantie meer data verbruikt dan thuis (hallo, Instagramstories en Google Maps)? Kies dan tijdelijk voor een grotere databundel. Bij veel sim only-aanbieders kun je je bundel maandelijks aanpassen. Zo blijf je flexibel én binnen budget.

Slimme bespaartips voor onderweg

Zelfs met een goede bundel is het slim om spaarzaam met je data om te gaan. Je wilt tenslotte je MB’s gebruiken om je weg te vinden, niet om automatische updates te installeren.

Hoe zit het met bellen en voicemail?

Binnen de EU bel je ook gewoon uit je bundel. Maar let op: voicemail beluisteren in het buitenland kan extra kosten met zich meebrengen, vooral buiten Europa. Zet je voicemail dus uit als je die niet nodig hebt, of laat mensen via WhatsApp contact opnemen. Wel zo 2025.

En buiten Europa dan?

Ga je naar een land buiten de EU, dan is een sim only-abonnement minder vanzelfsprekend. Dan kun je kiezen uit:

Samenvattend

Met een beetje voorbereiding is voor buitenlandgebruik een sim only een uitstekende manier om tijdens je reis bereikbaar te blijven, zonder torenhoge kosten of eindeloos zoeken naar WiFi. Je behoudt controle over je verbruik, je eigen nummer én je vakantiebudget.

Kortom: ideaal voor iedereen die met een gerust hart wil reizen – van de spontane citytripper tot de digital nomad die morgen gewoon weer inlogt op een strand in Portugal.

Wil je flexibel je bundel aanpassen, profiteren van duidelijke tarieven en gebruikmaken van een betrouwbaar netwerk? Kijk dan eens naar Simyo’s sim only – of check eerst de roaminginformatie van KPN voor een compleet overzicht van je opties.

Die langgekoesterde droomreis naar de andere kant van de wereld, die perfect uitgeruste camper voor een onvergetelijke roadtrip, of die essentiële professionele duikuitrusting waarmee je nieuwe onderwaterwerelden kunt verkennen. Soms lijken onze grootste reisavonturen financieel (net) buiten bereik. Sparen is een optie, maar wat als je niet langer wilt wachten om je passie te volgen? Een persoonlijke lening kan dan een interessante mogelijkheid zijn om die dromen sneller te realiseren. Maar wat houdt zo'n lening precies in en is het wel een verstandige keuze voor jouw reisplannen?

Reizen kost (vaak veel) geld

Als reiziger komen er diverse kostenposten kijken bij het plannen en uitvoeren van je avontuur. Denk hierbij aan de transportkosten, zoals vliegtickets, treinkaartjes, busreizen of de aanschaf van een eigen vervoermiddel zoals een camper of motor. Daarnaast zijn er de kosten voor accommodatie, variërend van hotels en hostels tot vakantiehuizen of de inrichting van je camper. Ook de dagelijkse uitgaven zoals eten, drinken, lokale transportkosten en toegangsprijzen voor bezienswaardigheden zijn aanzienlijk. Verder moet je rekening houden met reisverzekeringen, vaccinaties en visa. En eventuele kosten voor reisbenodigdheden zoals outdoorkleding, rugzakken of specifieke apparatuur.

Je droomreis mogelijk maken

Wanneer je niet voldoende hebt kunnen sparen voor je vertrek en ook geen opties hebt om bijvoorbeeld bij familie extra geld te lenen, kan je reis potentieel gefinancierd worden met een persoonlijke lening. Dit is een geldbedrag dat je leent van een financiële instelling en dat je in een vooraf afgesproken periode terugbetaalt, inclusief rente. Het belangrijke kenmerk is dat je het geleende bedrag in één keer ontvangt en dat de rente en de maandelijkse aflossing gedurende de looptijd van de lening vaststaan. Dit zorgt voor financiële duidelijkheid: je weet precies waar je aan toe bent en wat je maandelijks kwijt bent. In tegenstelling tot bijvoorbeeld een doorlopend krediet of een creditcard, waarbij het leenbedrag flexibel is, is een persoonlijke lening specifiek bedoeld voor een bepaald doel, zoals het financieren van een reis of de aanschaf van reisbenodigdheden.

De voordelen voor reizigers en avonturiers

Voor wie de wereld wil ontdekken, biedt een persoonlijke lening een aantal aantrekkelijke voordelen. Ten eerste stelt het je in staat om een grotere uitgave in één keer te doen. Denk aan de aankoop van een betrouwbare camper die je vrijheid op de weg vergroot, of het boeken van een langdurige wereldreis waar je anders jaren voor zou moeten sparen. Ten tweede zorgt de vaste maandelijkse last ervoor dat je de kosten van je droomreis over een langere periode kunt spreiden, waardoor het beter past binnen je budget. Je hebt vooraf inzicht in je financiële verplichtingen, wat helpt bij het plannen van je reis en je financiën daarna.

Aandachtspunten bij het afsluiten van een lening

Voordat je een persoonlijke lening afsluit voor je reisavontuur, zijn er een aantal belangrijke zaken om te overwegen. Ten eerste natuurlijk de kosten. De rente is een cruciale factor; dit zijn de kosten die je betaalt voor het lenen van het geld. Vergelijk verschillende aanbieders om de meest gunstige rente te vinden. Ook de looptijd van de lening is belangrijk. Een langere looptijd betekent lagere maandelijkse lasten, maar je betaalt over de gehele periode meer rente. Kies een looptijd die past bij je financiële situatie, zowel nu als in de toekomst. Let ook goed op de voorwaarden van de lening, zoals de mogelijkheden tot vervroegde aflossing.

Verstandig lenen voor je reisdroom

Een persoonlijke lening kan een waardevol instrument zijn om je reisdromen te realiseren, mits je er verstandig mee omgaat. Bepaal vooraf nauwkeurig hoeveel geld je nodig hebt en leen niet meer dan noodzakelijk. Maak een realistisch terugbetaalplan en zorg ervoor dat de maandelijkse lasten comfortabel binnen je budget passen, ook tijdens en na je reis. Overweeg of er wellicht andere spaarmogelijkheden zijn of dat je bepaalde uitgaven kunt uitstellen. Een weloverwogen beslissing zorgt ervoor dat je met een gerust hart op avontuur kunt gaan, zonder onnodige financiële zorgen achteraf.

Geld lenen bij familie of vrienden kan flexibeler zijn en minder kosten met zich meebrengen, maar het is belangrijk om duidelijke afspraken te maken over de terugbetaling om relaties niet onder druk te zetten. Een goed gesprek en heldere afspraken kunnen veel financiële stress achteraf voorkomen.

Mountainbiken is de perfecte manier om de natuur te verkennen, je hoofd leeg te maken en jezelf fysiek uit te dagen. Of je nu houdt van technische trails vol boomwortels en rotsen of liever lange, glooiende bospaden rijdt, er is altijd wel een route die bij jouw niveau past. In Nederland en daarbuiten zijn er talloze geweldige mountainbikeroutes te vinden. Pak je fiets, trek je helm strak en ontdek deze toffe plekken om te rijden!

Mountainbikeroutes in Nederland

Je hoeft echt niet naar het buitenland om mooie trails te rijden. Nederland heeft verrassend veel gave MTB-routes, van snelle singletracks tot uitdagende klimmetjes. De Utrechtse Heuvelrug is bijvoorbeeld een hotspot voor mountainbikers. Denk aan routes zoals die van Amerongen en Leersum, die bekendstaan om hun technische secties en snelle afdalingen. Ook in het zuiden van het land vind je fantastische trails. Denk aan in Zuid-Limburg, waar je bijna een buitenlands gevoel krijgt door de steile hellingen en smalle paadjes. Liever iets minder uitdagend? Dan zijn de routes op de Veluwe perfect, met lange, goed onderhouden tracks door de bossen.

Mountainbiken in het buitenland

Heb je zin in een echt avontuur? In landen zoals Duitsland, België en Frankrijk vind je geweldige mountainbike gebieden. De Ardennen zijn bijvoorbeeld ideaal voor een weekendje weg, met routes die je langs ruige rotsen en diepe dalen voeren. Duitsland heeft de Eifel en het Zwarte Woud, waar je eindeloos kunt klimmen en afdalen. Voor wie echt een uitdaging zoekt, is de Alpenregio dé plek. In gebieden zoals de Franse Alpen of het Oostenrijkse Tirol vind je spectaculaire downhill-trails en bikeparks waar je je grenzen kunt verleggen.

De juiste uitrusting voor elke rit

Een goede mountainbike is natuurlijk essentieel, maar er is meer waar je aan moet denken. Draag altijd een stevige helm en, als je technische trails rijdt, kniebeschermers en handschoenen. Een comfortabele, ademende outfit maakt het fietsen een stuk fijner, vooral als je langere tochten maakt. Vergeet ook niet een basis reparatieset mee te nemen: een multitool, een reserve binnenband en een fietspomp kunnen je dag redden als je een lekke band krijgt. En water! Niets is zo vervelend als dorst krijgen midden op een lange route.

Mountainbike verzekeren: nodig of niet?

Een mountainbike kan een flinke investering zijn, zeker als je een high-end model rijdt. En helaas zijn mountainbikes ook populair bij dieven. Daarom kan het verzekeren van je mountainbike best slim zijn. De meeste verzekeringen dekken diefstal, maar je kunt vaak ook kiezen voor een uitgebreidere dekking die schade door vallen of transport meeneemt. Let goed op de voorwaarden: sommige verzekeraars eisen bijvoorbeeld dat je fiets in een afgesloten ruimte staat als je hem thuis bewaart. Als je regelmatig in het buitenland fietst, is een verzekering met internationale dekking een aanrader.

Techniek en vaardigheden verbeteren

Mountainbiken is meer dan gewoon fietsen over een bospad. Hoe beter je techniek, hoe soepeler je rijdt en hoe leuker de trails worden. Wil je sneller en veiliger afdalen? Oefen dan je lichaamspositie en leer hoe je remmen optimaal gebruikt zonder grip te verliezen. Bochtenwerk is ook belangrijk: kijk altijd vooruit, houd je gewicht laag en leer je fiets te "leunen" in plaats van te sturen. En niet vergeten: hoe beter je conditie, hoe makkelijker de beklimmingen worden!

Respect voor de natuur en medefietsers

Mountainbiken is fantastisch. Maar het is belangrijk om rekening te houden met andere gebruikers van de paden. Blijf op de aangegeven routes, voorkom onnodige erosie en geef wandelaars en andere fietsers de ruimte. Veel MTB-trails worden onderhouden door vrijwilligers. Dus respecteer het werk dat zij doen door netjes te rijden en geen rommel achter te laten. Hoe beter we met de natuur omgaan, hoe langer we kunnen genieten van mooie routes!

Een "rustdag" die we gaan benutten om naar de kopermijnen te gaan net buiten Mibladen. We gaan met oude Mercedes busjes uit de zeventiger jaren het Atlasgebergte in. Ze trekken het nog maar net en het interieur laat te wensen over. Zelf gelaste handvaten aan het plafond en airco nog nooit van gehoord. Vanmorgen was het met 7 graden koud, maar in het zonnetje wordt het nu toch wel aanvaardbaar. Nadat de Fransen in de vorige eeuw hebben ontdekt dat er veel lood in de grond rond Mibladen zit, zijn ze hier naartoe zijn gekomen om hier mijnbouw te gaan beginnen. Deze regio had ook als eerste stad in Marokko stroom. Niet om de mensen te helpen, maar die stroom hadden ze nodig om de grond leeg te plunderen. Ondertussen zijn de Fransen alweer lang weg en heeft de Marokkaanse overheid de mijnen gesloten, omdat he te gevaarlijk zo zijn. Sluiten betekent hier niet dat je er niet meer in kunt, maar eerder een mededeling dat je er niet meer mag komen. Er zitten nog vaak mensen in de gangen om te kijken of ze nog iets kunnen vinden, Ook staan er weer direct vrouwen en kinderen met gevonden stenen om aan ons proberen te verkopen.

Als je Midelt uitrijdt, passeer je eerst een vlakte waar meer plastic en vuil te zien zijn dan planten en struiken. De wind heeft hier vrij spel en neemt alle lichte materialen mee. Je vraagt je hier echt af of je wel op de juiste weg bent, naar die mooie Aouli kloof. Als je een klein half uur later de eerste bochten en heuvels passeert, laat je de bewoonde wereld en het vuil echt achter je. De enige levende wezens die je tegenkomt zullen een schaapsherder met z’n vee zijn. En dan kom je bij die brug. Een brug waarvan je even twijfelt of het wel veilig is om er overheen te rijden. Als je genoeg moed verzameld hebt krijg je een halve hartverzakking zodra je bijna aan de overkant bent, als de laatste balken vrijwel allemaal los blijken te liggen. Hout bonkt op metaal, als de balken naar boven schieten en weer terug klappen. Wij worden voor de vallei gedropt en we lopen de laatste 3 km naar het verlaten mijnstadje langs de Mouloiuya rivier, terwijl onze busjes ons langzaam volgen. Het is een prachtige omgeving met veel diverse kleuren in de bergen verwerkt, zoals groen, rood, geel en terra. Op sommige plekken in de spleten van de rotsen zien we mensen zitten tikken, op zoek naar lood of een ander metaal, op een hoogte van wel 75 meter en zonder enige bescherming. Ook zitten er mensen te schaften langs de weg bij een provisorisch tentje en wordt de was gedaan in de rivier. De laatste fotograferen valt niet mee, want de vrouwen kruipen weg achter de begroeiing als ze een camera zien. Zeker nog geen make-up op vandaag. Ook lopen we nog een mijnschacht in, met aan het begin enkele kraampjes. In de gang fietsen de mensen met een klein lichtje naar binnen om een heel eind verder in het donker te werken. Mouloiuya is een rivier in Marokko die zijn oorsprong vindt op de kruising van het Midden- en Hoge Atlasmassief in de Almssid-regio in de provincie Midelt. Het is 600 km lang en mondt uit in de Middellandse Zee, in het oostelijke Rif gebied, precies in de vlakten van Kebdana en Triffa, in het uiterste noordoosten van Marokko. De monding ligt 14 km van de Algerijns-Marokkaanse grens. Nadat de rijke mijn eigenaren zijn weggetrokken, blijft er niet veel meer over dan een dood dorpje, waar de arme bevolking nog wat restjes uit de rotsen proberen te hakken. In de jaren ’30 van de vorige eeuw zijn de Fransen hier begonnen met de mijnbouw, om lood en zilver uit de bergen te halen. Het lood werd tot in de jaren ’60 naar Noord-Frankrijk geëxporteerd om daar verwerkt te worden in brandstof. In de bloeiperiode woonden en werkten hier tussen de 3000 en 6000 mijnwerkers. Toen de Franse kolonisten in 1962 vertrokken, is de mijnbouw nog tot de jaren ’80 voortgezet. Toen was de mijn niet langer rendabel en werd het gebruik van lood in benzine ook verboden. Bovendien zorgde een overstroming ervoor dat veel van de gebouwen plotseling in een dikke laag modder kwamen te staan.

We krijgen honger en gaan eten in een Berber huisje. De totale excursie is geregeld door mensen van onze camping en het eten is ook door hen meegebracht vanuit het restaurant. Wij zitten op sobere meubels, maar in de kamer naast ons is de vloer het meubel, wel met matras. Het eten bestaat uit een restant van groentes en daar is een salade van gemaakt, met als hoofdgerecht Kafta balletjes met brood. Het smaakt allemaal goed en het brood vult als de beste. Als toegift geven de gidsen en een chauffeur nog een muzikaal stukje entertainment, op instrumenten uit de keuken geleend. De tekst moeten ze nog op oefenen. Weer buiten lopen we naar het erbij gelegen dorpje en steken het bruggetje over naar een kerkhof. Hier wordt uitgelegd hoe de mensen hier hun doden herdenken en eren. Ook komt er een verhaal uit de2e wereldoorlog, waar een gefrustreerde Franse Mirage piloot de hele kasbah aan stukken schoot en de slachtoffers ook daar zijn begraven. Als laatste vertelt de gids hoe ze water zochten met een wichelroede. Hij laat het zien en om te bewijzen dat het echt zo is, moet Sil het ook een keer doen. Zij zegt dat het klopt en Sil geloof ik altijd.

Vanaf het Berberdorpje rijden we verder naar het mijnwerkers dorpje Aouli. De wegen zijn erg slecht en we voelen ons net zo'n hondje wat vroeger op de hoedenplank achter in de auto stond. Als we de vervallen huisjes gezien hebben, kun je kiezen om de route te lopen die de mijnwerkers jaren gelopen hebben van hun huisje tot aan de werkplek. Ahouli (of Aouli) is een verlaten mijndorp in centraal Marokko. Ooit een van de belangrijkste loodafzettingen in Marokko, zijn de nabijgelegen mijnen Ahouli en Mibladen nu verlaten. Het is gelegen in een vallei langs de bovenloop van de Moulouya-rivier, ongeveer 25 kilometer ten noorden van Midelt. Meer dan tien jaar lang riskeerden duizenden illegale mijnwerkers dagelijks hun leven in de galerijen. Het Franse bedrijf Penarroya exploiteerde de locaties van 1928 tot de jaren zestig, had honderden Marokkaanse werknemers in dienst en produceerde jaarlijks tienduizenden tonnen lood, waarvan de meeste werd naar Frankrijk geëxporteerd.

Iets verder als het dorpje is dus de route van de werknemers van de mijn. Een steile stenen trap van 660 treden langs de rotsen. Het gaat naar onze mening wel meer als 100 meter naar beneden. Zij moesten na de zware arbeid in de donkere gangen ook nog eens omhoog. De mensen die niet wilde of kunnen, gaan met de busjes weer naar de weg bij de mijnen.

Sil is de laatste uurtjes steeds rustiger geworden en zit ziek te worden achter in het busje. Dit was eigenlijk vanmorgen al lichtelijk aanwezig, maar zo'n bikkel als ze is, heeft ze gewoon doorgezet en de dag meebeleefd. Terug op de camping is het linea recta naar de camper, enkele paracetamols erin en slapen maar. De avond is voor mij alleen. Ik maak een pannenkoeken beslag, knoei een en ander onder en zet de foto's over naar de harde schijf tijdens het pannenkoeken bakken. Wat een wilde tijd.

Het is koud als we in het busje wakker worden, vannacht maar 7 graden. Sil is nog niet echt beter, maar het is niet meer zoals gisteren. We kunnen op pad na het ontbijt en het reinigen van de voorruit.

Ons doel voor vandaag is èèn van de koningssteden Fes, zo'n 200 km ver. We staan al vlug langs de kant voor koffie, maar dat komt omdat we tijd genoeg hebben. De RN 13 is een goed doorgaande route met een asfalt wat in veel Europese landen niet zou misstaan. We komen een heuvel over en krijgen een uitzicht van heb ik jou daar en geeft meteen een reden tot stoppen. Ik klim direct een heuveltje op om mijn 360 graden camera zijn werk te laten doen. Op een afstand zie ik een grote kudde schapen lopen en de herder is op een afstand een vuurtje aan het maken. Als er vlammen verschijnen loopt hij weg en laat het vuur aan wakkeren........ ? Ik zie dat hij mij ook heeft opgemerkt en als ik klaar ben, loop ik naar beneden en ga mee koffie drinken en een broodje eten. Plotseling staat daar ineens de herder bij ons. We hebben alle vier meteen de indruk dat hij komt bedelen en balen daar een beetje van. Maar wat blijkt, hij komt naar ons toe, geeft iedereen een hand en heet ons welkom in zijn geboorteland......... dan loopt hij weer weg......... Ik roep hem terug en loop naar ons busje. Ik neem een pak jus-d'orange en Jannie heeft nog een leeg flesje. We vullen het flesje met jus-d'orange en geven dat samen met wat eten aan de herder. Hij kijkt verwonderd en blij tegelijk. Als we hem later nakijken, zwaait hij nog een keer...... Onze goede daad voor vandaag.

In de omgeving van Azrou een stadje in het Midden-Atlas gebergte is een bos met ceders. Heel bijzonder om deze bomen te zien waarvan er sommige wel 60 meter hoog zijn. Maar de eigenlijke attractie is de groep apen die in het bos woont. Deze Barbarijse Makaken zijn niet alleen heel mooi om te zien, maar ook lichtelijk handtastelijk dus alleen voor de dapperen onder ons. Ifrane is de thuisbasis van ’s werelds grootste concentratie berberapen. We parkeren onze campers, terwijl we de apen goed in de gaten houden. We doen alles goed op slot en bergen de spullen die we meenemen ook goed weg in onze zakken. Een jongen geeft me wat pinda's en de apen zijn er nu zo. Dezelfde jongen vraagt nu geld voor de pinda's, terwijl hij vertelde dat het gratis was. Ik zeg dat ik nog wel wat wil kopen maar betaal die andere pinda's zeker niet. Hij zegt 20 Dirham, ik zeg 10 Dirham omdat je gelogen hebt en we schudden onze handen... deal. Ik deel wat uit en als het niet vlug genoeg gaat, wordt er aan mijn broekspijp getrokken. Er is hier wel een rangorde, want de sterkste eet het meeste en de anderen kijken schuw rond als ze iets krijgen. Het komt zelfs tot een gevecht als er eentje bij deze sterkste voorschiet. Ze rennen over het terrein om Sil heen en die schrikt en gilt en ze springen tegen een camper omhoog. Dan is de kleinste toch te vlug en is verdwenen. We kopen een cederhouten sla bestek en de vrouwen neuzen natuurlijk in de kraampjes op de parking. Tussen de bomen is een filmploeg aan het opnemen voor een Duits kinderprogramma voor het redden van de aarde. Het planten van nog meer ceder bomen en of we nu willen vertrekken... jawohl, verdamt noch mal....

Ifrane National Park strekt zich uit over 500 vierkante kilometer cederbos, glooiende groene heuvels en bergachtig terrein in het Midden-Atlasgebergte. Ifrane wordt vaak de ‘Tuin van Eden’ van Marokko genoemd vanwege de contrasterende scènes van drassige moerassen, kersenboomgaarden en alpenbossen. Bezoekers verwonderen zich vaak over de enorme diverse ecologie van dit beschermde park dat op geen ander landschap in Marokko lijkt. De regio herbergt een tiende van de cederbossen ter wereld. De hoogte van het berggebied varieert van 1300 tot 2000 meter. De hogere bergtoppen die je er ziet bevinden zich in het naburige Toubkal National Park met onder andere de beroemde berg Toubkal.Twee meren in het gebied, het Afennourir en Tifounassine meer, zijn Ramsar sites. Dat houdt in dat het watergebieden zijn van internationale betekenis, in het bijzonder als verblijfplaats voor watervogels. Maar dat is niet het enigste bijzondere aan het park. Ifrane is de thuisbasis van ’s werelds grootste concentratie berberapen.

We willen lunchen, maar liever niet bij de apen. We rijden enkele km weg door het cederbos en vinden een mooi plekje. We zijn niet de enige en samen genieten we van de zon kunnen ook nog wat rondkijken.Achter ons kucht en kreunt een Volvo N86 uit 1968 zich een weg van de berg af naar beneden. We rijden Azrou voorbij en gaan over naar de RN8 die behalve naar Fez, ook het Nationale park d'Ifrane park kruist. We gaan omhoog en omlaag met steile klimmen tot wel 2184 meter hoogte en lange dalingen van wel 10%. Erg klote als je achter zo'n ouderwetse Isuzu zit met een rookpluim aan de zijkant van de truck...... milieunorm euro -1. Relax je bent in Marokko. We genieten vandaag echt van onze route, behalve misschien Joop en Jannie, die 3 meter achter ons rijden. We passeren èèn van de vele politiecontrole posten en zij worden aan de kant gezet. Snelheidsovertreding....... en wij niet...... Wij rijden een stukje verder om niet betrokken te worden en krijgen later het verhaal. Er was een foto gemaakt enkele km's ervoor in een dorpje waar je 60 km mocht rijden. Boetes boven de 65 km worden uitgeschreven en zij deden 68 km en dat is goed voor een prijs van de standaard 150 Dirham die iedereen krijgt. De foto wordt getoond en een hele lijst met info in het Arabisch en handtekeningen van alle 4 de agenten krijg je erbij. We hebben dit bij meerdere medereizigers aangehoord en het lijkt wel of iedereen dit als een souvenir ervaart. Alles moet ingelijst worden....... De omgeving veranderd enorm en we hebben soms het idee dat we in Frankrijk of in Zwitserland rondrijden. De bouw van de huizen, de straten, grotere en jongere auto's, kleding van de mensen, we rijden richting een Europese, westerse wereld. Ifrane National Park is een nationaal park gelegen in het Midden-Atlasgebergte van Marokko. Het grondgebied strekt zich uit over het westelijke deel van de bergen en gebieden binnen de provincies Ifrane en Boulmane. Het is een van de weinige overgebleven leefgebieden voor de berberapen; een primaat die prehistorisch een veel breder verspreidingsgebied had in Noord-Afrika, maar momenteel overleeft als een bedreigde soort in nauw beperkte en gefragmenteerde habitats. Ifrane National Park werd in 1994 bedacht en in oktober 2004 opgericht om belangrijke soorten en ecosystemen te beschermen, en vanwege de toename van de menselijke activiteit en de exploitatie van hulpbronnen. Sinds de jaren negentig is Marokko betrokken bij het bedenken van strategieën om het milieu en de biodiversiteit te helpen beschermen door middel van projecten en conventies zoals Ramsar. Ifrane National Park is een van de manieren die de Marokkaanse staat heeft bedacht om het belang van zijn bossen en ecosystemen aan te tonen.

We gaan vandaag met een touringcar naar de stad en beginnen bij het koninklijke paleis. Het paleis Dar el-Makhzen is gebouwd in de 14e eeuw, ten tijde van de Merinidische heerschappij in Marokko. De oppervlakte van het koninklijk paleis bestaat uit circa 80 hectare, met onder andere groene tuinen, een moskee en een Koranschool die dateert uit 1320. Het koninklijk paleis van Fes is op een hoger gelegen gedeelte buiten de oude medina gebouwd, zodat dat de heersers goed overzicht konden houden over de stad. Door de jaren heen werd het koninklijk paleis bewoond door vele machtige sultans in Fes. Tegenwoordig woont er niemand meer permanent, maar maakt de huidige koning van Marokko graag gebruik van het paleis wanneer hij een bezoek brengt aan Fes. Hoewel het koninklijk paleis niet toegankelijk is voor publiek, blijft het een imposant geheel om van buitenaf aan te schouwen. De zeven metershoge poorten zijn ontworpen naar de Moorse stijl, en worden omgeven door zellige (kleurrijk, geometrisch mozaïek tegelwerk) en prachtig cederhoutsnijwerk. Het paleis is gelegen aan Place des Alaouites, een weids plein met citroenbomen, fonteinen, geurende bloemen en groene bomen en struiken.

Vanaf het koninklijke paleis lopen we een zijstraat in en komen langs een ingang naar het paleis, waar je niet mag fotograferen of filmen. Dick wordt gesnapt en als ernaar gevraagd wordt, zegt hij met een benepen gezicht dat hij niets heeft gedaan. Het zal echt wel vaker voorkomen, want als de gids zegt dat het niet gebeurd is, laten de bewaking het erbij. We lopen door een straatje met veel inpandige winkeltjes die er allemaal uitzien als een garage. Aan de buitenkant ziet het er heel netjes uit, met veel cederhouten bewerking. We komen weer bij de bus en gaan een heuvel op voor een panoramisch overzicht van de stad bij fort Borj sud. Joop is vandaag jarig en krijgt een fez op, geleend van een kraampje. Gelukkig ziet de verkoper niet dat ik hem even pak, anders moet ik hem natuurlijk kopen. Borj Sud torent uit boven de oude stad Fez en symboliseert de Saadiaanse militaire architectuur van Marokko. Het huisvest een collectie van traditionele wapens en is gebouwd in de 16e eeuw.

Vanuit het fort gaat het de heuvel weer af en gaan we naar een bedrijf van potten, pannen en mozaïek.We zien een opgezette show van mensen die heel erg bedreven en kunstig zijn. Net als in zoveel toeristisch trekpleisters proberen ze hier ook de prijzen op te drijven door het vak te laten zien van 100 jaar geleden. Maar het is echt wel kunstig hoe ze het doen.

Er is eerst een koffiestop op een dakterras bij RCIF Restaurant, voordat we de medina van Fez induiken.

1,5 uur later gaan we de medina in en het is er krapper, maar gemoedelijker als in alle andere medina's. Natuurlijk brengt onze gids ons naar een vriend of neef of iemand die hem betaalt om ons in zijn winkel te krijgen. De meeste zijn er wel klaar mee, maar niet iedereen. Fes El Bali is de oude ommuurde medina met smalle, autoloze straatjes en rijkelijk versierde toegangspoorten zoals Bab Guissa en de Blauwe Poort. De verkopers in de soek zijn gespecialiseerd in parfum, kruiden, lampen en leer, en voor wie trek heeft, is er een ruime keuze, van kebabkraampjes op straat tot stijlvolle gastronomische restaurants.

We weten niet waar we zijn, maar belanden in een erg mooi restaurantje, te midden van de vele kleine steegjes. Ook hier natuurlijk in het restaurant heel veel mozaïek aanwezig in de trappen, muren en plafonds. We hebben er in ieder geval goed gegeten.

Na het eten terug de medina in. Prachtig om te zien wat hier allemaal gebeurt. Deze medina is natuurlijker en niet zo toeristisch commercieel, zoals in veel andere plaatsen. Hier zelfs geslachten koppen van kamelen zien hangen…. jammie... De heilige stad Fez is een goed bewaard gebleven voorbeeld van een oude hoofdstad van de Almoraviden. De stad werd in de 9e eeuw gesticht en de oudste universiteit ter wereld is er gevestigd. Fez bereikte haar hoogtepunt in de 13e tot de 14e eeuw toen het Marrakesh verving als hoofdstad van het koninkrijk. De stedelijke structuur en belangrijkste monumenten in de medina– waaronder madrassas, Arabische herbergen, paleizen, woningen, moskeeën en fonteinen– dateren uit deze periode. Hoewel Rabat de politieke hoofdstad van Marokko werd in 1912, heeft Fez zijn status als cultureel en geestelijk middelpunt van het land behouden.

We lopen de diverse steegjes door totdat onze neuzen geïrriteerd worden door een reuk alsof je op de snelweg achter een kadaver wagen rijd. Wat blijkt, we zijn in de buurt van de leerlooierij. Hier worden de huiden na de slacht gedroogd en gereinigd met duiven poep. Duiven poep bevat heel veel ammoniak en is daardoor erg geschikt als reinigingsmiddel. Als wij naar binnen gaan, krijgen we een takje verse munt blaadjes, die je onder je neus moet houden, om niet te moeten kotsen van de stank. Na het bezichtigen van het proces op het terras van de derde verdieping, komen we ook nog op elke verdieping naar beneden een winkel tegen met producten. Bij de ene leren jassen, dan tasjes en petjes en ze hebben ook sloffen. Alles in diverse kleuren. Sommige lijken wel op die pooier jasjes uit de 70’er jaren. Nu nog een porno snor erbij en het is compleet. De modellen zijn echt allemaal ouderwets. De mannen hebben het shoppen proces vlug gezien en gaan naar buiten op een terras zitten, verwijderd van de gore lucht. Na een uurtje komt er een paniekerige hulp gids het gebouw uit. Ze waren ons kwijt, aangezien wij de verkeerde Ikea route hebben genomen...... linea recta naar buiten.... Hij roept en wijst dat we terug het gebouw in moeten en aan de achterkant een klein steegje in. Het zijn grote gebouwen met heel veel mensen erin, maar iedereen was er op de hoogte. Als we voorbij een Marokkaan komen, vraagt hij "gruppo Hollandaise?" en wijst ons dan de richting in waar we naartoe moeten. Zo komen we vanuit het gebouw, de steegjes door naar de rest van de groep, die al ver weg was. We hebben ondertussen een probleem met Hans, die COPD heeft en de snelle run niet meer trekt. We hadden op het terras beter een taxi kunnen bestellen en hem naar de camping kunnen brengen, maar de hulp gids had goed op z'n donder gekregen dat hij de achterhoede kwijt was. We trekken en slepen Hans door de medina totdat we bij de bus zijn en dan kan hij tot rust komen. Uiteindelijk zijn er maar 2 jassen gekocht (door vrouwen natuurlijk). Je maakt kennis met dit ambacht door naar de bekende Chouara leerlooierijen te gaan, waar het traditionele proces van leerlooien er nog steeds centraal staat. Het leer is afkomstig van diverse dieren: geiten, schapen, koeien en dromedarissen. De huiden worden eerst in een wit vat geplaatst waarin een mix van water, kalksteen en duivenpoep zit. Door deze substantie wordt het leer zacht gemaakt en worden de haren verwijderd. Enkele dagen later worden de huiden gewassen en in de bruine vaten geplaatst. Het proces van kleuren is dan de volgende stap. De kleuren voor het leer worden uit natuurlijke producten gewonnen zoals saffraan (geel), cederhout (bruin) en indigo (blauw). Omdat saffraan een kostbaar product is worden deze huiden individueel gekleurd en zie je deze vaak in de zon liggen drogen. Uiteindelijk kun je van alles van leder aanschaffen in Fes. Babouches (Marokkaanse lederen slippers), handtassen en lederen jassen zijn enkele voorbeelden hiervan.

Vandaag gaat ieder wat voor zichzelf doen. Niemand gaat nog naar Fez, want de steden tripjes hebben de meeste wel gehad. Terwijl de èèn uitrust van een zware vakantie, ga ik bij Mieke het brandstoffilter demonteren en na aanpassing weer terugzetten. De persoon op de receptie was niet erg behulpzaam voor Mieke en wilde haar niet helpen. "Toevallig" kwam ik ook bij de man in de buurt en vroeg of hij een monteur /onderdeel kon regelen. Hij zei dat hij dat niet kon, maar ik verbeterde hem en zei dat hij niet wou en dat hij een slechte man / moslim was en vertrok. Ietwat later kwam hij bij Mieke helpen, maar we hebben uiteindelijk bedankt voor zijn diensten. Zo blijkt weer dat we in een rijke stad zitten, waar de mensen niet meer zo behulpzaam zijn, als dat we in de arme dorpen hebben gezien, waar iedereen meteen klaar staat. Ook Joop heeft een klusje. Nadat ik een Marokkaanse schaar trap heb gevonden, maken we eerst dedeurvanger en bekijken daarna het type plaatje van de airco op het dak, want die is ondertussen op marktplaats terecht gekomen. Vanmiddag vieren we een feestje. We hebben in onze reis 6-jarigen gehad en dat wordt vandaag allemaal samen gevierd op deze camping. Terwijl de vrouwen druk zijn met de hapjes, praten de mannen wat bij. Om 15.00 uur beginnen de feestelijkheden en worden de hoofdpersonen in het zonnetje gezet. Terwijl wij zingen, doet een zwerfkat zich tegoed aan wat hapjes op de tafel. Gelukkig hoeven alleen de jarigen de vogeltjes dans te doen. Daarna borrelen en zeveren. Altijd weer hetzelfde kleine clubje wat overblijft......

De reisdag van vandaag gaat naar Chefchaouen. Vanuit de camping rechts en links dwars door de buitenwijken en niet over de snelweg die heel makkelijk en vlug te nemen is. Fez mag dan een hele belangrijke koningsstad zijn, maar zoals overal, geld ook hier dat als je bij de omgeving van de koning weg bent, de wereld erg veranderd. Zijn de wegen rond de paleizen ruim, onderhouden en schoon, onze rit de stad uit moeten we zigzaggen om niet in de gaten terecht te komen die het asfalt rijk is. Vandaag rijden we met vieren in colonne, aangezien Mieke met haar brandstofprobleem erg onzeker is en Henk niet ziet als een reddende technische engel in nood, maar wel haar begeleid tijdens haar reis, aangezien ze een alleenstaande vrouw is. We zijn op een rotonde terecht gekomen en gaan linksaf de RN 6 op, die na enkele km's overgaat op de RN4. De route begint nu weer mooi te worden en we missen echt niet de brommers en fietsers die tegen het verkeer inrijden, de taxi's die je links en rechts toeterend voorbijkomen gesjeesd of de wandelende mensen die kriskras over de straat lopen. We rijden op grote hoogte langs een groot meer en kijken erop neer, met op de achtergrond de bergen. We willen hiervan een foto maken en stoppen langs de weg. Terwijl we rondkijken, komt er een jong poesje onder onze bus uit gekropen. Het is het zwerfkatje van de vorige camping die daar ook al bij ons rond liep te neuzen Henk pakt wat kattenbrokjes, ik weet niet wat hij allemaal eet, en voert die aan het beestje. Joop en ik staan bij een plateau te kijken en denken dat dit een weegbrug is. Een man komt naar buiten gelopen uit een gebouw en bevestigt ons vermoeden. We mogen wel even meekijken in zijn bureau…. een stinkhok met een verouderde computer en een matras. Als we vragen of we ook mogen wegen is dat geen probleem bij overhandiging van 30 Dirham oftewel 3 Euro. Wij gaan eerst en zijn 3420 kg zwaar, 120 kilo te veel. Joop weegt 3760 kg en dat is 260 kg te zwaar. Mieke komt het best uit de bus met 3520 kg en heeft de 20 kg te veel misschien aan alcohol in de Carrefour besteed. Het katje gaat in de badkamer en we gaan weer verder. Het Sidi Chahed-damreservoir werd in de jaren negentig gebouwd in de regio El Kalaa Zerhoun in Noord-Marokko. Het ligt op 30 km van de steden Fez en Meknes. Onze privégids Plan-It Marokko besloot dat het een goed idee was dat we een glimp van deze pittoreske plek opnamen en de kans kregen om onze benen te strekken voordat we onze dagtour voortzetten. Deze enorme dam kan meer dan 170 miljoen m³ back-up kraanwater leveren aan de stad Meknes, en irrigatie voor ongeveer 90 boerengemeenschappen. Hoewel het voor Marokkanen vrijwel geheel onbekend is, zie je wel het belang dat dit heeft voor de omringende gemeenschappen. Niet heel veel later zijn we Henk kwijt en staan bij een koffie autootje een sterk staaltje Arabick koffie weg te drinken.

We zitten ondertussen op de RN13 en de weg is echt wel slecht te noemen. De omgeving daarentegen is prachtig en wordt steeds groener en groener. Joop en Jannie hebben nog een poesje onder een camper uit zien komen tijdens het rijden, maar deze heeft het niet overleeft. Onderweg zien we ook veel schoolgaande jeugd, wat voor Marokko een echte stap vooruit is door koning Mohamed de VI. Ook hier weer veel zwaaiende mensen. We bereiken Chefchaouen en maken een foto op een uitzichtpunt over de stad. We hadden een blauwer uitzicht verwacht. Via kleine en erg steile weggetjes komen we aan op camping Azilan. Geen echte leuke camping, want we staan op de camper plaatsen en niet op de echte camping, die trouwens niet erg groot is. Hutjemutje worden we langs elkaar gepast, maar ja morgen zijn we weer weg.

Nadat we gesetteld zijn en even de route hebben besproken bij een drankje, gaan we naar het centrum van de stad. Sommigen verkiezen een taxi, maar wij pakken een looppad de heuvel af. We moeten even zoeken, maar iemands telefoon biedt de oplossing. Stap voor stap en kwebbelend als een stel kippen op stok, bereiken we een pleintje. De mannen zeggen rechtsaf richting het plein, maar de vrouwen zien de ingang van de medina en willen linksaf, de historische poort door. Daar zijn de winkeltjes. Met afgezakte gezichten en een gekelderd humeur, wordt de vervolging toch ingezet. Ze hebben, net als altijd, niks nodig, maar duiken toch de kleine shopjes in. Het geluk is, dat de blauwe straatjes zich ook in de medina bevinden en we daar toch moeten zijn voor al de mooie foto's. Alsof ze dat wisten, hoor je steeds "maar goed dat wij van shoppen houden, anders hadden we dit nooit gezien". Sil koopt zelf ook iets in een kruiden winkeltje, maar is er verder ook wel klaar mee. Gelukkig vinden we wel het goede steegje naar het plein, waar de restaurantjes zijn. We worden direct aangeklampt door lokkers om bij hen te komen eten. We belanden bij Twins en schuiven diverse tafeltjes bij elkaar, want we zijn met ongeveer 20 man. Een grote groep blijft elke keer weer een hele opgave om deze vlug te bedienen en dan ook de gerechten die besteld zijn. Terwijl de eerste al klaar zijn met eten, moet de laatste opnieuw bestellen. Op elkaar wachten is geen optie, want dan is alles koud en niet te eten. Mijn mixed grill en Sil d'r pastilles kip komen op tijd en wij zijn in ieder geval tevreden met wat we hebben. De alcoholvrije drankjes nemen we op de koop toe. Voor 125 Dirham pp hebben we genoeg gehad en lopen we weer het stadje in. Joop heeft een tegeltje van wat medereizigers gekregen met een saxofoon speler erop. Joop speelt ook saxofoon voor de hobby. Anderen willen ook zoiets kopen en gaan op zoek naar het winkeltje. Gelukkig kunnen we die niet vinden en gaan we naar de taxistandplaats. Daar is het druk en loopt de wachttijd op. Als er een taxi arriveert, kruipt een man met Berber jurk aan voorin de taxi. Wij vinden het vreemd dat hij voorschiet en maken dit ook wel duidelijk. De plaatselijke bevolking is ook hier het toerisme soms wel beu, denken we. Het is normaal om in Marokko een taxi te delen en de man zegt dan ook dat er nog 2 personen achterin kunnen. Een taxi mag maar 3 personen vervoeren. Terwijl iedereen aan het discussiëren is, roep ik tegen Sil dat ze moet instappen. Het is druk in de stad en heel veel politie op de been. Blijkbaar iets met internationaal voetballen en Marokko doet het schijnbaar erg goed. De Berber jurk zegt tegen de chauffeur dat hij ons eerst moet weg brengen en we starten een gesprek. Natuurlijk heeft ook hij familie in Rotterdam en andere plekken in Nederland. Als we uitstappen is het handen schudden en bedankjes uitwisselen. Op de camping staan al enkele tafeltjes en stoeltjes in het midden van de doorgang o de camperplek. We nemen een stoel en sluiten aan bij de mensen die al bezig zijn met de afsluiting van de dag. Wederom veel bla bla bla en sommigen van de camping vinden ons luid. Een Fransman slaat van binnenuit tegen de achterkant om ons tot stilte te manen. Wat een eikel als je denkt dat dat lukt...... Maar ook wij gaan naar bed en dromen weer van een geslaagde dag.

Het einde van onze reis door Marokko komt steeds dichterbij en de routes steeds korter. Zo ook de route van vandaag. De lengte bedraagt maar een kleine 104 km. Hij gaat door het hele mooie Rifgebergte met hoogtes tot bijna 2500 meter.

Het begint op de N2, maar die gaan we vlug verlaten om een klein weggetje (P4105) te nemen met hele mooie plekken.

We zien hier ook dat de mensen welgestelder worden en dat er veel boeren zijn. Opvallend zijn de vele koeien en tractoren, die we bijna niet gezien hebben in de rest van het land. Ook is het hier erg groen en begroeid. De bekende mandarijn Maroc is hier geteeld en dat is ook wel te zien aan de vele bomen met oranje bolletjes. Daarna duiken we naar beneden en komen aan de kust terecht.

De P4105 maakt plaats voor de doorgaande route RN16. Rijd beter, minder gaten, schiet beter op, maar lang niet zo mooi.

We draaien af bij een bordje "playa Oued Laou". Onderaan is het een zeer nette bedoeling en een uitgebreide boulevard, maar wel uitgestorven.

Hier zijn veel mooie huizen en appartementen van wel gestelde Europeanen of plekken waar de toeristen komen in het seizoen.

We worden meerdere malen aangesproken in het Nederlands door Nederlandse Marokkanen en vinden het leuk dat wij in hun land op vakantie zijn.

De zee lonkt en ik kan het niet laten om toch even het zoute water in te gaan. Zwemmen is geen optie, want we staan vanavond zelfvoorzienend en dat betekent geen douches.

Het Rifgebergte is een gebied in het noorden van Marokko dat zich uitstrekt over een aantal Marokkaanse provincies. Het Rifgebied bestaat niet alleen uit een gebergte, maar het bevat ook vlakten geschikt voor landbouw. Het Rifgebergte maakt deel uit van de Betische Cordillera, een gebergteboog die zich gedeeltelijk in Marokko en gedeeltelijk in Spanje bevindt. Het Rifgebergte strekt zich uit tot dicht bij het Spaanse vasteland, en vermoed wordt dat het ooit deel heeft uitgemaakt van het Europese continent, voor de Straat van Gibraltar gevormd werd. De hoogste top is de Adrar Tidghine (2456 m).

Het is te vroeg om naar de camping te gaan, want daar is totaal niets te beleven en daarom stoppen we nog een keer bij de boulevard van Matril. We parkeren voor 10 Dirham en stappen over de brede strook stoeptegels met palmbomen. Het lijkt hier wel een beetje op Europa, ook wat betreft kleding en vrijetijd gedrag. Op veel plekken zijn ze bezig met sporten op het strand of een voetbalveldje aan de andere kant van de straat. Kleding is modieus, tenminste als ze geen boerka dragen en vrouwen zijn ook ruim voorzien van make-up en zonder hoofddoek. Spelende kinderen praten tegen ons en hebben het over voetballers bij Real Madrid. Ik ken ze niet maar doe net of ik het weet. Ze lachen, groeten en zijn weer weg, nadat ze allemaal hun naam hebben genoemd. We lopen verder en enkele kilometers later staan we aan het eind van de wandel parade. Ook hier veel jeugd aan het sporten en gezinnen aan het picknicken. We nemen bij een koffie autootje een kop sterke koffie. Terwijl we dit staan aan te kijken horen we heel veel getoeter en kijken om. Er komt een politie motor met zwaailichten aan en daarachter een stoet Mercedessen. De voorste zwarte Mercedes is een 6 cilinder en heeft een rood koninklijk vlaggetje aan de auto zitten. Wij denken dat er een of andere koning Hassan de tweehonderdste aan komt gereden en maken enkele foto's hiervan. De stoet stopt voor onze neus en de politiemotor rijdt gewoon door. Ze hebben niks met elkaar te maken en de politie rijdt hier dus zonder reden met de zwaailampen aan. Even later staat hij aan de overkant van de weg te praten met een vrouwelijke bestuurder die aan de kant is gezet. Zij is het volgens mij niet met hem eens, maar hij blijft autoritair en wint de discussie. De groep Mercedessen blijkt een clubje van hèèèèl oudeauto's te zijn. Ze zijn zo trots als een pauw met 10 lullen en nadat ze ons hebben zien foto's maken, komen ze even poseren en showen. Ze zijn allemaal vriendelijk en sommigen lijken wel van die kitscherige Amerikaanse pooiers met zonnebrillen met gouden letters aan de zijkant en kettingen om. Het is erg grappig en alle auto's zijn voorzien van flikkerende lichten als je remt. Eentje heeft zelfs een zelfgemaakt Nederlandse kentekenplaat. Als ze een half uur met ons hebben gepraat, gaat de stoet weer verder onder luid gebrul van de motoren en komt er zwarte rook uit de uitlaat als ze veel te hard wegtrekken. Als de stilte is weer gekeerd, staan er 2 jonge meisjes van 14 en 15, die met ons op de foto willen. Als die stoere jongens dat willen, dan zij ook. Moeders staat op de achtergrond alles in de gaten te houden. We lopen dezelfde weg weer terug richting de parkeerplaats. Als we onderweg een Arabisch bord willen vertalen, worden we aangesproken door een Egyptenaar die in de provincie Zeeland woont en daar met een Zeeuwse is getrouwd. Hij is nu hierop vakantie. We lullen even en ook hij vindt de Nederlandse Marokkanen "kut Marokkaantjes". We schudden natuurlijk weer handjes en wensen elkaar een prettige vakantie. Voordat we bij de campers zijn zien we nog vele lachende en zwaaiende mensen. Leuk toch ?

We waren met vieren, maar Henk zijn we ergens onderweg kwijtgeraakt. Hij blijkt bij een supermarkt te zijn afgedraaid. Voordat we naar ons eindpunt gaan, willen we onze laatste Dirhams nog even in de tank gooien. Maar hier kun je alleen cash betalen en verder afvullen met de plastic kaart gaat niet. Wij laten het voor wat het is, maar Mieke gooit er toch haar laatste Marokkaanse geld in. Bij aankomst bij Hotel La Ferma, komt Mieke paniekerig nar onze camper en zegt dat ze is besodemieterd bij de pomp. Ze heeft voor 600 Dirham getankt en de tank is nog niet half vol. Ik stap bij haar in en we rijden samen terug. De man die haar geholpen heeft, snapt er niks van en roept iemand anders erbij. Deze hoort het verhaal aan en komt met een telefoon, waar de hele omzet van de dag is terug te zien. Pomp nummer 9, voor 600 Dirham betaalt en 51,32 liter geleverd......... Mmmm........ en nu ?? Ze ziet in èèn keer dat de meter al verder omhoog is komen te staan. Ook zeg ik haar dat ze de achterkant omhoog heeft laten brengen met hulpveren en dat dit de diesel stand in de tank ook beïnvloed. Eueueuehhhh............ tja dan zal het wel kloppen........ we gaan terug en bij aankomst is het al bijna tijd voor ons laatste avondmaal. We hebben vandaag ons afscheidsdiner. Morgen de boot op en dan is alles voorbij........... We hebben een gezellige avond en we nemen hier afscheid van elkaar, wat hier en daar toch wat emotie oproept. Zeker voor degene die lichamelijk wat beperkingen hadden en zich door de groep zodanig behandeld hebben gevoeld dat ze dit erg speciaal vonden. Ook natuurlijk een dankwoord voor de begeleiders en een kleinigheid voor de zeer prettige samenwerking. Terug bij de camper natuurlijk nog een afzakkertje bij een Brabantse equipe. Een Zwitsersecamper gaste vindt het welletjes en schreeuwt door de daktent dat het welletjes is........ alsof dat iets helpt........ verdammt noch mal....

Vandaag de laatste 52 km tot aan de haven. We rijden zonder tolweg en dat gebeurt dan over de RN16. We willen eerst nog tanken en brood halen. Tanken doen we bij een Shell pomp in M'Diq. Terwijl Mieke ook nog de laatste ruimte in haar tank vult met goedkope Marokkaanse diesel, ligt er een plas stinkende brandstof onder haar auto. We neuzen wat onder en om de camper heen, maar de brandstoflekkage bij haar was bij het filter en die zit links. De diesel op de grond ligt rechts van de auto............. We willen dan naar de bakker, maar bij de rotonde vertelt Sil dat Jannie bij de benzinepomp al naar een bakker is gelopen en dat alles nog gesloten is. Dus op de verkeerspiste een rondje van de zaak. Ze kijken achter ons wel allemaal erg vreemd. Net buiten de stad willen we over de grote weg, maar de navigatie geeft ineens aan dat het een tolweg is, dus nog een rondje en weer terug......... Joop vraagt zich ondertussen wel af wat we toch in godsnaam aan het doen zijn. Mieke volgt trouw. We blijven de kustweg volgen en zien dat er steeds meer hekwerk is en veel militairen staan te posten. Ook heel is er erg veel politie op de been. Misschien komt er wel weer een plaatselijk Mercedes clubje langs...... Wat blijkt, we zijn in de richting van Ceuta aan het rijden. De Spaanse enclave in het noorden van Marokko. Hier komen erg veel vluchtelingen uit heel Afrika om over dit hek te klimmen. Ze hebben dan voet op Europese bodem gezet en mogen dan niet meer geweigerd worden. Ceuta is een Spaanse exclave, militair steunpunt en vrijhaven aan de Noord-Afrikaanse kust. Een autonome stad behorende tot Spanje, op een schiereiland bij de Straat van Gibraltar. Ceuta ligt aan de Middellandse Zee, evenals de 300 kilometer oostelijker gelegen stad Melilla. Voorheen vielen deze steden onder bestuur van de Spaanse provincie Cádiz in Continentaal Spanje. Sinds 1995 zijn het Autonome Stadsgewesten binnen het Spaanse koninkrijk. Marokko beschouwt deze exclaves en de onbewoonde eilandjes voor de Noord-Afrikaanse kust, de zogeheten Plazas de Soberanía, als bezet Marokkaans grondgebied. Voor de Spaanse overheid is het behoud van deze gebieden echter een principekwestie: zolang de Britten Gibraltar in handen hebben, wil men op deze manier toch enige strategische controle over de Straat van Gibraltar. Ceuta en Melilla hebben de enige grenzen over land tussen Afrika en de Europese Unie. De weg versperring waar we tegen aan lopen is niet echt een probleem…. Als we de bijbehorende politieagent vragen om doorgang, wordt er niets gevraagd, het hek aan de kant geschoven en we kunnen door........ Bij de grens met Ceuta is het anders en buigen we af naar het westen richting Tanger-Med. Dit is zeker geen straf, want dit laatste stukje RN16 brengt ons door de bergen met prachtige uitzichten. De haven in zicht, bereiken we het ticket kantoor van DFDS. We moeten zelf inchecken en met het gekregen inklaringspapiertje (bij inkomst) van onze bus, deze weer uitklaren. Als we bij het bureau aankomen, staat er al een groepje Hollanders zenuwachtig te wezen. We gaan erbij staan en horen dat het achter het glas niet erg opschiet. Er zouden problemen met iets zijn, maar niemand weet eigenlijk wat. Op de manier waarmee er paniek wordt gezaaid, schamen we ons dat we Europeanen zijn. Belachelijk dat we zo lang moeten wachten en er wordt al gebeld naar de reis begeleider die de douane al voorbij is en zeker niet terug kan komen. Er komen ook Marokkanen achter ons staan die zonder een woord geduldig staan te wachten, terwijl deze bejaarde pensionadas paniek veroorzaken die helemaal niet nodig is. Ik wil een foto knippen van deze trieste situatie, maar heb meteen een politieagent achter me staan die zegt dat dat niet gaat gebeuren. Ik wilde nog vragen waar hij zich mee bemoeide, maar heb dat toch maar achterwege gelaten... Als onze Belgische medereiziger de boel gaat vertalen, blijkt de printer en computer watcommunicatieproblemen te hebben. Ik vertel onze Friese Kitty dat paniek veroorzaken zeker geen effect op de persoon achter het glas heeft en eerder meer ellende geeft. Ze zijn met pensioen en het enige wat kan gebeuren dat je de volgende boot moet nemen........... ze hebben tijd genoeg........ ze zijn gepensioneerd......... maar helaas, ze kijkt me aan en gaat gewoon door....... Ook Sil probeert nog te zeggen dat als er problemen zijn met de apparatuur, de persoon achter het raam hier niets aan kan doen. Maar ja.... Wij zijn aan de beurt en krijgen de nodige papieren. Op naar de douane en de scan voor het smokkelen van personen. Natuurlijk geen problemen en na een half uurtje rijden we de klep van de boot op. Als we koffie staan te bestellen, zie ik de Marokkaan achter ons staan die ook bij het ticket loket stond. Hij blijkt in België te wonen en kon onze arrogante gesprekken goed volgen. We praten samen wat en hij had ook wel in de gaten dat wij er anders over dachten dan de rest van de groep. We kunnen er samen wel om lachen. We zijn tenslotte allemaal aanwezig op deze schuit zonder enig probleem. De boot zegt TOEOEOET en meert af........... Goodby Marokko.

Na 2 uurtjes komen we aan in Europa. Tijdens de overvaart, lijkt het wel of het weer zich ook meteen aanpast. De bewolking wordt steeds erger en we krijgen het ook wat kouder. Ja ja, we moeten niet janken, het is nog 19 graden, dat weten wij ook wel. Het duurt even voordat we eraf zijn, maar dan gaat het ook van jetje.

Het heeft de hele nacht blijkbaar hard geregend, maar het getik op het dak, de eindeloze stilte, geen honden, hanen of omroepers die we horen, zorgt ervoor dat we slapen als een os. Vandaag stond er een excursie naar de kasbah Amridil, maar de zware regen heeft ervoor gezorgd dat de kleine waterstroom van de rivier, is uitgedijd. We lopen met wat mensen naar de oeverkant toe en zien dat het water niet erg diep is, maar wel breed. Tevens brengt het water een modderstroom mee van dat hele venijnige woestijnzand. We zien dat verschillende mensen de overkant proberen te bereiken. De ene probeert het met brommer, die stilvalt zo gauw het water het hete motorblok overspoelt. De ander trekt zijn schoenen uit en rolt de broekspijpen op. Tot aan de knieën in het water, loopt hij voorzichtig naar de overkant. Nog een ander rijdt met een "Docker" met 2 passagiers, zigzaggend de rivier over en aan de andere kant moeten ze hem mee de oever op duwen. Wij lopen richting de bergen langs het stromende water, een beetje soppend in de modder het tafereel te bekijken. We komen uit bij wat lemen huizen en weten niet of dit een dorp genoemd mag worden. We kuieren op een drogere ondergrond weer richting de camping en belanden net voor het eindpunt weer aan de rivierkant. Een oversteek heeft vandaag lopend geen zin meer. De excursie wordt afgelast en eenieder kan de dag vrij besteden. We hebben toch nog 6,13 km gelopen. Kasbah Amridil is een historische versterkte residentie of kasbah in de oase van Skoura, in Marokko. Het wordt beschouwd als een van de meest indrukwekkende kasbahs in zijn soort in Marokko en stond vroeger op het Marokkaanse biljet van 50 dirham. De kasbah werd oorspronkelijk gesticht in de 17e eeuw. Het bestond aanvankelijk uit een versterkt dorp, een ksar, op een strategische locatie langs de rivier en bij de ingang van de Skoura Palmeraie. Tegen het einde van de 19e eeuw werd M'hamed Ben Brahim Nasiri, een faqih uit een plaatselijke bevoorrechte familie die in de ksar woonde (afstammelingen van de familie geassocieerd met de prestigieuze Zawiya Nasiriyya in Tamegroute), gekozen door Madani El Glaoui. oudere broer van Thami el Glaoui) om zijn zonen te onderwijzen in het lezen van de Koran. Als compensatie gaf El Glaoui zijn ambachtslieden de opdracht om voor Nasiri een tighremt (versterkt herenhuis) aan de ksar te bouwen.

We repareren met 6 personen het raam van Michael's camper en een groepje gaat met een taxi op eigen houtje toch naar de kasbah. Ik ga onze schoenen reinigen van de klei, terwijl Sil enkele kilo's zand uit de bus probeert te verwijderen. Daarna ga ik zwemmen in een ijskoud zwembad en Sil ligt lekker warm in het tevoorschijn gekomen zonnetje te lezen. Na het zwemmen ga ik douchen en nu zien we pas hoe ze het water verwarmen. Ze stoken gewoon hout in ketels.

Vanavond hebben we een gezamenlijk etentje in het restaurant van de camping. Benieuwd waar ze voor 37 mensen weer al het eten vandaan gaan verzamelen. We hebben al vaker gezien dat er bij zo'n gelegenheid drinken, toetjes of iets anders, bij een familie of ander restaurant vandaan wordt getoverd om het grote aanbod toch te kunnen handelen. Mooi om te zien hoe creatief deze mensen dan kunnen zijn en dat ze erg goed samen werken, elkaar helpen en daarmee ook een ander iets gunnen. We hebben uiteindelijk erg lekker gegeten. Spies met kip of rund, tomaten salade en jawel..... frieten !! Grappig detail: we mochten zelf de alcohol meenemen en je eigen mayonaise. De mayonaise en ketchup was er achteraf wel en een duimpje voor die gasten is wel verdiend. Goed geregeld.

We worden wakker en voelen meteen de kilte van de nacht. Het is koud, wel te zeggen....... Onvoorstelbaar hoe makkelijk je went aan deze gemoedelijke temperaturen. Als ik uit de bus stap om brood te halen, hoor ik de kachel bij de buren branden. Er zijn er dus meer die er zo over denken. We hebben gisteren de kasbah gelaten voor wat het was, maar tijdens het diner gisteren, was iedereen die er geweest was, er zo over te spreken, dat wij vandaag met 12 personen alsnog die kant op gaan. De rivier is nog steeds geen optie en daarom hebben we 2 taxi's geregeld die de omweg van 10 km voor ons afleggen. Om 9.00 uur staan ze paraat en een half uurtje later staan we op onze bestemming. Onze gids voor vandaag is Rhadee (als ik het goed schrijf) en staat al klaar bij de deur. Hij is erg grappig en heeft een goed en uitgebreid verhaal. Het is een mooie en grote kasbah, die ze ook aan het restaureren zijn. We gaan rond en een trappetje op en rond en nog een trappetje op en staan dan op het dakterras. Dat betekent dat we al die trappetjes ook weer af moeten. Dit is geen probleem met onze begeleider die dit al pratend voorgaat. Na 1,5 uur staan we weer bij de uitgang en worden de groepsfoto's gemaakt. Daarna proberen we onze taxichauffeurs (die hier op ons gewacht hebben), mee uit te nodigen voor een kop koffie. Dit zijn ze duidelijk niet gewend, want ze snappen er niks van. Ze denken dat we klaar zijn om weg te gaan en willen de auto's starten. Ik wenk ze mee het restaurant in en gebaar ze om bij ons aan tafel te komen zitten. Als ze koffie krijgen en deze niet hoeven te betalen, wordt het helemaal spannend. Èèn van de twee bestelt een gewone koffie en neemt bij de bezorging een cappuccino (die ze dus ook niet kennen) en lepelt er vervolgens al het schuim af op een servetje...... weet hij veel...... De dag is goed begonnen, we kunnen weer verder.

We zijn vandaag naar de kasbah gegaan, omdat onze reisdag voor vandaag aan de korte kant was. 120 km verder ligt Tinghir en we hebben onderweg geen geplande bezoeken. De RN10 blijven volgen en je komt er vanzelf. We hebben in het begin een prachtig uitzicht op het M'Goun-massief, wat op de top bedekt is met sneeuw. Ighil M'Goun 1 vormt met zijn 4.071 meter hoogte de derde hoogste top van Marokko, na Jebel Toubkal (4.167 meter) en Jebel Ouanoukrim (4.089 meter bij Timzguida). Het M'Goun-massief ligt in het centrale deel van de Hoge Atlas. Administratief gezien behoort het tot de provincie Ouarzazate . De assif 2 M'Goun, een zijrivier van de Wadi Dadès, ontspringt aan de voet van de berg en bewatert de landelijke gemeente Ighil n'Oumgoun tot aan Kelaat M'Gouna , waar hij uitmondt in de assif Dades . De n'Arous-assif, korter, voegt zich in het noorden bij de n'Aït Bouguemez-assif. Helaas rijden wij daar niet naartoe, maar doorkruisen de Vallee des Roses. Valley of Roses is de toeristische bijnaam voor de Oued Dadès- vallei gelegen in het zuidoosten van Marokko, aan de voet van de Hoge Atlas tussen El Kelaa des M'Gouna en Boulmane du Dadès . De toegang tot Imassine wordt gekenmerkt door de aanwezigheid van een chaos van grote ronde rotsblokken, waarvan sommige op de grond lijken te balanceren. Het is een lange reeks kleine dorpjes en traditionele lemen huizen, waarvan de rijkdom verborgen is in tuinen die onzichtbaar zijn vanaf de weg. De economie is hoofdzakelijk gebaseerd op de landbouw (granen, gerst, maïs, aardappelen). Nadat we bij een uitzichtpunt in Boumalne Dades zijn gestopt, gaan we bij het verlaten van de stad eerst even langs een wasserette. Dit is niet zoals bij ons, maar voor 3 euro cleanen ze je buitenkant. Het is nogal moeilijk om precies onze wensen over te brengen, dus cleanen we onze campers voor 3 euro maar zelf. De terra kleurige sahara modder willen we wel eens kwijt, terwijl de dames een kopje koffie nuttigen. Ze komen er weer netjes naar buiten gereden en de reis kan weer verder.

We krijgen van Herman een appje dat er 6 km voor de camping een man met geel/rode tulband goedkope sjaals verkoopt. Hij was er als 1e en de verkoper vroeg € 25,00 per stuk. Ze deden een tegenbod van €5,00 met de mededeling dat er nog heel veel NKC campers in aantocht waren. De deal is afgewerkt voor € 7,50 per stuk. Telkens als er een NL camper de plek op komt gereden, praat hij over de deal met Herman. Als wij aan komen gereden, proberen ook de andere handelaren een graantje mee te pikken. Als ik uitstap wordt er al een blauwe tulband om het hoofd geknoopt als ook bij Joop (een gele dan wel). We maken een leuk praatje en knippen foto's, maar kopen niets bij hen. Als Sil en Jannie klaar zijn en ieder 2 stuks hebben gekocht bij onze vaste verkoper, willen ze ook iets. Wij geven duidelijk aan dat we niets willen kopen en hij zegt dat we ook foto's met hem hebben gemaakt en "vrienden" zijn..... "my friend". Ik zeg dat ik hem 10 Dirham wil geven, maar hij wil iets verkopen..... "ok, dan niet", zeg ik..... "goed dan 20 Dirham voor de foto", zegt hij. Ik draai om, loop weg en stap in de auto. "Ok, ok, 10 Dirham is goed......" Hij krijgt zijn 10 Dirham en we rijden weg, een teleurgestelde man achterlatend.

Bij het binnen rijden van Tinghir vallen de vele nieuwe huizen op. De inkomende hoofdweg is enkele km's lang en aan beide zijden van de weg wordt gebouwd of er staan al hele grote huizen nieuwe huizen. Deze stad maakt een maatschappelijke doorstart en heeft veel werk gelegenheid in de rozen teelt. We doorkruisen het drukke en zeer moderne centrum, om vervolgens af te buigen naar de RN12, die naar het westelijke deel van de stad gaat. Hier slaat alles om naar dezelfde armoede als dat we al zoveel hebben gezien. De brede goed geasfalteerde weg verdwijnt en er komt weer een gatenkaas voor terug. Hier woont de minder bedeelde. Enkele km' s verder staat het bordje voor onze camping en we slaan linksaf het terrein op. Het is erg druk, want er is ook een grote groep Duitsers aangekomen. Deze camping is de enige die grote groepen kan plaatsen en de eigenaar maakt daar dankbaar gebruik van. Het is eigenlijk te klein en na wat bekvechten met het personeel heeft onze Herman het toch weer voor elkaar. We hebben om 18.00 briefing nadat we in de zon wat geborreld hebben, we hebben tenslotte ook al een natte/trieste dag achter de rug. Daarna kiest ieder zijn eigen weg en wordt het vlug rustig op de camping. De stroom is hier ook weer een dingetje, want als iedereen gaat koken, vliegen de stoppen je om de oren.

We hebben erg goed geslapen en zijn voor de wekker weer wakker. Natuurlijk is de stroom er af en ik ga de zekering weer vlug inschakelen voordat iedereen zijn elektronica weer aan zet en kookwater voor de koffie. We geven nog vlug een tas met was af voor 6 Dirham, zodat deze vanmiddag klaar is. De eigenaar is een norse, onvriendelijke man en we moeten lang wachten voordat hij ons te woord staat, terwijl hij weet dat buiten 10 auto's staan te wachten. De eikel. Maar na wat geduld doe ik toch nog de zak in de machine en wordt ie ingeschakeld. Vandaag gaan we met 4x4 wagens de bergen in. En de Mitsubishi ‘s met chauffeurs staan er klaar voor. Onze chauffeur heet Ali (hoe kan het ook anders). Hij kan in ieder geval Engels. We gaan in een goed tempo via de hoofdroute de stad uit en komen na een kilometertje of 20 aan bij onze 1e stop. We worden uit de auto's gedropt en we gaan lopend door deze indrukwekkende kloof. De immense muren staan dicht bij elkaar en zijn erg hoog. We voelen ons als kleine dwergen in reuzenland. Aan het eind van de muur staan de auto' weer op ons te wachten. De Toudghakloof is een kloof in het oostelijke deel van het Atlasgebergte in Marokko, in de buurt van de stad Tinerhir. De Todgha en de nabijgelegen rivieren hebben zich in de kalksteen uitgesneden waardoor de kloof is ontstaan. De laatste 600 m van de Todgha-kloof is de meest spectaculaire. De kloof versmalt hier op sommige plaatsen tot iets meer dan 10 meter breed, met enorme hoge rotswanden tot 160 meter aan beide kanten van de kloof. De Todgha van nu is een kleine gletsjerbeek, de rivier die ooit de kloof vulde moet veel meer water hebben gehad. Het is gemakkelijk om te wandelen in de kloof langs een goed onderhouden verharde weg. Het gaat verder de bergen in en bereiken steeds weer een hoger punt. We stoppen bij een uitzichtpunt over de stuwdam. Gelegen op Oued Toudgha in de provincie Tinghir, is de Toudgha-dam bedoeld voor de bescherming van de toeristische trekpleister van de Toudgha-kloven, tegen overstromingen, de irrigatie van landbouwgrond stroomafwaarts van de dam, de watervoorziening voor drinkwater en industrie, evenals de ontwikkeling van het toeristencentrum Toudgha. Gelegen ongeveer 3,5 km stroomafwaarts van het dorp Tamtatouchte. Het werk, dat vier jaar duurde, kostte 540 MDH. Qua infrastructuur heeft de ontwikkeling van de Toudgha-dam bijgedragen aan de definitieve omleiding van rijksweg nr. 12 en de wederopbouw van openbare gebouwen, zoals de Tighremt-moskee over een oppervlakte van 6.500 m2 (7,8 MDH). Parallel aan de bouw van de dam profiteerde de lokale bevolking van de voltooiing van verschillendesociaaleconomische en ecologische projecten. De koffiestop is bij camping Auberge Bougafer, restaurant, hotel voor een kop koffie en volgen de vrouwen onder in het dal tijdens het kleren wassen in de rivier.

We rijden de enige weg door de bergen, dus verdwalen is er deze keer niet bij. Ook zien we hier dat er behoorlijk aan de weg wordt getimmerd, letterlijk dan. Het toerisme moet in stand worden gehouden, want dat is voor de Marokkanen erg belangrijk en het aantal rond reizende toeristen is gigantisch. We komen uit bij Gorges Dades, waar we weer een stuk lopend doorheen gaan. Gorges Dades ook wel de Dades-vallei genoemd, is een reeks ruige wadi-kloven die zijn uitgesleten door de Dadès-rivier in Marokko. De rivier ontspringt in het Hoge Atlasgebergte van het Atlasgebergte en stroomt ongeveer 350 kilometer naar het zuidwesten voordat hij uitmondt in de Draa-rivier aan de rand van de Sahara. De wanden van de kloven variëren van 200 tot 500 meter (650 tot 1600 voet). Het gebied dat nu de Dadès-kloven vormt, lag miljoenen jaren geleden op de bodem van de zee.[1] Grote hoeveelheden sediment werden afgezet rond gigantische koraalriffen, en na verloop van tijd werd dit materiaal verdicht tot een verscheidenheid aan sedimentair gesteente zoals zandsteen en kalksteen. Uiteindelijk zorgde de beweging van de aardkorst ervoor dat het gebied boven de zee uitstak en het Atlasgebergte en het omliggende landschap vormde.

De lunch hebben we boven aan de wereldberoemde kronkel weg waar iedereen een foto van heeft. Prachtig uitzicht en je kunt hier uren kijken naar alles wat omhoog of omlaag kruipt.

De chauffeurs rijden hard en sommige enigszins roekeloos, waarbij enkele aangesproken worden door de inzittenden. Daarna wordt het beter, ook al krijgt er eentje een boete voor te hard rijden. 150 Dirham is standaard, boetes zijn hier ook al voor bedrukt. We komen toch veilig aan op een ander uitzichtpunt. Ali wordt een beetje overmoedig en heel erg behulpzaam naar vrouwen en we maken dan ook geen foto meer met z'n vieren en de dames zijn blij als het klaar is. Een van de minder bekende, maar uiterst indrukwekkende bezienswaardigheden is een rotsformatie die bekend staat als Monkey's Fingers en die langs de weg bij Tamlalt te vinden is. De torenhoge rotswand, ook wel de Kliffen van Tamlalt genoemd, ziet eruit als kiezelstenen: lange verticale rotspartijen hebben ‘cijfers’ gemaakt van een conglomeraat van rotsblokken die in een unieke formatie rusten, totaal anders dan enig ander gedeelte in de kloof. Zoals de naam al aangeeft, lijkt het alsof er een hand uit de rivier beneden opstijgt. De kliffen zijn hoogstwaarschijnlijk gemaakt van sedimentair gesteente zoals zandsteen en kalksteen, maar het erosieproces dat tot deze formatie heeft geleid, is niet volledig bekend. Het gebied kan bewandeld worden, met of zonder lokale gidsen, afhankelijk van je vaardigheidsniveau.

Als we terugkomen op de camping, is de stroom uitgevallen. Herman heeft al te kennen gegeven dat de eigenaar een lastige man is. Michael, Dick en ikzelf gaan verhaal halen bij dit etterpuistje. Het wordt een discussie tussen "niet begrijpen", "het hele dorp zit zonder stroom", geen Engels spreken, terwijl hij dat vanmorgen wel kon... er wordt gemeten en lelijk gekeken, maar 6 ogen kijken gemener als 2 en wat er gebeurd is weet ik niet, maar het probleem was opgelost en hebben er geen last meer van gehad. Dat moet gevierd worden, op z'n Brabants dan wel....... sommige vluchten in de camper, anderen sluiten aan en weer anderen gaan ook nog eerst eten. Wij bakken op het eind van het feestje een eitje zoals we gewend zijn na een avond stappen. Er wordt wel geknoeid....

Vandaag hebben we een kleine 200 km voor de boeg en ons 1e point of interest gaan we met de hele groep bezichtigen, omdat dat het makkelijkste is voor Zaïd. We gaan los van elkaar, maar hoe dichter we de afstand van 50 km naderen, hoe meer mobiele huizen achter elkaar aan rijden. Bij aankomst zijn we met 12 mobile homes in colonne. Het is een soort openluchtmuseum die vertelt over het oorspronkelijke leven van de Marokkaan, maar dan met een echte waterbron. Hij wacht al jaren op de papieren uit Frankrijk voor de bevestiging van de kwaliteit van het water. Toen we deze plaats gingen bezoeken, hadden we niet verwacht een prachtig museum te ontdekken dat even gevarieerd als interessant was. Zaïd Abbou, de eigenaar van de plaats, is een kleurrijk karakter, hij heeft alles zelf gebouwd en ingericht, hij is een kunstenaar met een zeer gecultiveerd karakter. Een man die onuitputtelijk is over de geschiedenis van zijn regio. Hij wil zijn land ontdoen van de vervuiling die er is, maar stuit door de jaren op veel weerstand, laksheid of desinteresse.

We hebben nog 3 poi’s, steenhouwerij Manar Marble en Tahiri museum van de fossielen en een ondergronds gangenstelsel voor de watervoorziening van Merzouga. Maar hebben hier niet echt zin in en rijden door naar de camping. Onderweg veel dorpen die goede en mooie huizen hebben, maar je ziet er niemand. We rijden door een vallei of vlakte en is daardoor enigszins wel eentonig. We hebben tenslotte al heel veel gezien. Onderweg nog wel enkele koffiestops. We komen in de richting van ons eindpunt en zien de terra kleurige zandduinen al in de verte liggen. Het wordt ook steeds drukker met off-road voertuigen in alle soorten en maten. In Merzouga zelf is het een drukte van jewelste, met overal verhuur van transport voor in de duinen. Onze camping is een oase in de droge omgeving en is voorzien van alle gemak. We gaan ontspannen en zoals altijd na een reisdag, briefing om 18.00 uur, maar dan bij het zwembad. We gaan vandaag niet meer koken, maar eten in het restaurant op de camping. Sil heeft een kippetje limoen en ik kafta balletjes. 230 Dirham voor 2 personen, oftewel € 23,00.

Vandaag gaan we weer met 4x4 voertuigen op pad en ja hoor, we zitten weer bij een stel baldadige pubers in de auto's. Het lijkt wel een wedstrijd en er is totaal geen discipline in deze groep. We beginnen net buiten Merzouga in het plaatsje Hassilabied met een foto moment bij een truckstop...... euh.... kamelenstop.Opletten, want ze kunnen bijten.

Het wordt weer een dag van kilometers vreten en rondkijken. Zo ook hier bij dit vliegtuigje. Vooral voor Herman, want hij is een voormalig piloot bij de Nederlandse luchtmacht. Een monument voor Antoine de Saint-Exupéry.

Antoine Marie Jean-Baptiste Roger de Saint-Exupéry (Lyon, 29 juni 1900 – Riou-archipel bij Marseille, 31 juli 1944) was een Franse piloot en schrijver die in 1944 stierf om het leven kwam bij een militaire actie boven de Middellandse Zee. Beroemd werd hij met het boekje Le Petit Prince (De Kleine Prins), waarvan 80 miljoen exemplaren in vele talen verspreid werden. Vooral door zijn laatste 'daad' bleef zijn naam voortleven: op 31 juli 1944 wist hij niet terug na een vlucht met een Lockheed Lightning P38J, waarmee hij vanaf Corsica verkenningen had uitgevoerd boven het Rhônedal, een onderdeel van de geallieerde voorbereidingen voor de invasie in Zuid-Frankrijk. Lang bleef zijn verdwijning een mysterie, omdat zijn lichaam noch zijn vliegtuig teruggevonden werd. Daardoor speculeerden mannen over een mogelijke wanhoopsdaad van de piloot. Maar uiteindelijk, op 7 april 2004, vonden mannen bij de Riou-archipel voor de kust van Marseille op 60 meter diepte de wrakstukken van zijn apparaat, waardoor het officieel enorm is om te staan dat hij daar neergestort en omgekomen is. Als schrijver verwoordde hij zijn opvattingen over de natuur, de mens en de menselijke waardigheid.De Kleine Prins, dat hij schreef in 1943, was bedoeld voorkinderen, maar heeft tot op heden ook talloze volwassenen weten te boeien. Blijkens de inleiding verwonderde hij zich over het gebrek aan kinderlijkefantasie van 'grote mensen' en wat indruk op hen maakt: de buitenkant van mensen en dingen, tijdwinst, grote aantallen, in plaats van het wezenlijke wat een kind van nature zou herkennen. Ergens stelt hij dat "Des gens importants aiment des chiffres".

Er wordt gestopt bij dit hotel voor een kop koffie. Een prachtig hotel, maar vooral alles er omheen lijkt wel zo gepikt uit een Walt Disney film. Het verbaasde ons vooral dat Herman ons vertelde dat hij ervan opkeek dat er een meer is. Vorig jaar begeleide hij een andere groep door Marokko en was dit allemaal droog. De twee rijen met palmen was de oprit naar het hotel......... dit hebben ze dus moeten aanpassen.

De dessertrace gaat verder en we komen zo'n beetje 20 km van de grens met Algerije. Langs de grens zou een strook met landmijnen liggen en daar kunnen we dus beter weg blijven. Op deze plek gaan we fossielen zoeken, maar voor ons zijn het allemaal authentieke stenen en zien er niets in. Sommige lopen rond met een hand vol ontdekkingen en proberen ons te laten zien wat zij in de rotsjes herkennen. We moeten voorzichtig zijn met stenen oprapen i.v.m. schorpioenen en daar ben ik vooral naar op zoek. Ik schop hier en daar stenen weg, maar zie alleen maar zwarte torretjes weg vluchten voor de zon. Marokko is een van de meest geodiverse landen op aarde en wordt gedomineerd door het Atlasgebergte in het westen en de Sahara in het oosten. De droge omstandigheden zorgen ervoor dat grote delen van de rots worden opgenomen, waardoor het gemakkelijk is om de geologie te begrijpen. Fascinerende natuurlijke kenmerken zoals gevouwen rotsen, torenhoge zandduinen en onzichtbare fossiele afzettingen, daterend uit hetpre-Cambrium tot de recente geologische tijd, wachtend op enthousiaste natuurliefhebbers. Fossielen van trilobieten, ammonieten en ander prehistorisch leven, waaronder dinosaurussen, koraal en haaientanden, zijn te vinden in het oosten van Marokko. Paleontologen hebben een geologisch record dat de opgravingen in Marokko aanzienlijk kan verbeteren.

In deze woestenij stikt het van de kampen, hotels en campings voor de toeristen, maar ook heel veel nomaden kampen. We gaan er èèn bezoeken, bekijken de manier van leven van deze mensen en gaan 200 jaar terug in de tijd. Van vroeger tot vandaag wordt het dagelijkse leven van de nomaden gekenmerkt door voorouderlijke gebruiken die verband houden met de verschillende levensfasen in de Sahara. Deze omvatten de persoonlijke evolutie vanaf de geboorte tot aan de ouderdom, feestdagen en religieuze ceremonies, inclusief die welke verwijzen naar de heilige maand Ramadan. Ondanks de schaarste die in de Sahara-gebieden heerst, worden de nomaden nog steeds gekenmerkt door hun gastvrijheid, familiegevoel en solidariteit. Ze hebben ook een aangeboren gevoel van respect voor hun huisdieren en vee. In de zuidelijke provincies van het koninkrijk leven nomaden nog steeds op de traditionele manier, en alles wat hun dagelijks leven betreft, blijft authentiek en ongeëvenaard. De meeste nomaden leven tegenwoordig van hun vee. Ze brengen enige tijd door op een plek die voldoet aan de behoeften van hun kudde op het gebied van water en weidegang, en leven van tenten die ze meenemen als ze van plek wisselen. De tenten, bestaande uit een houten spant bedekt met stoffen van verschillende aard, zoals wol en stof, bieden beschutting en bescherming tegen wind en zand, terwijl ze de nodige mobiliteit bieden voor de voortdurende zoektocht naar water en weilanden. Elk kamp heeft meerdere tenten. Er is meestal een grotere als gemeenschappelijke slaapkamer en een eenvoudigere als woonkamer. Soms bouwen ze een klein lemen gebouwtje voor de keuken en bijkeuken. In de kleine wereld van deze mensen wordt de tent beschouwd als de eerste sociale eenheid binnen de nomadische samenleving. Het is niet alleen een ruimtelijke eenheid die wordt gebruikt voor huisvesting, maar weerspiegelt ook een reeks relaties tussen leden van dezelfde familie. Sommige nomaden zeggen dat ze liever onder een tent leven dan onder het dak van een huis, omdat het hen een grotere speelruimte geeft en dichter bij hun familie kan zijn.

We scheuren door over een vlakte met allemaal stukken vulkanische steenbrokken volgens onze chauffeur en worden er een topsnelheden bereikt van 120 per uur. Enkele chauffeur collega's zijn het hier niet mee eens en beklagen zich hierover. We rijden ook door de kampen van de nomaden en daar lopen ook kinderen en vee wat erg gevaarlijk kan zijn. In Khamlia hebben we weer een stop en dat is er deze keer een met muziek. Bewoners uit Mali zijn hier naartoe getrokken en brengen hun muzikale vaardigheden hier ten gehore. Het gaat zelfs zover dat menig groepslid zich waagt aan een dansje. Andere gaan buiten op een bankje zitten, ver weg van deze herrie. Ieder z'n ding. Khamlia Gnawa – Eeuwenlang werden zwarte Afrikanen van de Gnawa-stam, afkomstig uit landen ten zuiden van de Sahara zoals Soedan, Mali en Niger, met geweld vanuit hun thuisland door de Sahara naar Marokko verplaatst als onderdeel van de wereldwijde slavenhandel. Terwijl ze geboeid door de woestijn trokken, zongen ze om te kalmeren en vonden ze een mindfulness in het ritmische gezang en gerinkel van de kettingen. Tegenwoordig is er een klein dorp in de Marokkaanse Sahara waarvan de inwoners directe afstammelingen zijn van deze slaven en dit is het verhaal van Khamlia Village. Er zijn drie muziekgroepen in Khamlia en één keer per jaar traden ze op in elk van de dorpshuizen om donaties in de vorm van meel, suiker, thee of geld in te zamelen waarmee ze elke zomer hun eigen Khamlia Gnawa Festival konden financieren. Vervolgens kwam in 2011 een imam naar het dorp en probeerde de mensen te verdelen in volgelingen van Gnawa en volgelingen van de islam. Hij verklaarde dat hun muziek volgens de sharia-wetgeving verboden was. De mensen van het dorp maakten hun persoonlijke keuze, sommigen bleven aanhangers van de muziek en folklore en anderen niet. Dit zorgde echter voor veel verwarring en het was niet langer duidelijk welke huizen deze persoonlijke optredens zouden verwelkomen en welke niet. Daarom is er vandaag een liefdadigheidsinstelling opgericht die ruimte biedt voor de fondsenwervende optredens voorafgaand aan het festival en toeristen ook beter laat participeren. En daar gaat we weer. Het gaat nu richting de zandduinen, maar we krijgen ondertussen wel honger. Hiervoor stoppen we bij een neppa Berber kamp. Sliepen wij in de woestijn nog in muffe, benauwde tenten. Geen stromend water, maar een emmertje uit het vat en een harde plank als matras? Hier is het echt wel iets anders. Dit is een hotel in de buitenlucht, met in elke tent een wc en douche, overal stromend water en een romantisch queensbed. In de lunch serre nemen we plaats en wachten op de Berber pizza. Een groot rond brood, gesneden in punten en gevuld met schapen of geitenvlees. We hebben wel eens iets beters gehad, maar ik neem toch 2 stukken en de thee ruilen we in voor water.

Met de buiken weer gevuld, gaan we nu het echte werk verrichten. We duiken in de zandduinen van de Erg Chebbi. Het mulle zand zorgt ervoor dat er wat reactie afstand van elkaar wordt genomen. Natuurlijk gaat wel het gas onderin, want zonder vaart rijd je jezelf hartstikke vast. We slippen de berg af en dan weer naar boven. Een achtbaan met een swingende kont. Natuurlijk stoppen we bovenop ook voor een foto momentje, om dan weer steil de helling af te duiken. We worden weer jong. Onderweg komen we ook een groep tegen met diverse voertuigen die het losse zand aan het bedwingen zijn. Prachtig gewoon, alleen al het geluid. De Erg Chebbi is een woestijngebied in het oosten van Marokko. Het is een van de twee ergs (duingebied) die het land rijk is. Het gebied ontmoet zo'n 25 km van noord naar zuid en op het breedste stuk 8 kilometer van oost naar west. De zandduinen kunnen een hoogte van 150 meter bereiken. Vanuit de bronstad Merzouga kunnen toeristen op een kameel de erg intrekken om hier de nacht door te brengen. Ze kamperen dan ver genoeg van de bewoonde wereld om helemaal in de stilte te kamperen. Tijdens de warme zomermaanden komen mensen hier ook heen om zich steeds een paar minuten tot aan de nek in het zand te laten begraven. Dit wordt in Marokko gezien als een middel tegen reuma.

Terug op de camping nemen we eerst een duik in het mooie zwembad......... %[e-38]^%$@%%[e-38][e-38]**(([e-38]^%##@×$$^ .......[e-1f976][e-1f976][e-1f976] wat is dat koud........ we dachten dat we de koudste hadden gehad, maar nee hoor. We hebben een nieuw record gevestigd. Direct door naar de warme douche om het een en ander terug te vinden...... [e-1f92b][e-1f644][e-1f97a] Om 16.00 uur hebben weer een muziek quiz, wederom geregeld door Michael en Henk. We moeten nu van de muziekfragmenten de titel en zanger noemen. Het gaat er fanatiek aan toe, maar na 50 intro's, moet de rest toch weer het onderspit delven tegen de jongeren van de groep....... en ze dachten nog wel dat wij alleen de muziek uit de tachtiger jaren kennen........ hahaha, die kennen we ook ja... We gaan voor de tweede keer met de 1e prijs naar huis. [e-270a][e-1f4aa] We verwachten weer een feestje vanavond en gaan maar vlug wat eten, voordat we gaan hijsen. Bij terugkomst is iedereen verdwenen. Het kampvuur mocht niet doorgaan i.v.m. de sterke wind. Morgen nieuwe kansen. Kunnen we eindelijk eens vroeg naar bed........[e-1f607]

We hebben om 11.00 uur een wandeling in de omgeving, dus hoeven we niet vroeg op. Maar aangezien we gisteren al net voor tienen in ons mandje lagen, ben ik al voor acht uur wakker. Ik heb slecht geslapen, maar ga toch maar een ontbijtje op bed maken. Kunnen we koffiedrinken met uitzicht over de camping, fijn die geblindeerde ramen. We zijn op tijd klaar voor onze druk ingeplande dag. Yalla oftewel laten we gaan. We beginnen met de wandeling door de oase, die is verdeeld over diverse families, zodat ze producten kunnen verbouwen voor eigen gebruik. Voor de bewatering is er een ondergronds kanaal aangelegd, wat dateert uit de 11e eeuw, en wat van een heel stuk verder vandaan moet komen. Een netwerk van ondergronds gegraven kanalen, khettara's, moet zorgen voor het vervoer van het in het gebergte gevallen regenwater naar de laaggelegen, droge landbouwgronden. Boven de grond staat er om de 50 meter een put, waar mensen in kruipen om de kanalen te reinigen, als deze dichtslibben met mee gespoeld zand. Als ik boven in zo'n put wil kijken, valt mijn zonnebril naar beneden........ Gelukkig ziet Dick dat er niet zo heel ver weg een eindpunt van het ondergronds kanaal is. Daar kun je dus ook naar binnen. Ik pas maar net in de doorgang als ik alles heb afgedaan, schoenen en sokken heb uitgetrokken en kruip naar binnen. Als ik bij de put aankom en naar boven kijk, zie ik een klein Marokkaantje naar beneden klimmen. Hij dacht ook wat te verdienen, maar ik grijp in het water en vind direct mijn verloren eigendom. Ik ga staan, draai me om en aanvaard de terugtocht. Ik kom veilig, maar met grijs bedekte armen van het stof, weer buiten. Dit zou een poi zijn geweest op weg hiernaartoe. Hebben we het dan toch nog gezien, alleen op een kleinere schaal. De wandeling gaat verder. Herman vindt het vreemd dat de route van de gids nu door het dorp gaat, wat andere reizen niet zo is. Wat blijkt, hij gaat via een tapijten winkel van een bekende. Alles wordt uitgestald en het hele verhaal, wat we al enkele keren hebben aangehoord, wordt weer van voren af aan verteld. Ze hebben nog veel meer spullen te koop (en echt leuk spul) en na het riedeltje worden we hier (net als bij de Ikea), langs geleid. Wij kappen ermee en zijn direct weg. We lopen zelf de kortst mogelijke weg naar de camping. Terug van de wandeling kunnen we nog vlug wat eten, om ons dan weer klaar te maken voor een quad rit door de duinen. Hier hebben we echt zin in en staan te popelen. Na de normale verantwoordelijkheid papieren te hebben ingevuld, een kleine instructie, helmen op en off we go. Gelukkig zijn we maar met drieën, Joop en wij tweeën, zodat we onze eigen gang kunnen gaan. De duinen beginnen al direct aan de achterkant van de camping en zodra we wat van de camping vandaan zijn, kan ik me al niet inhouden en ga mijn eigen weg. Sil en Joop volgen trouw onze gids, maar ik zwier er tussendoor en omheen. Ik heb de 360 graden camera op de quad gemaakt en moet dus wel zorgen dat zij goed in beeld komen, anders was ik ook wel in de rij gebleven. [e-1f925] We genieten van harte en zijn helemaal in ons element. Gelukkig hebben we wel een mannetje bij, want anders hadden we waarschijnlijk de weg nooit meer teruggevonden. Op een gegeven moment staan we op een berg en zien we alleen maar zand, zand, zand en zand. We zijn dan helemaal ons richting gevoel kwijt, maar dat is onze laatste zorg. Eerst genieten. Boven op een berg stoppen we en worden er de nodige foto's gemaakt, ter herinnering. Daarna neemt hij Sil d'r telefoon en filmt onze capriolen. Prachtig gewoon. Jammer maar na een uur moeten we stoppen en ons speelgoed weer afgeven. We vragen hoe hij deze weer terug brengt en hij vertelt dat hij 3 keer op en neer moet rijden......... wij willen wel helpen en rijden met hem speels de gemotoriseerde vierwielers naar het dorp. Allemaal blij. Vanaf daar worden we met de auto terug gebracht. We hebben lippen tekort om ons verhaal te doen aan de anderen.

Terug van de quad rit, hebben we een uurtje voor onze derde happening vandaag. Om half 5 worden we opgehaald om met 22 kamelen de zandduinen in te gaan voor een zonsondergang. Alweer een prachtige manier om te genieten van het einde van de dag. Als je in de omgeving van deze duinen vertoeft, zie en hoor je elke dag in de morgen en avond, diverse kamelen karavanen, quads, off-road auto's, crossmotoren en voetgangers, dwars door elkaar de zandduinen ingaan om de zon op te zien komen of onder te zien gaan. Het is èèn grote crossbaan. De dieren zitten geknield in het zand en we worden èèn voor èèn toegewezen aan een kameel met een gebit wat rijp is voor de sloop. Ze zitten dicht achter elkaar en maken rare geluiden. Ook moet je opletten dat je niet te dicht bij hun kop in de buurt komt, want dan willen ze bijten. Ook met veel ontbrekende bruine tanden, lijkt ons dit geen goed idee. We gaan sjokkend en waggelend de berg op, begeleid door een drijver die vooroploopt. Elke drijver heeft 5 of 6 kamelen onder zijn hoede, die aan elkaar zijn vastgebonden. Stap voor stap gaan we de berg zand omhoog, om uiteindelijk bovenaan de beesten weer op de knieën te krijgen. Onder luid protest dan wel. We moeten zelf nog een meter of 25 in het losse zand omhoog, om plaats te kunnen nemen op de spitse van de heuvel. De rode bol glimlacht ons al tegemoet, terwijl hij in het westen afzakt naar de andere kant van onze aardbol. Overal om ons heen komen er groepjes kamelen de duinen ingelopen en verzamelen er zich Spaans, Frans, Engels, Nederlandstalige mensen om ons heen in het zand op de spitze. Er worden een miljoen foto's genomen, terwijl de hete ploert verder wegzakt. Als hij dan is verdwenen en nog een roze gloed heeft achtergelaten in de licht bewolkte hemel, is het genieten gedaan en moeten we weer op de scherpe ruggengraat van de kameel, de diepte in. Nu de duisternis is ingetreden, verschijnen er steeds meer off-road voertuigen, die met grote schijnwerpers op, de duinen onveilig gaan maken. Tussen het voetvolk door, zoekt iedereen zijn weg en gebeuren er wonder boven wonder geen ongelukken. Wij komen nog net niet zeeziek aan en kunnen ons nog vasthouden als we voorover worden gegooid bij het knielen van de kamelen. Iedereen is tevreden en terwijl de een naar het restaurant gast voor een diner, gaan wij al onze restjes versnijden in kleine partjes en koken wat pasta. Deze mengelmoes is ons avond eten, wat boven verwachting erg lekker is. Dan gaan we nu het verloop van de dag nog eens terugkijken achter de oogleden en kijken terug op een geslaagde dag. Morgen weer een reisdag.

We verlaten vandaag de sahara bij Merzouga. Terwijl wij ontbijten en het toilet legen, zijn er al diverse mensen vertrokken en zijn ze bij weer anderen de remblokken van de vooras aan het vernieuwen. Nog vlug even de voorruit schoonmaken voor de foto's en dan kunnen we vertrekken. De route die we gaan rijden is de langste van de hele aanwezigheid in Marokko. De 282 km lange rit brengt ons naar Midelt. Het eerste stuk zijn we vanaf Erfoud ook hierheen gekomen. Diezelfde RN13 gaan we nu in omgekeerde richting rijden en gelukkig is dat een goed geasfalteerde, met hier en daar en gat. Op de 1e 25 km komen we nog veel kamelen tegen die zomaar de weg oversteken, maar dan maakt deze RN13 maakt het ons makkelijk, want die gaat helemaal tot ons einddoel. Door de lengte van de route hebben we geen poi onderweg, behalve een Marjane supermarkt voor degene die dat nodig hebben. Wij willen buien dat ook nog even wat Dirhams scoren, aangezien dat we die niet veel meer hebben. We zijn hiervoor wel op zoek naar eenBMCI bank, aangezien diverse pogingen bij andere geldschieters niet gelukt zijn. Dit had vermoedelijk te maken met de keuze wie de koers bepaalt. We komen uit bij de Marjane in Errachidia, die vlak bij een basisschool staat. Als we de parkeerplaats op komen rijden, lopen er drie meisjes rond de vele campers van onzemedereizigers. We parkeren en ze voegen zich om onze voertuigen. Sommigen moeten ergens aanzitten en anderen werpen een blik naar binnen. We staan niet lang als er een agent aan komt lopen en even later een motor met 2 agenten erop. Zij blijven hier staan totdat alle campersweer verdwenen zijn. Dit om te voorkomen dat de meute jeugd die zojuist uit de school komt, last veroorzaakt bij hun broodnodige toeristen. Ik klamp een agent aan en begin een gesprek over motoren. Ik wilde vragen of ik een stukje mocht rijden, maar als ik zie wat het is, hoeft het niet meer. Een afgetrapte Honda met 125 cc inhoud. Veel ontbreekt of is kapot. Ik toon wat foto's en hij zegt dat hij Harley Davidsons erg leuk vindt. Even verder scrollen en ik laat hem wat vakantiefoto’s zien van ons in Spanje. We hebben wat nieuwe vrienden bij. We verlaten de stad en komen door Erfoud. Erfoud is een Marokkaanse stad in de provincie Errachidia, gelegen in het woestijnlandschap van de Sahara. De stad geniet bekendheid door de bewerking van fossielen, bijvoorbeeld van Flexicalymene ouzregui, een trilobiet. Ze worden uit de rot gehakt, nabewerkt en verkocht aan toeristen. Erfoud is een van de belangrijkste oases van Marokko. Het water komt voort uit de wadi (rivier, waterloop). Rond Erfoud staan meer dan een miljoen palmbomen. We stoppen bij een meer na Erfoud om van het uitzicht te genieten. Direct komt er een scootertje aan gereden met spulletjes om te verkopen. We snappen niet waar ze zo vlug vandaan komen, maar het lijkt wel of ze ter plekke uit de grond komen gegroeid. Hij dringt niet aan, maar gaat op een muurtje zitten met zijn spullen. We hebben niets nodig en drinken eerst onze koffie en eten een broodje, voordat we hem een pak jus-d'orange geven. Hij is dolblij ook al hebben we geen waardeloze steen gekocht en zwaait uitbundig als we weer vertrekken. Ook zien we hier veel primitieve heggen die de verwoestijning moeten tegen gaan. Verwoestijning is een term die wordt gebruikt voor zowel het oprukken of zich uitbreiden van een woestijn, als het ontstaan van nieuwe woestijngebieden. Veelal verwoestijning komt door klimaatverandering of door de overexploitatie van de grond door menselijk ondernemen. Verwoestijning is een aanzienlijk milieuprobleem.

Het gaat gestaag richting het noorden en we hebben zelfs een dubbelbaans weg, net voordat we bij Midelt komen. We dalen dan ook van een hoogte van 1960 meter. Midelt ligt op 1508 meter en is èèn van de hoogstgelegen plaatsen van Marokko. Bij het binnenrijden wordt het verkeer weer drukker en is het weer geen vreemde zaak als mensen op de fiets of brommer tegen het verkeer in rijden. Een voorbijrijdendepolitieauto doet hier niets mee en ook de politiecontroles op alle binnenkomende wegen doen niet veel meer als wuiven met hun handje. Toch heeft een collega NKC-reiziger voor de tweede keer een boete mogen ontvangen van de politie. We zien hier wel meer een soort van landelijke politie, die in een wit pak lopen en de gemeentepolitie in zwarte uniformen. Een ongeval met een brommer, die in de zijkant van eenpersonenauto is gereden en veel schade heeft veroorzaakt en er zelf ook niet zo goed van is afgekomen, is èèn van de weinige die we hier hebben gezien in 40 dagen. Midelt is een stad, gelegen op de hoogvlakte tussen de Midden-Atlas en de Hoge Atlas aan de rechteroever van de Moulouya en is de hoofdplaats van de provincie Midelt. Midelt is gelegen op de hoofdweg die Fez en Meknes in het noorden verbindt metErrachidia in het zuiden. Bij de volkstelling van 2014 telde Midelt 55.304 inwoners. Ons eindpunt ligt aan de andere kant van de stad en is een camping, hotel en restaurant. Camping Ksar Timnay ziet er erg goed uit en is goed bezet, ook het hotel. Als we in positie zijn gebracht, hebben we 1,5 uur voor onszelf en gaan we om 19.00 uur een gezamenlijke lunch in het restaurant nuttigen. De eigenaar heeft een forellenkwekerij en velen willen die wel eens proeven. Ik ben geen vis liefhebber, maar aan de gezichten van de viseters te zien, smaakt hij erg lekker. Wij zijn best wel moe van de dag en als we klaar zijn, staan we op om vroeg naar bed te gaan. Blijkbaar denken er veel zo over, want als wij het goede voorbeeld geven, gaan de meeste terug naar de camper. Een half uurtje later liggen we plat.

Dinsdag, 12-11-2024 zonnig, onbewolkt, 23 graden, 4865 km Een reisdag met een afwijkend begin. We vertrekken vandaag allemaal tegelijk om naar een argan bedrijfje te gaan en daar ons ontbijt te nuttigen. Daarna een uitleg over de verwinning van de argan-olie. Iedereen staat om 8.45 uur klaar en in een uitgerekte sliert gaat het via de N1 richting het noord oosten. Een kleine 25 km verder parkeert iedereen hun huis op wielen. Op het dakterras staan tafels en stoelen klaar, waar we ons op nestelen. Ik mag met een lege maag op de foto met de jonge schoonheden...... Daarna gaat het gas los. De Marokkaanse tongen gaan los en het lijkt wel of er enkele kalkoenen zijn los gebroken. De Nederlandse vrouwen proberen het ook, maar zijn niet zo goed met hun lapje vlees. Er wordt gegeten, gedanst, polonaise en een enkeling probeert te zingen. Wat we allemaal precies hebben gehad weet ik niet, maar het was wel lekker. Daarna krijgen we uitleg over het argan proces, zoals het vroeger ging en niet nu. En dan het uiteindelijke doel....... de verkoop van producten........ maar ja Nederlanders hè, kijken, kijken, niet kopen. We geven een fooitje voor de losse tong en gaan verder.

De N1 gaat bij Chichaoua over in de N8 en blijft enigszins dezelfde lange saaie weg. Het geeft een kleine indruk als toen we in Utah inde USA rond reden op 2 Harley's. Een imponerende weg maar wel veelal hetzelfde. We stoppen voor een kop koffie bij een autootje langs de weg. Eddie en Anja staan er al en iets later komen Toon, Hennie, Michael en Marianne ook. Michael en ik maken van elkaar een foto reportage en dan na veel bla, bla, bla, zijn de kopjes leeg en gaat het verder naar Marrakesh. We doen nog wat boodschappen bij Marjane, voordat we de camping op rijden en dan is het einde van de reis bereikt. Als alles staat en is ingeplugd wil ik mijn bestanden gaan overzetten, maar als de stroom eruit springt, moet er een oplossing bedacht worden. Gelukkig hebben we onze omvormer, anders wordt ook het bier koud. We hebben geen briefing, maar ieder heeft wel een borrel uurtje. Degene die dicht bij elkaar staan, kruipen rond een tafeltje en de wijnflessen en bierblikken komen tevoorschijn, evenals de diverse hapjes. Als dan de zon onder is gegaan, gaat iedereen weer naar "huis". Terwijl we druk zijn, valt er met enige regelmaat de stroom uit. Hij komt wel weer terug, maar toch. Sil is gaan douchen en daarna ga ik mezelf ook ontdoen van zweet, zonnecrème en andere rotzooi. Het was bekend dat hier een hele fijne douche gelegenheid is, dus met een harde straal en een goed mixbare knop, duurt het altijd net iets langer. Als ik dan de hete waterstroom heb uit gezet en me wil gaan afdrogen, sta ik ineens in het donker. Ik doe de deur open en stap naar buiten. De maan geeft net genoeg ligt. Als er nu iemand aankomt en de stroom wordt weer ingeschakeld, krijgt deze een gratis optreden van een chippendale.....

Trouwens gisteren vergeten, maar we hebben een nieuwe oplichters truc ontdekt. Wat pubers zeggen dat ze een kapotte telefoon hebben en vragen of je een foto van hen kan maken en die dan kunt doorsturen. Zo hebben ze dan je gegevens en kunnen daar waarschijnlijk meer mee als wij.

Woensdag, 13-11-2024 zonnig, onbewolkt, 22 graden, 5070 km Iedereen is vandaag vroeg wakker, want we gaan de bergen in. De dag begint een beetje triest met een heiige uitzicht vanuit de cabine door de voorruit. We moeten Marrakesh uit en doen dit door eerst de stenige zandpad met 10 km per uur te nemen en daarna via de RP2118 en RP2008 de stads drukte proberen te vermijden. Dit gaat goed en we belanden uiteindelijk op de RN9, die ons de bergen invoert. De weg onderaan de berg veranderd in een Europese dubbelbaans weg (omhoog) en de hoogtemeter stijgt in rap tempo. Naarmate we stijgen, breekt ook de zon door de grauwe hemel en maakt dat we na een half uurtje een strak blauwe lucht hebben. De aardbeving in 2023 heeft ook hier huis gehouden en dit is nog goed te zien. Op sommige stukken is de bergwand verzakt en is de weg geblokkeerd. Terwijl de kranen en bulldozers om ons heen draaien, kruipen we via de bypass langs de rotsblokken. Ergens anders is er alleen een omleiding. Het gaat verder en verder en krijgen steeds weer mooiere uitzichten te zien. We komen aan op het hoogste punt van de pas. Tizi n'Tichkais eenbergpas door deHoge AtlasinMarokko. Hij maakt deel uit van de hoofdweg N9 tussen de stedenMarrakesh enOuarzazate. De weg bereikt via tal van bochten een hoogte van 2260 meter, daarmee komt men op de hoogste bergpas inNoord-Afrika. Op het hoogste punt bevinden zich enkele winkeltjes en een monument dat herinnert aan de aanleg door het Franse leger in de jaren 1920-1930. In en rond de wintermaanden kan de pas door sneeuwval veelal kortstondig gesloten zijn.

Het is onbeschrijflijk wat we te zien krijgen onderweg. We kijken onze ogen uit en vergapen ons aan de uitzichten en kleuren die hier te zien zijn. Zo kijken we over de bergtoppen honderden kilometers weg en dan is het weer onderin een vallei. Het is gewoon prachtig. Groen, geel, terra, kaki, bruin.... alle kleuren die de natuur maar heeft.

Ook hier is er veel vernield door de aardbeving in 2023 en is er niet veel meer over van deze kasbah. Ze willen het herbouwen, maar door gedoe met de overheid, ligt het voorlopig stil. DeKasbah van Télouet, ook wel Palais du Glaouigenoemd , is eenkasbah gebouwd tussen de18e en 20e eeuw. Gelegen in het kleineBerberdorp Télouet, in de landelijke gemeenteTélouet, in hetHoge Atlas gebergte, werd het met name bewoond en ontwikkeld door de architect Thami El Glaoui. Na zijn dood in 1956 werd de kasbah geplunderd en verlaten. Binnen getuigden de architectuur en de muren van de verfijning van de decoratie. We lopen wat rond en komen een man tegen die hier een camperplek heeft van de app park4night. We moeten met hem mee, zodat hij alles kan laten zien en meteen alle winkeltjes bekijken.

De wegen worden hier wel veel avontuurlijker en erg smal als we de RN9 verlaten hebben en op deze P1506 rijden. Passeren van voertuigen gaat stapvoets en er is niet overal bescherming tegen de afgrond. In een dorpje komen we een oude Ford Transit tegen die niet echt een goede chauffeur achter het stuur heeft zitten. Hij denkt dat wij opschuiven en wij denken van niet. Ik kan niet terug uit, want er staan al enkele voertuigen achter mij..... en hij kan niet rijden. Het terug uit zetten is een probleem en hij klemt hem er tussen. In de spiegel zie ik een 40 jarige Smurfen Ford onze mooie grijze Ducato kussen. Ik stuur bij en wring me van de ellende weg. Iets verderop constateer ik enkele blauwe strepen op de deksel van de toilet cassette. Kut Marokkaan..... ze zijn er dus wel. We vergeten deze manoeuvre en gaan door met genieten van onze route. Enkele km's verder stoppen we bij een schapen herder en geef hem mijn sandalen als kadootje. Hij snapt het volgens mij niet helemaal, maar neemt ze toch aan.

Met een hoofd gevuld met prachtige plaatjes, draaien we hier de plaats op. Het wordt krap, maar we krijgen allemaal een plekje. De stoelen worden voor de dag gehaald en iedereen komt bij elkaar zitten om de verhalen van de dag te vertellen. Natuurlijk een natje en een droogje erbij. De briefing is om 18.00 uur en daarna gaan de keuken prinsessen aan de bak, wat veel problemen geeft met de stroom voorziening. Complete keuken inrichtingen worden aangezet. Wat we al hebben gezien: stofzuigers, airfryers, cappuccino machines, hele grote koelkasten, ovens, magnetrons, enz. Als het donker is gaat hier en daar de tv aan en anderen werken de polarsteps bij, zoals ik. Sil ligt al met haar E-reader. Tot morgen

Donderdag, 14-11-2024 bewolkt, 19 graden Vandaag gaan we op excursie naar de Ksar van Aït Benhaddou, waar we eerst naar het huis gaan van onze gids, om te kijken hoe zij hier leven. In deze omgeving zijn veel films opgenomen waaronder Prince of Arabia, Gladiator en Games of Throne, zie foto met lijstje. De Ksar van een Arabische stad is puur een vestingwerk en heeft in het zuiden van Marokko verscheidene functies: wijkplaats, landhuis, vesting, gemeenschappelijke voorraadschuur, woning voor families en machtscentrum van de clan. Om een centraal gebouw van enkele verdiepingen hoog staan vier hoge hoektorens; in de regel wordt het bouwwerk omgeven door een machtige muur. Opvallend zijn de rijke versieringen op de gevels, gevormd door inkervingen of combinaties van leemstenen. De lemen bakstenen zijn uiterst kwetsbaar voor weersomstandigheden. De kern van de oudste Zuid-Marokkaanse kasbah complexen is meer dan 400jr oud. Buiten Zuid-Marokko komen alleen in Jemen dit soort complexen voor.

Nadat we de rondleiding hebben afgerond in een restaurantje, komen we weer terug op de camping. Sommigen verzetten de stoelen in de zon bij elkaar en anderen zitten bij zichzelf. Ik ben bezig om wat data over te zetten en Sil zit in haar E-reader. Wat later schuiven ook onze stoelen richting de warmte en trekken we lange broeken aan. Het is vandaag afgekoeld naar 18 graden en we zitten op 1347 meter hoogte. Een heel verschil met gisteren. Vanavond hebben we een gezamenlijk diner in het restaurant van de camping. Ook verzorgt met trommel muziek van de plaatselijke jongeren. Marja is vandaag jarig en wordt er door hen ook voor haar gezongen..... tenminste dat denken wij.... We hebben soep, tajine met kip en fruit als toetje. Tijdens het spelen van de muziek, komen er ook gewoon jongens bij die spontaan mee komen doen. In dit dorp is zoiets dus een happening.

Het koelt 's nachts gelukkig goed af en we hebben dan ook erg goed geslapen. Ook hebben we vandaag voor het eerst geen last gehad van honden, een haan of de plaatselijke omroeper. Gisteren waren we in de Ksar van Aït Benhaddou, wat dus een bestaand dorp is, wat soms gebruikt wordt als filmset en vandaag gaan we enkele km's verderop naar de echte filmstudio's van Marokko. Je mag alleen naar binnen met een gids van hen en onze gids is in heel veel films figurant geweest. Hij laat menig foto van hem zien, maar ook zijn er uit het dorp wel eens 5000 mensen gebruikt als figurant die niet echt veel make-up nodig hadden, aangezien het 2000 jaar oude uiterlijk, wat ze moesten uitbeelden, voor hen iets is van de hedendaagse werkelijkheid. Atlas Studio’s is een filmstudio gelegen 5 kilometer ten westen van de stad Ouarzazate in Marokko. Het grootste deel van de accommodatie ligt in de nabijgelegen woestijn en bergen. Veel sets van de opnames van verschillende films blijven aanwezig en daarom organiseert de studio ook rondleidingen en is het een populaire toeristische bestemming geworden. Het bedrijf werd in 1983 opgericht door ondernemer Mohamed Belghmi. Sindsdien heeft het zich kunnen uitbreiden, dankzij betrouwbare klimaat- en weersomstandigheden, en omdat het gebied een natuur heeft die de natuurlijke omgeving van veel landen goed kan nabootsen. Enkele films die er zijn opgenomen: The Jewel of the Nile, The Living Daylights, Aladdin, The Mummy, Gladiator, Kingdom of Heaven, Asterix [e-38] Obelix: Mission Cleopatra,Babel,Game of Thrones,Atlantis, The Amazing Race 10, The Amazing Race Australia 6, The Grand Tour, Vikings, Prison Break, The Old Guard.

We hebben vandaag weer een prachtige rit door het Atlas gebergte van zo'n 190 km. Je hoeft geen ster te zijn in kaart lezen, want het is constant dezelfde RN9 die door de bergen kronkelt. Onze 2e stop zou in Ouarzazate zijn, maar die hebben we gemist doordat er een verkeerde afslag is genomen. De mannen vinden het ok, de vrouwen zien een gemiste shop-kans. Godzijdank. Moedertje natuur is de beste kunstenares van deze prachtige planeet. Telkens als we denken dat we niet meer onder de indruk kunnen raken, omdat we al best veel gezien hebben, stoten we onze neus. We zien voor ons vergelijkingen met Schotland, Ierland, Noorwegen, IJsland en Monument Valley in de USA. De kleuren en uitzicht varianten zijn weer adembenemend. Kunstwerken van steen, zand, klei en erosie, wat verbazend mooie vormen creëert op de schuine hellingen van de bergen. Bergketens zichtbaar van wel honderd km ver of in ieder geval zover als het oog reikt. We raken niet uitgekeken. Maar ook hier veel schade door de aardbeving aan huizen en verschoven aarde en rotsen op de wegen. Daarmee is moedertje natuur bezig met de opvoeding van de mens, maar die is erg hardleers. Onderweg stoppen we met enige regelmaat voor de prachtige uitzichten, de lunch of een kop koffie bij een autootje langs de kant van de weg. We doorkruisen vele dorpjes waar mensen de hele dag voor een gebouw zitten of de tijd zien door te komen in deze uitgestorven plekken. Wat een frustrerend leven moet dat zijn.

We bereiken het plaatsje Zagora, terwijl de scholen uitgaan. Overal lopen kinderen alle kanten op richting huis. Met kleine groepjes slenteren ze over de straten, niet echt rekening houdend met het verkeer. Ze lachen en zwaaien dan wel weer naar de voorbij rijdende toeristen. We komen aan bij de poort van de camping, waar al een rij staat met Nederlandse mobiele woonhuizen op zoek naar hun plekje voor de nacht. Wij krijgen samen met Eddie en Anja de plekken met een groot terras voor onze deur. Na gepositioneerd te zijn, een klein half uurtje voor ons zelf, voordat we een uitgebreide briefing krijgen van Herman en onze gids voor 2 dagen. We gaan namelijk de aankomende 2 dagen van de bewoonde wereld weg, de woestijn in. Dus 2 dagen geen stroom, stromend water, wifi, douche....... alleen maar zand en kamelen..... We gaan er vandaag dus nog even van genieten. Terwijl iedereen gaat koken, wil ik mijn keuken prinses niet teveel vermoeien en gaan wij uit eten. Ook gebruiken wij de tijd dat zij zitten te eten om te gaan douchen, want er is er maar 1 voor de mannen en 1 voor de vrouwen. 2 vliegen......

Om 9.00 uur staan er 10 Mitsubishis klaar voor onze excursie voor de komende 2 dagen. We gaan de sahara in, maar voordat we daar aankomen, stoppen we eerst nog in Tamegroute, waar zo'n 300 gezinnen "onder de grond" zouden leven........ volgens onze gids. Dit betekent dus een wirwar van steegjes zonder verlichting, huisjes die door de tijd heen aan elkaar en op elkaar zijn gebouwd, zonder dat de buiten wereld naar binnen kan kijken. Echt goede foto's van de steegjes hebben we nu niet. Maar ook de Koran school voor aankomende imams en de plaatselijke bibliotheek krijgen een bezoek. De zagüía van Tamegroute, genaamd Nassiriyya, blijft een bedevaartsoord voor zieken en een in bedrijf zijnde Koranschool. Marokko, Tamegroute, Zaouia Naciria Een andere relevante ruimte is de bibliotheek, die bezocht kan worden, een verborgen schat in een land zo mooi als Tamegroute, met een grote erfgoedwaarde, omdat er binnen meer dan vierduizend oude manuscripten over de Arabische cultuur en de islam zijn ondergebracht, oude manuscripten van kalligrafie, astrologie, wiskunde, ze zijn, denk ik, allemaal de grote vergeten, of beter gezegd, onbekende, voor een groot deel van Marokko. Daarnaast is Tamegroute de ideale plek om ambachtslieden het aardewerk te zien bewerken zoals vroeger, waar de handen de belangrijkste maker zijn van elk stuk, zonder machines, werkelijk alles wordt met de hand gedaan, kunstwerken, met jarenlange ervaring en wijsheid tussen klei, silicaat en ovens. Hele families wonen in Tamegroute van het aardewerk van de Ksar El Hart n’Iaamine. Daarin zullen onze ogen wennen aan de schaarste aan licht, in tegenstelling tot dat buiten, en zullen we ook de temperatuur binnen waarderen, de kinderen die door de steegjes rennen en de vrouwen die bij de deur van hun huis zitten.

In Tagounite stoppen we voor de koffie, aangezien de reis verder gaat worden als we denken. Sommige mensen gaan spullen uitdelen, zoals tennisballen, pennen of snoep. Niet erg slim als je niet meteen vertrekt. Alle kinderen van het dorp komen op deze plek af en onze Marokkaanse begeleiders moeten ze dan weer verjagen. Als ze lopen, gaan ze hard, dus bang voor als ze gepakt worden.

We rijden , rijden en rijden, km na km gaat het door het zand, stenen ondergrond en achter ons een tunnel strook van dwarrelend stof. Aangezien het niet echt makkelijk is om achter elkaar te rijden zonder een goed gezichtsveld, verspreiden de off-road chauffeurs zich in de breedte. Als we links en rechts van ons kijken, zien we auto's in de aanval in een spannende Walt Disney film, achtervolgd door de stofwolken die ze opwerpen. Onze chauffeur Yousef spreekt alleen Arabisch, dus een goed gesprek zit er niet in. Het gaat naar links en rechts, de neus naar boven en over de heuvel duiken we weer de diepte in. Net de Dakar rally, maar dan achter de voorruit van een 4x4 vehikel en niet voor een tv scherm. We bereiken een kamp, waarvan wij denken dat het ons eindpunt is. Maar dat is niet zo. We krijgen hier onze lunch. Kipspiesjes aan een stokje met tomatensalade met ui en koriander. We zitten hier ongeveer 25 tot 30 km van de Algerijnse grens.Na de lunch nog een kans om te poepen of pissen en dan gaat het gas er weer op. Ik zit op de bijrijders plek en probeer Yousef uit te leggen dat ik wil rijden en wanneer dat mag...... Hij stopt, maakt zijn veiligheidsgordel los en wil uitstappen...... maar bedenkt zich en gebaart dat ik dit morgen mag doen. Als we in de rondte kijken, zijn we nog maar met 2 auto's..... toch niet weer verdwaald...... We gaan verder en we blijven aan de auto voor ons geplakt. Ze proberen kalm te lijken, maar blijven wel proberen om contact te maken via de telefoon..... helaas geen bereik. Zover als we kunnen kijken is er niets te zien.... en dan ineens weer enkele karige tentjes in the middle of nowhere..... In of bij die tentjes proberen mensen dan hun toeristische meuk te verkopen. We rijden al 2 uur zonder enig teken van bebouwing of levens omgeving. Waar blijven die mensen ??? en waar komen ze vandaan. Er staat geen enkele vorm van transport. We rijden ze voorbij, verder en verder...... We zien kuddes kamelen die met hun poten bij elkaar zijn gebonden, zodat ze niet weglopen. Of een geladen karavaan met begeleider die er langs loopt. Zelfs een brommertje waagt zich hier in deze dorre omgeving. Onze uitzichten veranderen wel enkele keren van rucola partijen die hier in het wild groeit. Sommige stoppen ook om dit te plukken. En dan is het weer een rotsige formatie, waar we voorzichtig omheen moeten. Dan weer een slipperig parcours vol gas om niet vast te geraken in het losse zand. En dan ineens is daar L'oasis Sacre D'oum Lâalag, een plekje met palmbomen en water. De oase is niet zo romantisch als bij de film Prince of Arabië. Er zijn verschillende personen aanwezig, maar als ik eens ga rondneuzen, is de slaap voorziening ingestort / vernietigd door een storm. Daar staan we dan en niemand te bekennen. Vervolgens komt er een groepje toeristen op MTB de heuvel afgefietst..... wel elektrisch dat wel. De volg wagen herkennen we wel die heeft een hele tijd bij ons in de buurt gereden met de fietsen achter in de pick-up...... stelletje bluffers..... We staan een uurtje te wachten als ook de rest van onze groep komt aangereden....... we zijn schijnbaar bij een waterput door gereden, waar de gids wat wou uitleggen...... wij hadden het gas er op en geen tijd voor die bull-shit.....

Bij de oase was niet ons eindpunt, maar moest er wat waterflessen gelost worden voor de aanwezige. Het gaat wederom verder en onze jongens krijgen er nu echt plezier in. In de verte zien we de oranje / gelen zandduinen opdoemen en het gas gaat verder in en het lijkt wel een wedstrijd te worden. Wij vinden dit wel prettig, maar bij aankomst in het Berberkamp bij Dessert Atmosphere denken andere mensen niet zoals wij. Om binnen in het kamp te komen, moet de gas plank naar beneden om het losse zand de baas te worden, geweldig gewoon. Sommige mensen worden ietwat angstig als hun auto de bocht schuin via de helling neemt..... wij vinden dit een avontuur....... de bult op je hoofd wordt vanzelf kleiner. Alles wordt uitgeladen en de chauffeurs krijgen een reprimande in het Arabisch. We zouden met 4 personen in 1 tent liggen, maar wij slapen alleen.We brengen onze spullen weg en gaan direct de duinen op, de rest volgt snel. Samen met Michael loop ik de duin weer af richting de volgende die veel hoger ligt en de volgende die veel hoger ligt en de volgende die veel hoger ligt. De ademhaling veranderd en ben blij dat ik op blote voeten ben en een T-shirt aan heb. Michael is bepakt met Arabische sjaal en schoenen en 10 jaar leeftijdsverschil, maar volgt me op de voet. Het gaat hoger en hoger en de uitzichten zijn alles zeker waard. Als we omkijken, komen er in de verte nog een 8 tal mensen onze kant op. Vanuit de hoogte juichen we ze toe en na een half uurtje zitten ook Hans, Claske, Bertus, Jan en dan weer een half uur later ook nog Ger en Kristien. Een zonsondergang gaat het niet worden, aangezien de bewolking veel te dik is, maar we blijven hier toch nog geruime tijd zitten te genieten van het uitzicht. Terug in het kamp rusten we uit met de hele groep onder een afdak, terwijl we kijken hoe ze de stroom storing proberen op te lossen van de verlichting. We gaan het restaurant in en eten we tajine met kip, erwten en olijven, aangevuld met brood en water. Het klinkt niet dat je zegt van mmmmmmm, maar het was best lekker. We mochten geen kampvuur aanmaken i.v.m. de wind, maar als ze dat zelf doen...... sluiten iedereen aan en begint er een gezellige avond te ontstaan met trommel muziek van de chauffeurs / personeel. Ze moeten nog wel oefenen op hun afwisseling van tekst. De extra kleding voor de koude nachten in de sahara is overbodig te noemen, want het is wel 14 graden en in de tenten een beetje benauwd. Sil ziet in het restaurant een of ander zwart insect lopen.... als die de tent maar niet inkomt..... De meeste snijden een waterfles door en vullen die met zand. Kun je daar 's nachts in pissen. Voor de rest moet je de tent uit. Het sanitair is beter als verwacht, maar ja..... toch niet echt...... je kunt douchen met emmertje aan een stang, die je dan om moet trekken en opnieuw vullen..... we slaan over.

Het heeft vannacht geregend en gedonderd en toen ik vannacht buiten liep, was er hier en daar een lichtflits te zien. We staan om 7.15 weer paraat om de zonsopgang te zien die niet komt..... veel te veel bewolking. Maakt niet uit, komt nog wel. Na het ontbijt weer alles inladen en gaan we weer op pad. Het gaat weer op het gas, maar alleen als het nodig is. Ze hebben er dus iets van geleerd. Yousef dwaalt af op een stuk en moet weer terug, aangezien de droog staande water bekkens te steil zijn. Dan weer in de achtervolging. Nog een keer verdwalen is er niet bij. Onderweg weer op de vreemdste plekken mensen of kamelen. We slingeren weer een uurtje of 2,5 door het mulle zand om hier terecht te komen voor onze koffiestop net voordat we gestopt zijn om te verzamelen en foto's te knippen. Een nieuw hotel, wat er prachtig uitziet, met zwembad.

Aangezien er niet zo heel veel begaanbare wegen zijn, brengt dezelfde RN9 ons weer terug naar ons beginpunt, Camping Les Jardins de Zagora, wat stiekem toch nog ruim een uur rijden is. We strijken neer op ons thuisfront en nemen afscheid van onze chauffeurs. Er verschijnen mensen van de plaatselijke bevolking om handel te drijven. Wij kopen 2 stikkers bij een gehandicapte jongen, terwijl anderen hulpveren laten onderbouwen bij een garagehouder. Alles binnen een kort tijdsbestek en zeker geen Europese prijzen. Nadat iedereen weer op de wifi heeft gezeten, worden de stoelen weer bij elkaar geschoven voor een borreltje. Terwijl wij weg waren heeft er hier best veel geregend en de bewolking is nog steeds aanwezig. Hans, Claske, Luc, Kristien, Joop, Jannie en wijzelf natuurlijk, moeten wat dichter bij elkaar kruipen als de druppels weer vallen en we beschutting zoeken onder onze luifel. We kletsen behoorlijk wat tijd weg en tegen 19.00 uur moet iedereen toch echt gaan koken. Wij hebben na binnenkomst al een partij pannenkoeken weg gewerkt en hebben voor even genoeg. Dat wordt dus dan nog even wat lezen en media data verwerken. Het was in ieder een geslaagde excursie de laatste 2 dagen.

De dag begint zwaar bewolkt en hier en daar een druppel. Afgelopen nacht heeft het regen orkest een concert van swingende druppels op het dak van onze stalen bolide gegeven. De hierdoor ontstane lagere temperatuur en eentonige ritme heeft er voor gezorgd dat we wel van een goede vertrouwde nachtrust hebben genoten. Vandaag weer een reisdag en nu naar Skoura. Op het schema staat dezelfde weg terug als eergisteren over de RN9 naar Ouarzazate. Hier is een Carrefour supermarkt met verkoop van alcohol, dus dat is een onvermijdelijke tussenstop. De route is oorspronkelijk ongeveer 200 km met enkele points of interests. Sommigen nemen een omweg met een verlenging van zo'n 100 km. Wij zijn makkelijk uitgevallen en doen het wat rustiger aan met de originele. Ook al is het dezelfde weg terug, vanuit een andere hoek bekeken, ziet de vallei van de Draa rivier er toch weer iets anders uit. Bij onze eerste poi zou de kasbah Maktob Tamnougalt moeten liggen, maar we zien die niet liggen en rijden we dus zo voorbij. Het plaatsje Agdz zou een hele mooie stop kunnen zijn met leuke terrasjes, maar als we er doorheen rijden, bulkt het van de Europese toeristen met campers, motoren, off-road auto's en nog meer drukte waar we even geen zin in hebben. We kiezen voor de Tizi'n-Tinififft pass, waar boven op een parkeer plaats een koffie auto staat. Erlangs een aanhanger met het opschrift "pak een bak" met een Nederlands 0900 nummer erop, "geleend van een neef.....", maar waarschijnlijk wordt deze nooit terug gebracht. De koffie bij deze mobiele koffiehuizen is erg lekker en er wordt dan ook veel gebruik van gemaakt door locals en toeristen.

Tizi'n-Tinififft is een opmerkelijke bergpas, gelegen in het hart van het Marokkaanse landschap. Deze schilderachtige route is niet zomaar een passage; het is een reis naar de fascinerende schoonheid van het Atlasgebergte. Terwijl je dit betoverende pad doorkruist, wordt je begroet door adembenemende uitzichten op ruige bergtoppen, weelderige valleien en de serene charme van de natuur die je omringt. Het gebied staat vooral bekend om zijn spectaculaire vergezichten die veranderen met het licht en biedt fotografen en natuurliefhebbers talloze mogelijkheden om onvergetelijke momenten vast te leggen.

De RN9 kruist bij Ouarzazate de RN10 die we vanaf daar gaan volgen. Doch eerst een belangrijke stop bij de Carrefour. Bij aankomst staat er een "parkeerwachter" die alle, veelal Europeanen, cliënten een plekje aanwijst dichtbij de ingang, zodat ze niet zo heel ver hoeven te sjouwen met de blikjes San Miguel en de rode en witte flessen wijn. Voor 5 Dirham past hij ook op je auto. Dan weer verder naar het grootste solarveld ter wereld. Onderweg snij ik een auto enigszins een beetje af, maar ja..... Als ik weer in mijn spiegel kijk zie een blauwe zwaailamp op diezelfde auto branden....... Shit, ik maak plaats en hij komt mij voorbij. Ik hoef niet te stoppen en hij rijd rustig verder met een nog steeds werkende zwaailamp...... normaalste zaak van de wereld in Marokko. Bij aankomst zetten we onze camper voor de slagboom en proberen binnen te komen. De bewaker zegt, met een glimlach op zijn gezicht, dat dat niet kan. Ik vraag of we er wel lopend mogen rond kijken en dat is geen probleem. Onze campers links parkeren in de vakken. Als we weer bij de slagboom komen, is er een grotere pet met meer strepen op de schouder bij komen te staan. Wat de bedoeling is....... we vertellen dat we wat willen rondkijken. Hij zegt dat dat niet kan, aangezien het allemaal "top secret" is. Als ik naar de politie auto wijs en hem vraag of hij ons daarmee een tour kan geven, kijkt hij me aan alsof hij niet kan geloven dat ik hem dit echt vraag. Nadat de verwarde blik in zijn gezicht is verdwenen, kan hij een glimlach niet tegenhouden en went zich van mij af. Tijd om te gaan.

Ouarzazate Solar Power Station (OSPS), ook wel Noor Power Station genoemd (Arabisch voor licht) is een zonne-energiecomplex en aanvullend dieselbrandstofsysteem gelegen in de regio Drâa-Tafilalet in Marokko, 10 kilometer (6,2 mijl) van de stad Ouarzazate. Met 510 MW is het 's werelds grootste centrale voor geconcentreerde zonne-energie (CSP). Met een extra fotovoltaïsch systeem van 72 MW was het hele project gepland om 582 MW te produceren. De geschatte kosten van het totale project bedragen ongeveer $ 9 miljard. Het aanvullende dieselbrandstofsysteem wordt gebruikt om de minimale temperatuur van de warmteoverdrachtsvloeistof op peil te houden in tijden dat de zon niet schijnt (ook 's nachts), om het opstarten te starten en de turbine te synchroniseren met het elektriciteitsnet, en andere hulpfuncties. De fabriek werd in vier fasen voltooid en beslaat een oppervlakte van meer dan 3.000 hectare (12 vierkante mijl). Het kan zonne-energie opslaan in de vorm van verwarmd gesmolten zout, waardoor er 's nachts elektriciteit kan worden geproduceerd.

Enkele km's verder ligt Barrage El Mansour Ehdabbi. Een stuwmeer met veel plaats om een pauze in te lassen. Bij aankomst zijn er meerdere met dit idee, locals en toeristen. Er staat ook een toren met plat dak, die Joop en ik willen beklimmen. De bewaker van het meer laat ons voor 5 Dirham parkeren en de toegang tot de toren is vrij. Als we de thee en een koekje hebben genuttigd, gaan we op pad. Onze guard zit voor de deur. Bij het binnen treden zien we alleen maar een vierkante ruimte. Bij navraag hoe boven te geraken, wijst hij naar een hoek waar een luchtkoker zit met spijlen in de muur gemetseld. Het is passen en meten om er in te geraken en je knie kan niet echt veel buigen tijdens het omhoog klimmen. We komen boven, maar ook daar is het even opletten, want het is niet meer als een muurtje en daarachter val je weer meteen naar beneden. We klauteren het dak op, maar hebben dan wel een mooi uitzicht. Na de nodige foto's en film te hebben geschoten, gaat het terug de claustrofobisch ruimte in. We komen weer veilig aan bij onze reisgenoten. El Mansour Eddahbi werd in 1971 stroomafwaarts van de Oued Draa gebouwd. Het doel van de dam is om woestijnvorming tegen te gaan en daarmee de levensstandaard van de omringende bevolking te verbeteren. De watervolumes worden vervolgens achter de dam gehouden en de distributie wordt geregeld op basis van de behoeften (vooral voor irrigatie van de gewassen).

Het laatste stukje is maar een dertig kilometer en die zijn zo onder de wielen verdwenen. De omgeving is erg armoedig, maar de camping is één van de betere. Om 18.00 uur een natte briefing en die loopt best wel uit. Natte briefing betekent deze keer niet alleen dat we een alcoholische invulling aan de briefing geven, maar ook dat de zware bewolking water naar beneden laten vallen. We staan onder een open afdak. Het dak is van palmbladeren gemaakt en laat hier en daar ook wat door sijpelen. Een late briefing betekent ook dat er nog laat gekookt moet worden. Maar dit lukt mijn keukenprinses wel en een uurtje later zitten we gevuld aan de tafel uit te buiken. Het is donker, nat en alle deuren zijn dicht........... welterusten.

Dinsdag, 5-11-2024 zonnig, wolkeloos, 31 graden Vandaag worden we rondgeleid in het Nationaal park Souss-Massa door Ibrahim. Om 9.00 uur gaan we met enkele taxi's naar ons beginpunt. Vanaf daar lopend langs rivier Oued Massa. Souss-Massa Nationaal Park ligt langs de kust in het zuidwestelijke deel van Marokko. Het park heeft een oppervlakte van 131 vierkante mijl (338 vierkante kilometer). De estuaria Oued Souss en Oued Massa bevinden zich aan weerszijden van het park. Samen dienen ze als bron voor de naam van het nationale park. Oued Souss ligt aan de noordkant van de parkgrenzen. Naast deze twee essentiële waterbronnen bestaat het park uit graslandsteppen, zandduinen, zandstranden en wetlands. De zuidkant van het park lijkt de voorkeurshabitat te zijn van de endemische noordelijke kale ibis. Deze zelfde graslanden, wetlands, estuaria en met gras begroeide duinen creëren een gerenommeerd leefgebied voor een grote verscheidenheid aan broedende en trekvogels in het park. Naast de vele vogelsoorten herbergt het park ook een verscheidenheid aan andere dieren in het wild. Enkele van de populaire dieren in het wild zijn de Afrikaanse wilde kat, de rode vos, de egel, de luipaardhagedis en de wezel. Op de camping zien we waar de Europese mens overwintert en in dit park kijken waar onze vogels zich aan de kou onttrekken. We zien niet echt iets bijzonders en de Zuid Afrikaanse dieren zitten aan de andere kant van het park. Dat is lopend net iets te ver. Maar al bij al is deze wandeling niet verkeerd. Het gaat verder en verder en de temperatuur stijgt tot aan de 31 graden. We hebben ergens onder een boompje wat zelf mee gebracht water genuttigd en gaan volgens de gids naar een restaurant voor wat fris, thee of koffie. De afstand zou 4 kilometer zijn, maar dat is zeker niet zo. Naarmate het warmer wordt, willen de meeste toch ook wel de eindstreep zien.......... en die zien we ook........ boven op een berg...... Die berg op moet dan ook nog door het losse zand. Wij vinden dit al een zwaar traject, wat moeten Jan en Luc met hun ongemakken dan wel niet voelen? Boven aangekomen, vlug allemaal in de schaduw en laat dan het koude sap maar komen. Terwijl sommigen ook nog teruglopen via het strand, verkiezen wij de taxi...........We gaan in rap tempo terug naar de camping en kleden ons om voor een duik in de Atlantische Oceaan. Niet veel later komen er nog meer mensen de zandberg naar beneden geklost en komen over het strand verkoeling zoeken in het golvende water. Oudere mensen worden weer kind en worden bespeeld door de kracht van moedertje natuur. Keer op keer word je weer teruggegooid naar het strand, maar we houden vol en geven pas op als de golven een terugtrekkende kracht gaan vertonen. De onderliggende golfjes rollen op het zand en laten zien dat er een verandering van de oceaan aan het aankomen is. Ook worden de golven groter en sterker, terwijl de vloed aan het opkomen is. We hebben genoeg gespeeld en gaan weer terug voor een gezamenlijke groepsdouche. 's s' Middags komt er een mannetje om een zonnescherm te verkopen. Het is voor aan de luifel en wordt met de hand op maat gemaakt. Voor € 125,00 krijgen we een doek van hem, maar we dingen af naar € 110,00, deal. Wordt morgen afgeleverd. Thijs had zo'n last van zijn linkse been gekregen, dat hij hiervoor vanmorgen met Hanna naar het ziekenhuis is gegaan. Het is 16.00 uur geworden en Michael en Henk hebben een muziek bingo georganiseerd. Wij hebben dit nog nooit gedaan, dus zijn erg benieuwd. Het is een gezellige middag en helemaal als ik de eerste bingo heb. Je moet een liedje in het midden komen zingen als je een foute bingo hebt, dus de spanning is om te snijden. Gelukkig kan ik de prijs in ontvangst nemen en direct overdragen aan Sil........ Net voordat het is afgelopen, komen Thijs en Hanna terug met het goede bericht dat geen trombose blijkt te zijn, maar een ontsteking van de spieren, van een oude wond. Morgen gaan ze nog wel terug voor de zekerheid voor een onderzoek in een prive kliniek. Ons avondeten bestaat uit een pizza en salade uit het restaurant op de camping. Niet echt een wonder van de plaatselijke kok, maar we hebben ook wel eens slechter gehad. De salade mag er dan weer wel zijn. Altijd een risico met het water wat er gebruikt wordt om de groenten te wassen. Wat later gaan we Mexican Train spelen bij Joop en Jannie in de camper. Proost.

Woensdag, 6-11-2024 zonnig, wolkeloos, 37 graden, 4512 km We mogen vandaag uitslapen, want de reisdag van vandaag is niet ver. Het is dan wel een korte route, maar ook een drukke over de rondweg van Agadir en dat betekent in Marokko dat je je ogen goed de kost moet geven. Als we nog op bed liggen, komt onze schaduwzeilmaker al aan de deur met onze nieuwe aanwinst. We passen en checken alles voordat we overgaan tot betaling. Alles is in orde en we zijn dik tevreden. We gaan nog even naar zee voor een duik in het frisse water. We gaan niet ver, want de golven zijn hoger dan gisteren en ook sterker. Dan gaan we toch op pad na de gedane werkzaamheden omtrent toilet en vuil water. Joop rijdt vandaag voorop en we gaan toch weer de krappe straatjes van Sidi Ouassay door zonder schade. Als we dan toch de N1 op draaien, is het een saai stuk tot aan Agadir. Bij de grote Carrefour draaien we de parkeerplaats op en zien een leger van Europese campers staan die allemaal uit zijn op een nieuwe voorraad alcohol. Wij hebben nog maar net toe kunnen komen met wat we hebben. We zijn weer gered....... Vanaf de Carrefour is het nog een uurtje voordat we aankomen op onze locatie voor de aankomende 3 dagen. Camping Atlantica Park is een plek waar veel Europeanen overwinteren en is dan ook ingericht naar onze maat staven. Veel Fransen, maar zeker ook nog andere buitenlanders hier. We krijgen een plekje toegewezen en settelen ons tussen de rest. Ook hier komen er weer diverse mannen voor reparaties, schilderingen, schaduw doeken en nog veel meer. Michael en Herman laten beide een schade repareren en zo staat er later een man op een trapje een luifel te spuiten. Bij ons komen ze om de koplampen te reinigen, zodat ze niet zo dof zijn. Ik bedank, want de prijs van € 50,00 is veel te hoog en ik heb geen zin om te discussiëren. Vanavond ga ik mijn bestanden van de diverse SD-kaartjes overzetten en wat aan het dagboek werken. Als ik dan bezig ben met mijn Insta360, gooi ik per ongeluk foto en video weg van de afgelopen 6 dagen....... %^[e-38][e-38](*[e-38]^[e-38]%^[e-38]*^*(*[e-38]^%$[e-38]%^[e-38]*) en nog heel veel onvriendelijke woorden meer.

Donderdag, 7-11-2024 zonnig, wolkeloos, 32 graden We gaan vandaag naar de stad Agadir. Om 09.00 uur staan er 3 taxibusjes klaar, die ons naar Agadir Oufella brengen. De Kashba van Agadir, Agadir Oufella of Agadir Oufla is een fort en historisch monument in de oude stad Agadir (Marokko), waarvan een groot deel werd beschadigd door de aardbeving in 1960. Het fort ligt op de top van een berg op meer dan 236 meter van de zee, ten noorden van Agadir in de buurt van de huidige haven. Het woord "agadir" betekent "fort" in het Amazigh (in het verlengde daarvan verwijst het meestal naar versterkte graanschuren), en het woord "Oufella" betekent gewoon "boven". Agadir Oufella betekent dus "het fort van bovenaf". We hebben hier een prachtig uitzicht over de oceaan, de haven en de stad. Ook kun je jezelf laten verleiden tot een ritje op een kameel of een kadootje van een kraam. Na een half uurtje gaan we weer.Na een kop koffie ergens in een restaurant, gaan we naar wederom een souk. Deze authentieke traditionele markt, een van de grootste soeks van Marokko, biedt meer dan 6.000 winkels verspreid over 13 hectare in het centrum van Agadir. Souk El Had trekt massa's inwoners en reizigers naar de schat aan kruiden, fruit, meubels en kleding. Hier kun je arganolie van klasse A kopen, onderhandelen bij het kopen van fijne lederwaren en genieten van de beste Marokkaanse muntthee in de stad. We worden afgezet bij de poort en druipen af achter de shoppende dames aan.......Gangetje in en gangetje uit, lopen we door de hele grote oppervlakte met alles. Onderweg wordt er natuurlijk van alles gekocht. Sil is een tas rijker met een kameel erop en ik ga op de fot met een hele oude bedelaar. Ook biedt er een man 1000 kamelen voor Sil, de slijmbal. Als ik het goedkeur, krabbelt hij vlug terug. Ook krijg ik het aan de stok met een waterman, die mij bezig ziet met mijn fototoestel en geld wil zien voor de gemaakte foto. Na een woordenwisseling geef ik hem 2 Dirham en ben er klaar mee. Hij wil meer, maar daar trap ik niet in. De foto is trouwens mislukt…. Na 1,5 uur is het tijd om naar de taxibusjes te gaan. Hier horen we van Herman dat Eddie naar het ziekenhuis is gebracht met een stekende pijn in zijn maag. We horen later meer. Herman gaat nu ook naar het ziekenhuis en laat ons over aan zijn assistent. We moeten naar de boulevard om iets te eten en te flaneren langs het strand. Maar als we de dubbelbaanse weg oprijden die de stad uit voert, blijkt dat de hulpsheriff niet zit op te letten. De chauffeur wordt toegeroepen en stop op de grote weg om te kijken wat er aan de hand is. Dat is nog een gedoe, aangezien niemand fatsoenlijk Frans spreekt. Onze Belgische medereiziger wordt erbij gehaald vanuit het andere busje en gaat mee voorop. Komt het toch goed. We eten bij Lebenese Restaurant een mixed grille voor 4 personen en een ijsje bij de buren. Later wandelen we over het strand om bij een arme vrouw 2 pajero's te scoren voor 10 euro. Tijd om te gaan. Terug op ons honk gaan we zwemmen en vanavond spelen we Scibo. We heb gevierd dat we een nieuwe voorraad hebben….

Vrijdag, 8-11-2024 bewolkt, 34 graden Vandaag een dagje niksen, het dagboek en polarsteps bijwerken. Vanaf hier gaan we weer terug de bergen in en dan geen strand meer, dus nu nog even van genieten. Vanavond hebben we diner dansant. Voor ons treed Kate op en na een licht begin en enkele flessen wijn, komen de danspasjes tevoorschijn. Een leuke avond en na deze gymnastiek voor oudere, allemaal moe het nestje in.

Zaterdag, 9-11-2024 bewolkt, 35 graden Vandaag is onze laatste dag aan de directe kust. Hier moeten we van profiteren. We slapen eerst goed uit na de disco avond. Wel slecht geslapen door de benauwde temperatuur.Dan liggen we de hele middag op het strand. Sommige momenten zelfs alleen aan de binnenkant van de oogleden. Op de camping is het een drukte van belang. Ook hier worden er op diverse campers Marokkaanse panorama's geschilderd. Ook wederom diverse oude schades weg gespoten, tot een complete motorkap, dakdelen en linkse koplamphoek toe. Ook Eddie is weer terug na enkele dagen ziekenhuis i.v.m. een gal afsluiting en leverontsteking.

Zondag, 10-11-2024 Onbewolkt, 30 graden, 4674 km Vandaag weer een reisdag We legen alle watertanks en vullen de schoonwatertank weer met vers water Dan is het richting de RN1 naar het noorden. Het is een erg leuke route met het begin langs de kust, om dan weer via haarspeldbochten de bergen in te krullen. Op vele plekken even stoppen voor een prachtig uitzicht en soms een koffie auto bij de hand. Enkele km's na Assaka, gaat het weer westelijk naar de kust. Bij het plaatsje Plage 'd Imsuane strijken we neer om onze lunch te gebruiken. De stad staat bekend om zijn meer dan gunstige omstandigheden voor boardsporten, voornamelijksurfen, bodyboarden enlongboarden. Het dorp omvat inderdaad tweeplekken: hetrif(voornamelijk bezocht door shortboarders en bodyboarders) dat wordt gekenmerkt door een hollegolf die in de winter een hoogte van 5 tot 6mkan bereiken, en debaai (paradijs voor longboarders) omdat de golf vlak is en vindt plaats over een lengte van ruim 800 meter. We bestellen ons eten en zo'n uur en drie kwartier later zitten we dit weg te werken. Welcome to Marokko.Het gaat verder en net buiten het stadje stuiten we op een kudde dromedarissen.We gaan weer terug naar hoofdweg RN1, om de weg naar het noorden weer op te pakken. We zien hier veel Argan-olie velden, waar ook op diverse plekken geiten in de bomen zitten om blaadjes of vruchten op te eten. Op deze drukke route staan ook weer veel politie controles en hebben ze ook een slachtoffer uit onze kudde te pakken. Voor 150 Dirham oftewel 15 euries is de les weer geleerd. Ons plekje vanavond is een open plek met weinig schaduw, maar wel een heel prettig zwembad en dat is bij een temperatuur van ruim 30 graden wel prettig. Na de plaatsing even een duik in het koele water, voordat we een natte briefing hebben. Het natte gedeelte duurt gelukkig langer als het mondelinge stuk. Daarna wat voor jezelf doen, met op de achtergrond iemand die een Spaanse gitaar kan bedienen en onder een hele mooie sterrenhemel de avond rustig ten einde komt.......Maandag, 11-11-2024zonnig, onbewolkt, 24 graden Vandaag staan er om 9.30 uur 5 taxi busjes klaar om ons naar de stad te brengen. Lange tijd stond de stad bekend onder haar Portugese naamMogador, dat waarschijnlijk een verbastering van het Berberse woordAmegdul (ṣ-Ṣwiṛa betekent in het Arabischommuring). Toen de stad in de18e eeuw herbouwd werd, kreeg deze de bijnaam "Es-Saouira" wat mooi ontworpen betekent. In het Berbers wordt de stadTassort genoemd dat "kleine fort" betekent.

We worden los gelaten en zijn vrij tot 15.00 uur. Eerst maar eens naar een bank om wat geld te scoren. Dit valt nog niet mee, aangezien we bij 2 ATM's nul op rekest krijgen en binnen bij een bank ook niet kunnen scoren. Bij de 2e bank, een BMCI, hebben we wel prijs. We willen vandaag niet winkelen, maar lopen de medina binnen voor een kop koffie. Wat dom...... natuurlijk kunnen de vrouwen het niet laten. We krijgen uiteindelijk wel onze koffie. Jannie wordt voor straf opgesloten op de wc en Hans en Claske hadden gisteren hun trouwdag. We ontvluchten de medina en gaan naar de haven. Hier wordt alle gevangen vis schoon gemaakt en verkocht of ter plekke klaar gemaakt. We gaan bijna over onze nek van de vis lucht en ontvluchten deze gore en drukke plek. Via de stadsmuur, komen we bij de synagoge. De Simon Attias-synagoge is een voormalige Joodse synagoge, gelegen in Essaouira, voorheen bekend als Mogador, in Marrakesh-Safi, Marokko. Het is ook bekend als de Bet Ha-Knesset Simon Attias, M'sod Attias en Shaarei T'filah . De synagoge werd gebouwd in 1882. De voormalige synagoge is opgenomen als onderdeel van Bayt Dakira, een Joods museum. We gaan daarna eerst wat eten, maar ik maak eerst een tijds deal, aangezien we vaak veel te lang moeten wachten. Natuurlijk moeten we weer door de medina om buiten te komen, wat erg jammer is. We zijn een tafelkleed rijker....... Om 3 uur staan we weer bij de taxi standplaatsen, waar je ook een man met kar kunt huren om je koffers weg te laten brengen, want auto's mogen niet binnen de kashba muren komen. Sommige liggen in hun bak te slapen. Als ik er eentje 10 meter wegrol komt er niet eens een reactie uit de bak.....Het was vanmorgen koud en iedereen had extra kleren aan. We zijn verwend met temperaturen boven de 30 graden, maar nu is het weer 26 graden. Terug bij de camping eerst weer wat afkoelen. Als we terugkomen van het zwemmen en langs de camper van Michael en Marjan lopen, komt de vraag of we een borreltje doen...... domme vraag aan 2 Brabanders, natuurlijk doen we dat....... Het clubje van 4 wordt 6..... wordt 9....... wordt 11...... wordt weer in heel korte tijd 6. Zeer toevallig zijn deze 6 personen allemaal uit Brabant afkomstig en erg loslippig..... en blijven zitten tot het tijd wordt voor een rustiger tijdstip....... voor de rest van de camping.....

Dinsdag, 29-10-2024 licht bewolkt, 18 graden Vandaag wakker voor de wekker van 05.30 uur. We hebben gisteren een luchtballonvaart afgesproken en om 06.30 uur komen ze ons ophalen. Om 06.00 uur gaat de telefoon....... De chauffeur staat al voor de poort...... Zo zijn ze te laat en zo zijn ze veel te vroeg. Maakt niet uit, we zijn zo klaar en een kwartiertje later zijn we onderweg. De chauffeur rijdt via een kortere weg, maar zeker geen plezierige. Met 30 km per uur hobbelen we naar de doorgaande geasfalteerde straat. De voorruit helemaal beslagen en zo vet als wat, gaat er nu goed de gang in. Een kilometertje of 10 verder over pikkedonkere weggetjes met fietsers, vrachtverkeer en andere gehaaste mensen, komen we aan bij een grote vlakke plek. We zien niet precies wat er allemaal gebeurt, maar overal waar we kijken is er activiteit. Ook horen we overal van die grote waaiers een berg herrie staan te maken. Langzaamaan groeien de paddenstoelen uit de grond en zien her en der vlammen de grote luchtzakken met nog meer warme lucht vullen. Op de achtergrond zorgt moedertje natuur dat de rode vuurbal al in aantocht is. Na een half uurtje zitten er diverse ballonen van andere bedrijven al in de lucht en klimmen ook wij onze mand in. We hebben een fotograaf ingehuurd en loopt om ons en de ballon heen om een foto-shoot te maken. Als we dan de lucht in gaan, vliegt er ook een drone om ons heen die opnames maakt. Met nog 30 ballonnen om ons heen, kiezen we het luchtruim. De hemel is perfect helder, de zon komt langzaam tevoorschijn en de huisjes en auto's op aarde worden steeds kleiner. Onze Franse piloot vertelt ons dat we vandaag erg veel geluk hebben, want gisteren lag er geen sneeuw op de berg toppen en die is vannacht speciaal voor ons gevallen. Het is prachtig en ook hij is onder de indruk en maakt veel foto's voor zichzelf. In het mandje gaat het "oooohhh.... " en "kijk daar eens" en "oeoeoehhhhh". Iedereen geniet van harte en vind het geld meer dan waard. Het is zelfs zo'n bijzonder weer dat we de heuvel waar ze normaal stoppen overstijgen en daarachter verder gaan. We zitten zo'n uurtje in de lucht en moeten dan gaan dalen, aangezien we een militair gebied naderen en ze daar zeker niet overheen mogen. We dalen, moeten de camera's wegduwen en ons vasthouden aan de handgrepen aan de binnenkant van de mand. Bij de touch-down, worden we eerst nog diverse meters meegesleurd, om vervolgens grip te krijgen in de aarde en om te kantelen. De piloot stapt vlug uit om dit momentje voor ons vast te leggen. Beetje bij beetje klimmen we de mand uit en staan weer met beide benen onder de grond. Het volg team en onze fotograaf arriveren, als ook ons vervoer terug naar de vertrek plek. Met nog diverse foto's extra stappen we in onze bolide. We zijn echt in een heel andere wereld terecht gekomen. Hier wonen de mensen echt ver van de bewoonde wereld. Hebben we tot nu toe erg armoedige huisjes gezien, ze waren wel van steen. Waar we nu beland zijn, is alles van klei en leem. De weggetjes die tussen deze lemen huisjes lopen, zijn eigenlijk alleen maar voor voetgangers. Het gaat dan ook rustig aan. We moeten best een eindje tuffen, maar na een 30 kilometer komen we aan bij ons ontbijt. Ook dit is perfect geregeld. Pannenkoeken, brood, eitjes, thee, jus-d'orange en nog iets wat ik niet weet wat het is. Het is allemaal aanwezig en smaakt erg lekker. Tijd om af te rekenen en retour te gaan naar onze camping. Deze dag is perfect begonnen. De temperatuur is ondertussen gestegen tot een gemoedelijke 22 graden. Vanmiddag niet veel gedaan op de camping. 2 wasmachines gedraaid, 1 miljoen foto's en video's overgezet naar harde schijf, lezen, zwemmen en nog meer niksen. Om 18.00 gaat de bus naar Marrakesh. Voordat we gaan eten bij restaurant Ali, eerst wat rondgelopen door de medina. Een lamp gescoord voor ons Jo en door een Marokkaan een cafe ingelokt met alcohol. Wel naar de bovenste verdieping, waar alleen Europeanen zitten / toegelaten worden. Het is er best druk. Een fles wijn € 19,00 en een fles bier € 7,00 net als in Nederland. Het avondeten is veel en goed en daarna weer het plein op en de medina in. Veel handjes schudden en praten, praten, praten. Op het plein veel drukte en groepjes mensen die denken dat ze muziek kunnen maken. Hier hadden we meer circusattracties verwacht. Zoveel vriendelijke en aardige mensen gezien, moet er nog net op het laatst nog zo'n ruziezoeker passeren. Weet niet wat ie wilde, maar wel iets met drugs. Om 22.00 terug naar de camping. Nog een pintje en dan worden de ogen zwaar. Een lange, maar zeer mooie dag. 7,42 km gelopen.

Woensdag, 30-10-2024 licht bewolkt, 23 graden, licht briesje Vandaag beginnen we erg rustig met uitslapen. Dit is de eerste keer sinds we met onze groep weg zijn.Wij hebben duidelijk een ander tempo, maar ja, wij zijn dan ook nog de enigste die nog in het arbeiders proces zitten. Om half negen zijn we wakker en nemen een kop koffie in ons bedje met uitzicht op een gedeelte van de camping. Nog even niet “aan”, dit komt vanmiddag wel. Sommigen zijn naar een kook workshop en nadere naar een winkelcentrum in het nieuwe gedeelte van Marrakesh. Wij doen niks en maken een beetje schoon, lezen en het dagboek bijwerken. De laatste weken zijn er diverse mensen ziek geweest of voelde zich niet lekker. Als we dit staan te bepraten, komen we erachter dat het allemaal mannen zijn geweest...... de vrouwen vertonen nu wel haantjesgedrag. Mannengriepjes, sterke geslacht, bla, bla, bla enz. Ze kunnen zich beter bij het kippen geslacht houden tok, tok, tok, tok, en dan de hele dag door. Als ik samen met Jannie brood wil gaan halen bij het winkeltje aan het zandpad, word ik gewenkt door een man op een paard. Hij komt dichterbij en brabbelt wat in het Arabisch. Hij komt van z'n paard, wijst naar mijn haar en gebaart dat ik op het paard moet klimmen. De halster zit voor mij veel te hoog en hij biedt zijn hand aan, waar ik in kan gaan staan. Als ik op de rug van de grijze ros zit, loopt hij wat met me rond en geeft me ook nog een witte cape aan. Nu zie ik eruit als de Prince of Arabië....... Natuurlijk gaat dit ergens anders om en als ik van het paard afglijd en weg wil lopen, zegt hij dat we foto's moeten maken. We hebben niets bij hiervoor en willen weglopen. Hij wil geld zien voor het “paardrijden”, maar ik vertel hem dat we geen foto's hebben gemaakt en hem daarom ook niets schuldig zijn. Hij brabbelt weer wat in het Arabisch en heft zijn hand op, terwijl ik wegloop. Volgende keer beter. De middag glijdt voorbij en we hebben met Toon, Hennie, Joop en Jannie afgesproken dat we niet wachten op de bus van 17.00 uur, waar de groep mee naar Marrakesh gaat, maar dat we met zessen om 15.00 uur een taxi nemen en op eigen houtje het centrum weer gaan opzoeken. Vanavond hebben we een Street food wandeling door de medina, waarbij we bij verschillende soorten kraampjes of restaurantjes de Marokkaanse keuken gaan proeven. Vanavond hebben we een Street food wandeling door de medina, waarbij we bij verschillende soorten kraampjes of restaurantjes de Marokkaanse keuken gaan proeven. Als wij zijn aangesloten bij de rest, is het wachten op de gidsen. De groep moet verdeeld worden in tweeën, aangezien een gids maar met 21 personen mag rondlopen. Anders levert dit een fikse boete op en problemen met de vergunning. Beetje raar, want in het verkeer wordt er niet zo veel gecontroleerd. Als het Marokkaanse minuutje na een half uur om is, zijn de gidsen aanwezig. Wij zijn onze elektronische oortjes vergeten en lopen dus gewoon achter de groep aan. We beginnen met een linzensoep die erg lekker is. Alles wordt op straat klaar gemaakt, afgewassen en opgegeten. Verstand op nul en genieten maar. Een groot deel van het plein is opnieuw ingericht met deze eetkraampjes. Het is druk met toeristen, maar zeker ook met locals. Tussen de slangenbezweerders, fruitkraampjes, apen begeleiders, nep muziekbandjes, lopen we rond achter onze gidsen aan. Alweer veel handen schudden, lachen, praten en eten. We eten diverse soorten pannenkoekjes, slakken, iets wat dood was, maar onbekend wat, dadels, noten, olijven, gore thee, een drankje voor de potentie en nog veel meer. Het is echt een leuk iets om te doen. Na enkele uren staan we bij het tentje van de potentie drank en sta ik langs een klein mannetje die zijn arm om mij heen slaat. Ik heb een nieuwe vriend. Hij brabbelt wat in het Arabisch of Frans, dat weet ik niet, maar ik krijg direct een stuk koek of pastei in mijn hand gedrukt. De gids reageerde meteen, want dat was zijn werk. De kleine man kijkt me aan, zo van: "dat maken wij wel zelf uit" en duwt me een glaasje gore meuk in de hand en lacht. Ik drink het op, maar betwijfel of mijn potentie hier beter van wordt. We sluiten af en onze gidsen nemen afscheid. We lopen nog een laatste keer over het plein en moeten dan echt met de bus naar onze campers terug.......... Het glaasje gore meuk begint toch te werken….

Donderdag, 31-10-2024 zonnig, wolkeloos, 25 graden, 3956 km Sommige van de groep nemen vandaag de RN7 die over de Tizi N'Test pas gaat, waar in 2023 de aardbeving was. Mensen van de camping raden dit af voor gevaar als het regent en de vele weg werkzaamheden die nog uitgevoerd worden. Wij rijden vandaag een prachtige route met Joop en Jannie vanaf Marrakesh zuidwaarts, om op het eind in het Atlasgebergte te eindigen. Via een drukke weg met een verkeersopstopping, proberen we de stad uit te komen. De politie komt eraan te pas om het verkeer weer aan de gang te krijgen. We belanden op de A3, maar gaan er weer af bij de RN8, die we bij Chichaoua linksaf verlaten naar de RN11. Vanaf daar gaat de weg over in verschillende omgevingen en verandert het uitzicht regelmatig. Zo vanaf een berg het dal in en dan weer van beneden opkijken tegen een berg. Bij een koffiestop wil ik onze zonnepanelen reinigen, maar de jongen aldaar begrijpt me niet en wast onze hele bus, droogt hem helemaal af met een doek en vraagt er 4 euries voor. Als hij een trap tegen de zijkant van de bus wil zetten, moet ik ingrijpen, hij kijkt me onbegrijpend aan. Met een euro extra is hij heel erg blij. We gaan verder naar het zuiden en genieten van de omgeving. We willen naar het Abdelmoumen stuwmeer, maar bij aankomst ligt dit bijna droog. Dan maar door naar de camping. Als we de berg afdalen naar het dal, rijden de meeste als het kan over de 2 opgaande rijstroken tegen het verkeer in, aangezien het vrachtverkeer niet snel genoeg naar beneden rijdt. Raar hoe snel je jezelf aanpast aan je omgeving. Je moet wel heel erg goed opletten voor tegenliggers…. Bij binnenkomst van Taroudant rijden we eerst door een lange hoofdweg, die uitkomt in het centrum. Taroudant is de hoofdstad van de gelijknamige provincie en ligt 76 km oostelijk van Agadir. De stad heeft ca. 80.000 inwoners. Het diende als hoofdstad voor de Saadi-dynastie, en daarna voor de Alaoui-dynastie. Een belangrijke inkomstenbron van de plaatselijke bevolking is de landbouw en handarbeid. Er zijn verschillende Arabische en Berberse markten die beiden hun eigen specialisatie hebben. In de stad worden voornamelijk sinaasappelen en arganolie geproduceerd. Opvallend is ook hier dat er veel muur beschilderingen zijn. Bij camping Du Jardin worden we opgewacht door onze reisbegeleiders en plaatsen ons in een kring. Ook is er een Marokkaans vrouwtje met zelfgemaakte loempia’s. Nadat iedereen geroken heeft wat er te koop is, is ze zo uitverkocht en moet ze naar huis om nieuwe te halen. Ook wij gaan voor de bijl en ze smaken heerlijk, ook koud. Na een briefing gaat eenieder hun eigen weg. Tijd voor een pintje.

Vrijdag, 1-11-2024 zonnig, wolkeloos, 24 graden Het lijkt vandaag een saaie dag te worden. Op de camping niets te doen en we krijgen van medereizigers te horen dat alles pas om 17.00 uur opengaat i.v.m. de gebedsdag (vrijdag). We spelen met Joop en Jannie Mexican Train. Veel gepoch door de vrouwen, die uiteindelijk het onderspit moeten delven. Joke komt vragen wie er straks mee naar het centrum gaat met de taxi. Wij gaan lopend en we zien wel hoe of wat. Een klein Marokkaans jochie komt rondneuzen om te kijken of er iets te halen valt. Het is een wolkeloze dag en het zonnetje schijnt er lustig op los. Het overstijgt toch wel de opgegeven 24 graden. We hebben in ieder geval de luifel uit. Het loopt richting eind van de middag en we wandelen rustig richting de stad. Buiten de poort linksaf de stoffige landweg op. De warmte op onze ruggen, maakt dat het vlug zweten is. Op de achtergrond hoor ik een "Docker" (brommer met goederen laadbak) vanachter ons aankomen. Ik draai me om en steek mijn lift duim omhoog, niet in de veronderstelling dat er iets zal gebeuren. Maar het tegendeel is waar. De Docker stopt langs de kant en een 100-jarig mannetje stapt af met een omgekeerd Duits helmpje op zijn hoofd. Hij opent de achterklep en brabbelt in het Arabisch. Als de lading compleet is, probeert hij weg te rijden, maar dat valt niet mee met enkele honderden kilo's achterin. Hij valt stil en poging 2 gaat van start. We komen op gang en we moeten ons goed vasthouden, want hij houdt nergens rekening mee. 100 meter verder stopt hij weer...... band slap...... hij stapt af, opent een kistje en haalt er een banden fietspomp uit. Wij kijken, hij pompt. Misschien slimmer om de last te verlichten door de lading te lossen. Ik stap uit en neem het pompen over. De restlading schuift op naar de andere kant en blijft verder zitten voor de foto's....... wij pompen wel door...... Na enige inspanning gaat het pompje weg, de lading moet opschuiven naar de andere kant en daar gaan we weer. Hij komt nu goed op gang en sjeest erop los, wij de haren in de wind als echte Easy Riders....... Bij de rondweg aangekomen, lost hij zijn ellende en heeft zijn goede daad voor vandaag weer gedaan. Met wat gekregen Dirhams iets rijker geworden, lacht hij vriendelijk, worden er handen geschud en "mercietjes" uitgewisseld. Hij scheurt onverantwoord weg door het verkeer en wij kijken hem genietend na. We lopen naar het centrum en zoeken de kashba. Bij een restaurant met de naam Kashba zijn we dus verkeerd. Enkele koetsiers sturen ons naar de overkant. Achter de muur van het fort moeten we zijn. Daar aangekomen, wonen daar alleen maar de minderbedeelde Marokkaan in armoedige huisjes en geen toerist of winkeltje te bekennen. We vragen de weg aan een voorbijganger en als hij ons wil wegbrengen, draait hij zich om en moeten we eerst met hem thuis gaan theedrinken. We volgen hem door allemaal kleine straatjes, tot hij een deur opent en ons welkom heet in zijn huisje. We zitten in de bank van de keuken, terwijl hij de thee klaar maakt. Ondertussen wordt er ook nog een tasje met mandarijnen gevuld die we mee moeten nemen. We drinken de lekkerste thee sinds we in Marokko zijn en moeten heel zijn huis bekijken. Na een uurtje brengt hij ons weg. We komen in deze kashba veel vrouwen tegen die steun gaan betuigen en hulp gaan bieden bij een zojuist geworden weduwe. Iedereen helpt hier iedereen. Ook onze nieuwe vriend is blij en trots dat hij ons heeft meegenomen naar huis. Onze nieuwe vriend wordt ook voor even onze nieuwe gids en brengt ons naar de plekken zonder toeristen en met kwaliteitsproducten. We sjouwen het oude centrum door en door soms enge steegjes in de medina. We komen bij een zilversmid waar voor Sil ter plekke een ring wordt gemaakt van zilver en cederhout. Met de hand gemaakt, geperst, gepolijst tot een perfect product. Na wat handelen, ook nog wat aan de prijs kunnen doen. We gaan verder naar een kledingwinkel, een arganboetiek, enz. Om onze beurs te sparen, gooi ik op dat ik honger krijg en hij brengt ons naar een restaurant, schudden handen, weer veel "mercietjes" en weg is hij...... We bekijken het menu en voor € 10,00 per persoon hebben we gegeten en gedronken, incl. fooi. Na ons eten moeten we ook weer terug naar de camping. We wachten even bij een taxistandplaats en wie staat daar ineens? Onze nieuwe vriend, theezetter en gids. Hij wil voor ons ook nog wel een taxi regelen, maar de politie die langs ons staat zegt dat hij het wel regelt en weg is ie weer. Het wachten duurt te lang en we zoeken zelf wel. We slenteren door de straten en ik word aangesproken door een koetsier. Misschien wel door mijn leren hoed.... Hij wil een ritje met de koets door het centrum verkopen, maar ik zeg dat we alleen maar naar onze camping willen. Och ja natuurlijk, dat kan ook Voor 100 Dirham (€ 10,00) brengt hij ons wel. Maar we zeggen dat hij helemaal geen verlichting heeft.... en het daar erg donker is. Geen probleem, instappen maar. Hij roept constant of tegen het paard of tegen de mensen dat ze opzij moeten, dat weten we niet. Hij bereikt de rondweg met het drukke verkeer en schiet tussen alles door en rijd voorop met zelfs een politieauto achter ons. De agenten zwaaien vriendelijk naar mij, toeteren zodat hij opschuift en rijden hem voorbij, geen centje pijn. We bereiken de donkere steeg zonder enige verlichting en hij rijdt erg hard in het pikkedonker. Sil schijnt vlug bij, terwijl hij 3 fietsers ontwijkt, ook zonder licht...... Welcome in Marokko. We bereiken zonder kleerscheuren onze slaapplek, rekenen af en bedanken hem voor de rit. Een enerverende dag.….

Zaterdag, 2-11-2024 zonnig, wolkeloos, 24 graden, 4262 km We staan om 9.30 klaar voor de start om een nieuwe dag vol verassingen te beginnen. We rijden de camping af en volgen de navigatie rechtsaf. De eerste 10 km gaan via een erg slechte weg en armoedige buitenwijk van Taroudant. Hoe armoedig ook, ze blijven aardig, lachen en groeten. Tussen het gravel, gaten en hult en bult door, komen we op de N7 uit, wat een heel goede doorgaande weg is. In onze achteruitkijkspiegel waggelen Joop, Jannie en Jacob en Fini ook de zandweg uit en volgen dezelfde weg. Vanaf Marrakesh verloopt de N7 zuidwaarts het Atlasgebergte in. Dit is een lange en kronkelige weg ruim 2.100 meter boven zeeniveau bereikt. De weg kent hier veel haarspeldbochten en voert door ruig terrein met weids uitzicht op de bergen. De N7 verloopt iets ten westen van de 4.167 meter hoge Toubkal langs, de hoogste berg van Marokko. De Anti-Atlas is een van de in Marokko gelegen gebergtes, als deel van het Atlasgebergte, in het noordwesten van Afrika. De Anti-Atlas strekt zich uit van de Atlantische Oceaan in het zuidwesten tot het noordoosten, ter hoogte van Ouarzazate, en oostelijk tot aan de oase Tafilalt (alles bij elkaar genomen een afstand van zo'n 500 kilometer). We hebben al vaak tegen elkaar gezegd dat er een tijd komt dat de natuur voor ons niets nieuws te bieden heeft...... hoe dom kunnen we zijn om dat te zeggen. We houden de hoogte meter in de gaten en bij elke meter die we stijgen, krijgen we kippenvel van al die mooie uitzichten die moedertje natuur ons weer geeft. Ik kan proberen om de juiste woorden te zoeken, maar ik kan gewoon niets vinden….

In Irherm stoppen we op een parkeerplaats voor een wandeling, maar die blijkt 55 km verderop te zijn. We maken toch gebruik van de gelegenheid om te broodje te eten. Meerdere medereizigers, maar ook motorrijders, 4x4 avonturisten zijn hier gearriveerd. Sommige delen pennen, tennisballen of fruit uit aan de kinderen, wat nog meer kinderen lokt. We zitten in Berber gebied op zo'n 1700 meter hoogte en waar hier veelal alleen maar Arabisch of Berbers wordt gesproken. Een enkele puber spreekt Engels: "Fuck you bitch". We kunnen er alleen maar mee lachen. Als er te veel kinderen om de camper beginnen te lopen, staat een oude man achter ons op en begint tegen de jeugdige meute te schreeuwen. Ze krimpen een beetje in elkaar en lopen schuw van de voertuigen weg. De man loopt naar het midden van het plein, waar ze naartoe zijn afgedropen en spreekt ze toe. Ook komt er nog een persoon bij, waarschijnlijk een school meester en ook hij spreekt ze toe. Na corona, de aardbeving en overstroming hebben ze geleerd dat ze zonder het toerisme een probleem hebben en dit over willen brengen aan de jeugd. We gooien de tank vol en gaan verder. Onze wandeling naar een berg zou in Agadir Tasguent zijn, maar we worden gewaarschuwd dat er veel bedelaars zijn en mensen baby's op de spiegels plaatsen, zodat toeristen stoppen. Ook klimmen kinderen achter op de bumper. Bij aankomst loopt een vrouw met opgeheven hand de weg op en vervolgen we onze weg. Vandaag hier geen wandeling. De rest van de route is weer adem benemend en kijken we onze ogen weer uit. De hoogste top die we bereikt hebben is 1820 meter. Bij aankomst is het een drukte van belang. Het is eigenlijk een te kleine camperplaats voor zoveel campers, maar heel erg knus staan we uiteindelijk bij elkaar gepropt. Er lopen diverse mensen rond uit het dorp, die heel handig zijn. Schade reparateurs, een schilder en monteurs. Onze koelkast kunnen ze niet maken, want ze hebben geen printplaat. Wel wordt er tijdens de briefing een landschap op de zijkant geplaatst. Eerst voor € 110,00, maar het is uiteindelijk voor € 40,00 gedaan. Ook is er bij 4 campers serieuze schade gerepareerd en ook nog een landschap geplaatst. Na de briefing even de dag met z'n alle doorgenomen. En wij maar denken dat wij de enige Bourgondiërs zijn.

Zondag, 3-11-2024 zonnig, met wat lichte bewolking, 24 graden We zitten ongeveer op een kleine 1000 meter hoogte en dat is aan de temperatuur goed te merken. 13 graden en we hebben het fris, wat dan wel weer goed is voor de nachtrust. We gaan vandaag met terreinwagens de bergen verkennen en om 9.00 uur staan ze al klaar. 10 auto's met 4 personen per vehikel. Wij nemen de laatste en krijgen Nadrin als chauffeur. Een ondeugende, spraakzame man met humor. We kunnen goed met elkaar opschieten en het is geen moment stil in de auto. Verschillen tussen Europa en Afrika (vooral over de vrouwen) met een scheut sarcasme, brengt de sfeer er goed in. Als eerste rijden we naar een stukje kunst die wij niet snappen. Gekleurde rotsen gecreëerd door de mens........ Deze grote geschilderde granieten rotsen, gemaakt door de Belgische kunstenaar Jean Verame, zijn te vinden vlak bij een onverharde weg die aftakt van de straat Agard-Oudad in Tafraoute. Een korte fietstocht van 20 minuten vanaf Tafraoute brengt reizigers naar deze prachtige vallei die perfect de levensstijl van de regio belichaamt. Deze rotsen bedekt met talloze kleuren bieden ook een panoramisch uitzicht op de omliggende vallei en het landschap. Deze scène geeft ook enig inzicht in de cultuur van mensen die Tafraout bezoeken. De rotsen beelden een ontspannen natuur uit die backpackers en kampeerders verwelkomt die al jaren door het gebied toeren We worden afgezet en gaan lopend door het gebied. Het gaat verder en we nemen een zeer steile helling de berg omhoog. Nadrin neemt hier en daar afstand van de sliert auto's om ons de kans te geven mooie foto's te maken. We stoppen bij een uitzichtpunt over de vallei, waar een stevige wind staat, zodat ik mijn hoed afgeef aan Nadrin, die hem veilig opbergt. Verder en verder gaat het omhoog door een dorre omgeving, tot we plots op 1250 meter in een oase terecht komen. Hoe bizar, dit stukje groene bos in de kaligheid van de rest. Ook hier stappen we uit om lopend verder te gaan in kleine paradijsje. De doorgaande weg voert ook door dit groene gebied en er komt dan ook regelmatig verkeer langs. Vanuit het "dal" kijken we via de palmbomen omhoog tegen de bergtoppen aan, die er erg broos en poreus uitzien. Een magnifiek schouwspel in de stilte van de natuur, met op de achtergrond het gevleugelde koor. Er lopen menig vrouwen rond, gesluierd en bang om gefotografeerd te worden, want dan wordt hun ziel ontnomen, denken ze. Vreemd om te zien dat hier in Afrika de oudere mannen en vrouwen nog een kar vooruit trekken of voorover gebogen een berg oplopen met op de rug een berg hout geladen........ bizar...... We lopen totdat we bij een eet / drink gelegenheid terecht komen en krijgen koffie met een dienblad koekjes voorgeschoteld. Onze gesprekken leiden onze chauffeur een beetje af en we verliezen de groep uit het oog. Nadrin verwacht dat de rest ook automatisch de dagelijkse routine volgt. Hij versnelt wel, maar we krijgen geen 4x4 voertuigen te zien. Onderweg worden er nog mensen aangesproken of ze de richting van de groep kunnen wijzen. Bereik is hier niet, dus bellen of appen is geen optie. "Nee, we zijn de weg niet kwijt hoor". We arriveren in Imiwazal en krijgen daar te horen dat de weg is geblokkeerd door rotsblokken. Iets wat de groepsleider van deze gidsen wel op de hoogte is hierover en Nadrin niet. Natuurlijk overkomt ons dat weer...... Maar we hoeven niet bang te zijn, Nadrin weet hier de weg en geeft ons wel even een privérondleiding. Hij vertelt heel veel over het gebied, zoals ook over de arendbuizerd, die hier rond zou moeten vliegen. Het is een 43 tot 58 cm lange roofvogel, met een spanwijdte van 105 tot 155 cm. De arendbuizerd is iets groter dan een buizerd, maar ook krachtiger en zwaarder. De ondersoort die voorkomt in Europa en Azië is groter dan die in Afrika. Het dier heeft een donkere haaksnavel en gele poten. De bovenzijde is donkerbruin met brede, roestrode veerzomen. De kop is lichtbruin tot witachtig met donkere strepen. Keel en borst zijn bijna wit. De onderzijde is geheel bruin of lichtbruin. Een onvolwassen arendbuizerd lijkt in vlucht op de ruigpootbuizerd maar houdt de vleugels iets meer omhoog. Door het bestaan van verschillende kleurvariëteiten is determinatie van deze roofvogel zeer lastig. Als we heel veel geluk hebben, kunnen we hem misschien zien vliegen. En dat hebben we…. We zien er drie over de velden en heuvels zweven, op zoek naar een lekker stukje vlees. Er zitten hier ook een soort van eekhoorns en die zullen wel erg lekker zijn. Ook zien we in een dorpje, dat geplakt is tegen de berg helling, hele oude vervallen lemen huisjes die wel 400 jaar oud zijn en in verval zijn geraakt. We zijn blij dat we de rest zijn kwijt geraakt, anders hadden we dit allemaal niet gezien. Als we enigszins weer in de beschaving terechtkomen, krijgt Nadrin telefoon van een andere chauffeur. De rest zit al in Tafraout in een restaurant. Bij aankomst in het restaurant vraagt iedereen waar wij vandaan komen…. ze hebben ons dus niet gemist...... ook niet tijdens een groepsfoto...... Maakt niet uit, is ook goed. Zij vinden het wel hèèèèl jammer dat ze geen buizerd hebben gezien. Ook wij krijgen ons tajine en nadat deze wat is afgekoeld, smaakt ie perfect. Ook met een wijntje en een blikje bier erbij...... echte alcohol?Buikje gevuld, dan gaan we naar de overkant om bij Maison Troc thee te drinken en tapijtjes te bekijken. Mooi om te zien en met de hand gemaakt. We hebben ervaren wat dit inhoud, maar toch geven we er niet zoveel geld aan uit.Vanaf Tafraout lopen we terug naar de camping. Iets verder dan gedacht, maar ja we hebben vakantie en onderweg is er altijd iets te zien. 's Avonds zitten we met z'n allen te borrelen over de mooie beleefde dag van vandaag.

Maandag, 4-11-2024, licht bewolkt, 31 graden, 4431 km Vandaag een reisdag. We duiken wederom het Anti-Atlas gebergte in. Anti betekent hier "antiek / oud". En alweer ogen te kort en een schorre stem van "oeh" en "ah" en "oh" Het is allemachtig prachtig, zoals de Marokkanen zeggen als ze een Nederlander zien. Vanaf Ammelne (onze kampeerplek) rijden we de RP1925 op richting de bergen. De hellingmeter stijgt met de minuut, terwijl wij zitten te genieten. Sil rijdt, kan ik filmen en foto's maken. Deze film gaat wel heeeel lang duren. Na menig kilometers en panorama's komen we op een driesprong. We zijn ondertussen met 3 campers. We dubben welke weg te zullen nemen, maar worden het niet helemaal eens. Komt er toevallig de plaatselijke bakker langs en ik houd hem aan. Zijn 100-jarig vehikel komt tot stilstand en hij stapt uit om ons goed uit te kunnen leggen. Hij wijst naar het dal terug en we bedanken voor zijn hulp. Het duurt even voordat hij wegrijdt en we zien dan dat hij met een literfles benzine aan het bijvullen is. Hem laten stoppen was misschien niet zo'n goed idee......? Als hij dan wil starten........ gaat dit echt niet gebeuren.... Hij moet berg afwaarts, dus duwen we hem met z'n zessen de afdaling in. Succes…. Ook wij rijden terug en zien hem onder in het dorp brood staan te verkopen aan nieuwe duwers…. Een dorp verderop is zojuist de school uit en erg druk op straat. We willen niet dezelfde taferelen als eergisteren, dus nemen we een pits-stop buiten de bebouwde kom. Terwijl we op ons geïmproviseerde terras zitten worden we toegezwaaid door het voorbij stromend verkeer. We hebben een point of interest op ons reisschema staan en natuurlijk willen de vrouwen daarnaartoe. Onze overmacht is nietig te noemen en dus op weg naar Tiznit. Tiznit is de hoofdplaats van de provincieTiznit. In 2014 telde Tiznit zo’n 75.000 inwoners. Joodse zilversmeden vestigden zich in de stad en vestigden haar reputatie als het centrum van goud- en zilverhandwerk in Marokko. Tiznit staat bekend om zijn zilveren sieraden, munt, dolken en sabels. Het is jammer (of eigenlijk gelukkig) een afknapper en we zijn dan ook vlug vertrokken. We gaan liever naar de camping om te zwemmen, want de temperatuur is ook al rijzende naar de 34 graden...... We gaan de stad door en komen terecht op de grote doorgaande weg RN1. Op de reis-app is een boodschap gezet omtrent de beste keus voor de aanrijd route. We belanden toch in een wirwar van hele kleine straatjes en Joop en Jannie, die achter ons rijden, raken zelfs een keer met de achterkant de grond. Later blijkt alleen een lichte schaafwond. De camping ligt aan de Atlantische Oceaan en wij hebben een prachtig uitzicht, wat blijft boeien. Nadat we gesetteld zijn, duiken we eerst de oceaan in en er volgen er al gauw meer. De golven zijn rustig en het water is zeker niet koud. Na de briefing even een momentje voor jezelf.

Dinsdag, 22-10-2024 licht bewolkt, 27 graden, 3311 km We worden wakker van de 2 trucks van Expedition far East, die stationair staan te draaien. Beetje aso, maar ja grote truck jongens. Het wolkendek is erg laag komen hangen en het is heel erg vochtig. De dag begint met nog een yogales. Ik zonder me af en doe mijn eigen oefeningen voor gevorderden. We hoeven vandaag niet ver en daarom zijn we ook wat later weg. De pijlen staan richting Mohammedia, maar onderweg hebben we nog wat points of interest. Via de boulevard komen we op de N1 terecht, die langs de kust loopt. Al na 26 kilometer komen we bij een exotische tuin terecht, waar we voor 20 Dirham naar binnen mogen. Dirham delen door 10 en je hebt ongeveer een Euro. We zijn ruim een uur binnen, want is echt wel de moeite waard. Een oase in al de droogte om je heen. De Jardins exotiques de Bouknadel zijn een reeks van tuinen verspreid over een langgerekt (oost-west) perceel van ongeveer vier hectare in de gemeente Sidi Bouknadel in Marokko, niet ver van de Atlantische kust. De exotische tuinen werden vanaf 1949 ontworpen en aangelegd door de Franse tuinbouwingenieur Marcel Francois (1900-1999). Ze omvatten natuurtuinen, die geïnspireerd zijn op de wilde natuur van verschillende regio's in de wereld (bijvoorbeeld de Antillen, Kongo en Brazilië) en cultuurtuinen naar het voorbeeld van door mensen aangelegde tuinen in verschillende regio's (bijvoorbeeld een Andalusische, Chinese en Japanse tuin). De exotische tuinen zijn vrij toegankelijk voor het publiek. Op het perceel bevinden zich ook een volière, een Vivarium (voor reptielen) en een labyrint. Weer buiten wilde we eigenlijk om Rabat heen, maar belanden toch in de stad. Hier is het ook erg druk, maar beter gesorteerd. Rabat is de hoofdstad en hier komt de koning regelmatig in zijn paleis. Dus dat betekent goed geasfalteerde wegen, veel gemeentewerkers die de boel schoonhouden, veel politie en verkeerscontroles. De welzijnsstand gaat hier met sprongen omhoog en het gat tussen armoe en rijk is enorm groot. We rijden langs villa wijken en tussendoor golfplaten huisjes. Er worden hier erg veel appartementencomplexen gebouwd aan zee en duurdere wijken komen als paddenstoelen uit de grond. Via een prachtig geasfalteerde baan met palmbomen, die toevallig langs de renbaan van de koning loopt, rijden we Rabat weer uit. Ons volgende doel is het meer van Sidi Mohammed Ben Abdallah. Het stuwmeer van Sidi Mohammed Ben Abdallah is een stuwdam in de rivier de Bou Regreg in de prefectuur Skhirate-Témara in de regio Rabat-Salé-Kénitra in het noordwesten van Marokko. Het is een van de grootste dammen van het land, aangezien de Oued Grou en de Oued Korifla er ook in uitmonden. Het is vernoemd naar de Alaouite sultan Sidi Mohammed Ben Abdallah, die Marokko regeerde van ongeveer 1757 tot 1790.Een meer wat tevens een stuwdam in het water heeft staan, vlakbij de rijken van het land. We proberen de waterkant te bereiken, maar stuiten telkens op hèèèèl grote ommuurde oppervlakten, voorzien van prikkeldraad, camera's en beveiliging. Op een heuvel kunnen we in het midden een prachtige villa zien staan en ergens ook nog een tuin serre, waar een hele familie in kan wonen. Dit miljonairs complex kan een heel dorp plaatsen voor honderden mensen. Nu zijn het er waarschijnlijk 2. Logisch eigenlijk, want de omgeving en het uitzicht zijn prachtig. Via normale armoede dorpjes komen we beetje bij beetje richting ons einddoel. We gaan eerst nog even shoppen. In een Marjane supermarkt komen we hier de beter bedeelde tegen en die zien we niet zo vriendelijk kijken, maar een beetje arrogant. Het bedienend voetvolk dan weer wel. Dit hebben we nog nergens zo gezien, ook de rijkdom niet. Jammer...... Op het laatste stuk, wat aan zee ligt, volgt een serie grote toeristen complexen, zoals Malaga Beach, Marbella Beach, Valencia Beach en Garden Paradise. Vakantie kazernes met hekken en beveiliging. Ook een heel groot golf complex. We draaien de laatste straat in en komen op onze bestemming voor de aankomende drie nachten: camping lÓcean Bleu, El Mansouri. Tussen de appartementencomplexen een eigenwijze familie die liever een camping beheerd, dan alles te verkopen aan de projectontwikkelaars. Gelukkig maar, want het is een prachtige plek aan de zee. We trekken een lotje en krijgen plek nummer 7. Inpluggen, de was afgeven bij de receptie en dan even zen....... Morgen en overmorgen een drukke dag. O ja, kennis gemaakt met stadsomroeper.... staat erg dichtbij...... en hij begint om 6.00 uur......

Woensdag, 23-10-2024 bewolkt, 26 graden Het is wel even wennen hier. Een honden roedel heeft de hele avond, tot net in de nacht iedereen wakker gehouden. Als dan de rust weer keert, begint de eerste haan zijn solocarrière de wereld in te slingeren. Ze zijn met drieën en dus volgen er nog twee serenades. Tot slot begint de regio omroeper om zes uur. Hoezo vakantie? Maar goed vol goede moed beginnen we de dag. Na het ontbijt verzamelen om 08.50 uur bij ons leidend team. Een van de Hansen is vandaag jarig en deze wordt eerst toegezongen voordat we naar Rabat vertrekken. Een zeer nette bus voor Marokkaanse begrippen staat voor ons klaar. Het is ongeveer een uurtje rijden. Rabat is de hoofdstad van Marokko. De stad hoort bestuurlijk tot de regio Rabat-Salé-Kénitra, waarvan het de hoofdstad is, voor 2015 behoorde Rabat tot de kleinere voormalige regio Rabat-Salé-Zemmour-Zaer. De stad Rabat in enge zin behoort tot de gelijknamige prefectuur Rabat. De stad is een van de vier koningssteden van Marokko, samen met Fez, Meknes en Marrakesh. De plaats van het huidige Rabat is al heel lang bewoond. De stad stond tijdens de Romeinse periodebekend als Sala. Het was daarvoor een Fenicische kolonie. In de vijfde eeuw na Christus werd de Romeinse stad verlaten. Als je richting de stad komt, veranderd de omgeving alsof je in een welgestelde Europese stad terecht komt. Heel veel politie en politiecontroles (nog meer als in een andere stad), heel veel mensen met groene uniformpjes die alles wat groeit bijhouden, nergens vuil op de straten, alle bomen netjes in een vierkant getrimd. We gaan eerst naar het paleis van Koning Hassan VI. Hoe verder we naar het koninklijke resort toe komen, hoe meer westers het wordt. Het Koninklijk Paleis of Dar al-Makhzen is de primaire en officiële residentie van de koning van Marokko in Rabat. Het is gelegen in de gemeente Touarga. De officiële naam is El Mechouar Essaid, letterlijk 'Plaats van geluk'. De sultans en koningen van Alawi hebben sinds het 18e-eeuwse bewind van sultan Mohammed ben Abdallah een paleis in Rabat, die Rabat gebruikte als een van zijn keizerlijke residenties en koninklijke paleizen in andere steden renoveerde. Het huidige gebouw werd in 1864 gebouwd door Mohammed IV ter vervanging van het oudere paleis. We stappen uit de bus en wandelen over een plein naar de voorkant van het ommuurde complex. De hoofd weg naar de poort mag je niet betreden en de verschillende soort militairen staan als een soort hang jongeren op hun plek te draaien. Op het moment dat je de weg op loopt word je toch wel door diverse mensen gemaand om een stapje terug te doen. Je kunt er niet veel meer doen als wat foto's maken. Eigenlijk had ik hier wel wat meer van verwacht als alleen maar een schoongelikt straat en plein. Het gaat verder en de bus brengt ons verder naar de Shella of Shalla waar erg veel ooievaars zitten. De Chellah of Shalla is een middeleeuwse versterkte moslimnecropolis en een oude archeologische vindplaats in Rabat, Marokko, gelegen aan de zuidkant (linkerkant) van de monding van de Bou Regreg. Het vroegste bewijs van de bezetting van de plek suggereert dat de Feniciërs hier in het eerste millennium voor Christus een handelsimperium vestigden. Dit was later de locatie van Sala Colonia, een oude Romeinse kolonie in de provincie Mauretania Tingitana, voordat deze in de late oudheid werd verlaten. Aan het einde van de 13e eeuw begon de site te worden gebruikt als een dynastieke necropolis voor de Marinid-dynastie. Tegen het midden van de 14e eeuw hadden de Marinidische sultans een deel van het terrein omsloten met een nieuwe reeks muren en er een religieus complex in gebouwd om hun mausoleums te begeleiden. In de 15e eeuw begon de necropolis in verval te raken en liep door de eeuwen heen schade op als gevolg van aardbevingen en plunderingen. Archeologische opgravingen in de 20e eeuw hebben de overblijfselen van de oude Romeinse stad blootgelegd. Tegenwoordig is de site een toeristische trekpleister en sinds 2012 maakt het deel uit van het UNESCO-werelderfgoed. Na een uurtje hop on naar het volgende punt en dat is een koninklijke begraafplaats Het Mausoleum van Mohammed V is een mausoleum gelegen tegenover de Hassan-toren in Rabat, Marokko. Het bevat de graven van de Marokkaanse koning Mohammed V en zijn twee zonen, wijlen koning Hassan II en prins Abdallah. Mohammed V stierf in 1961. De bouw van zijn mausoleum werd uitgevoerd in opdracht van Hassan II. Het complex is ontworpen door de Vietnamese architect Cong Vo Toan, waarbij traditionele vormen met moderne materialen zijn gebruikt. De rijke materialen, evenals het doelbewuste gebruik van historische ambachten en motieven, zijn niet alleen bedoeld om hulde te brengen aan Mohammed V, maar ook om zijn eigen inspanningen op te roepen. Traditioneel vakmanschap aanmoedigen als middel om het gevoel van de Marokkaanse identiteit te bevorderen. Deze plek ziet er erg mooi uit en daarom zal het er ook wel erg druk zijn. Veel vreemde mensen maken foto's van elkaar en we vinden vandaag uit dat je mensen op een foto kunt verwijderen. En wij zijn de jongste van de groep...... Voordat we naar ons laatste bezoekadres gaan, lunchen we eerst bij Dar Rbatie. Een restaurant in een verborgen steegje. Een klein idyllisch, maar knus plekje met erg lekker eten. Ons laatste adres is de Kashba van Rabat. Dit is niet de plaats waar de Marokkaan zijn inkopen doet, maar een toeristische trekpleister, zoals wij de Efteling hebben. Alles ziet er picobello uit en alle huisjes worden opnieuw wit geschilderd. Maandag komt president Macron op bezoek.......... misschien heeft het daar mee te maken. We lopen erdoorheen, maar hebben hier niet echt de aandacht voor zoals we de rest van de dag onze ogen hebben uitgekeken. De dag in Rabat is voorbij. We rijden terug eten wat en spelen vanavond Skibo met Joop en Jannie. Allemaal gewonnen behalve ik….

Donderdag, 24-10-2024 heel licht bewolkt, 28 graden Alweer een nacht verpest door de hanen die niet weten hoe laat het is en de eeuwig blaffende honden. Vandaag gaan we op excursie naar Casablanca. Het financieel en commercieel hart van Marokko. Casablanca betekent in het Spaans wit huis. De stad valt bijna samen met de gelijknamige prefectuur Casablanca, onderdeel van de regio Grand Casablanca. De stad Casablanca heeft ruim 4 miljoen inwoners en is daarmee de grootste stad van Marokko. Het is tevens de belangrijkste haven van het land, gelegen aan de Atlantische Oceaan. Sinds de afwerking in 1993 ligt in Casablanca de Hassan-II moskee, een moderne grote moskee gebouwd in opdracht van koning Hassan-II, gelegen aan de Bd Sidi Mohammed Ben Abdallah, tussen de haven en de vuurtoren El-Hank aan de kust met uitzicht over de Atlantische Oceaan. Vlak bij de moskee bevindt zich ook de oude medina. De bus vertrekt om 8.30 en is in ruim anderhalf uur in de stad. De meeste tijd ben je kwijt in de drukte en verkeerschaos, alhoewel er hier iets beschaafder aan toe gaat, net als in Rabat. Alle bekende automerken zijn hier ruimschoots aanwezig, evenals alle grote multi-nationals. We zijn weer terug in het rijke westen lijkt het wel. We gaan eerst naar de Hassan II moskee. De Hassan II-moskee is een moderne grote moskee gebouwd in opdracht van koning Hassan-II. Het is de grootste moskee van het land en behoort tot de 7 grootste moskeeën in de wereld. De moskee werd ontworpen door de Franse architect Michel Pinseau en gebouwd door de onderneming Bouygues. De moskee ligt aan de kust en biedt uitzicht over de Atlantische Oceaan. Naast de 25.000 mensen die binnen een plek kunnen vinden is erbuiten plaats voor 85.000 mensen. Bij binnenkomst moet iedereen de schoenen uit doen en eigenlijk de vrouwen een hoofddoek dragen, maar daar geeft niet iedereen gehoor aan en wordt ook niets mee gedaan. Onze bek valt open als we binnenlopen. De immensiteit en de gedetailleerde afwerking is perfect. Een stotterende gids leidt ons rond in slecht Nederlands. In de kelder van de moskee is plek voor iedereen om zich te wassen voor het gebed. Buiten op het plein kijken we nog even over het water van de oceaan en word ik door de beveiliging van een muurtje gehaald. Ik wilde een foto op hoogte maken, maar er zijn dit jaar al 3 mensen naar beneden gevallen en verdronken. Opvallend is dat er hier militairen rondlopen met grote proppenschieters en ze kijken erg serieus. De moskee is enorm en daarom rijden we naar dit punt aan de andere kant van de baai voor een totaaloverzicht. Na de moskee, worden we gedropped bij de medina van Casablanca. Er zijn hier enkele uurtjes ter beschikking om doorheen te slenteren. We zijn met 9 personen en hebben honger gekregen van het bezichtigen van het huis van Allah. Nadat we zijn neergestreken in een best wel erg net restaurant voor Marokko, bestellen we een en ander. Ook hier geen alcohol, maar water. We willen ook nog kijken in de medina zelf, maar het eten laat lang op zich wachten. Bij navraag aan de ober duurt het allemaal nog maar een minuutje. Als het komt, ontbreekt er nog steeds de groente van Mieke, als die verhaal gaat halen, duurt het ook nog een minuutje. Het duurt allemaal wat langer, maar het is zeker lekker en de moeite waard geweest. Dan blijft er nog maar een uurtje over voor ons bezoek aan de medina. Nadat we € 25,00 per persoon betaald hebben, wat voor Marokkaanse begrippen aan de dure kant is, schieten we de smalle steegjes met de berg aan kraampjes in. De vasthoudendheid van de verkoper is hier groter als in de minder grote steden. Als je iets wil wat ze niet hebben, gaan ze naar een ander straatje en komt het vanzelf tevoorschijn. Èèn heel groot familiebedrijf met hèèèèl veel bv-tjes. Er is 1 persoon die met ons meeloopt door het geheel en blijft maar praten over spullen die we moeten kopen. Sil koop uiteindelijk een makkelijk jurkje waarvan ze eerst denk dat het veel te klein is. Als ze dan denken dat ze niets kunnen verkopen, wordt er luid gepraat en gerommeld door de vele stapels en komt de goede naar boven. Nadat het gepast en goed bevonden is, komt de prijs. We zijn volgens hen goede handelaren, want we trekken hen het vel over de oren. Voor 175 Dirham in plaats van 250 Dirham, is Sil een jurkje rijker. Ook een pin die ik wil hebben vind ik bij een kraampje van onze begeleidend persoon. Een zoon of neef of in ieder geval ergens een familielid heeft wat ik zoek. Hij vraagt 150 Dirham en ik moet hier wel om lachen. € 15,00 voor een pin?? Die kosten bij ons nog maar € 4,00 . Nu is deze wel van een metaal en geen plastic, maar toch. Als ik 50 Dirham bied, begint hij te lachen. Ok, dan niet. Maar zo werkt het niet hier. Als we uitkomen op 70 Dirham is hij niet blij en ik eigenlijk ook niet, maar we krijgen een appje dat de bus gaat vertrekken. Dus 70 Dirham wordt het en ben ik een pin rijker. We moeten nog even zoeken door de wirwar van steegjes naar de uitgang van het geheel en dat valt nog niet mee. Ook omdat we nog steeds door iedereen aangesproken worden om iets te kopen. We komen er toch wel uit en zijn op tijd voor ons transport. Een uurtje later terug bij de camping en sluiten we aan bij Hans (die jarig is), Claske, Joop en Jannie voor een zelf meegebrachte borrel. Het duurt niet lang of er sluiten meer mensen aan. Na een uurtje of anderhalf is het weer tijd om naar huis te gaan, koken of opwarmen en dan weer het nestje in.

Vrijdag, 25-10-2024 bewolkt 23 graden, 3526 km We moeten vandaag helaas afscheid gaan nemen van onze hanen, kippen en honden. Het wordt tijd voor normale nachtrust. Een verdrietig moment..........We moeten wat voorbereidingen nemen, aangezien we vanavond op een camperplek staan met weinig voorzieningen. Dus het wc-containertje legen en het vuil water lozen. Voor de route stellen we de navigatie voorlopig in om de snelweg / peage te nemen om niet in de straten van Casablanca te belanden. De camping af, 1e rechts en op de rotonde weer rechts de hoofdstraat in. Net voordat we de A1 op willen draaien, staan er op de kruising een groepje vluchtelingen uit landen als Algerije, Mali, Libië of nog verder weg. Gelukkig staat het stoplicht op groen en kunnen we met een boogje om hen heen rijden. Hun ogen staan op oorlog en zijn niet echt vriendelijk. Deze “buitenlanders” voor de Marokkanen hebben zeker niet de vriendelijkheid van hun gastland. Op deze A1 verbaast het ons dat deze snelweg niet slechter is als bij ons en de snelheid zelfs opgevoerd kan worden naar 110 km per uur. Dit schiet nog eens lekker op. Wat wel opvalt is dat ook bij de Peage veel politiecontrole is op snelheid. Verder wordt er in Marokko niet zo veel gecontroleerd, want dan moeten ze in actie komen en met een laser gun kun je gewoon op je plek blijven staan en de persoon in kwestie naar je toe laten komen. 4 van onze medereizigers hebben er een ervaring bij en weten nu hoe het politie systeem hier werkt. Onderweg zie ik ook in mijn spiegel drie setjes blauwe zwaailichten aankomen. Als de 1e politie motor mij inhaalt, mis ik de andere 2 en zie dat die zijn afgedraaid bij de vorige uitvoegstrook. De motoragent blijft voor ons rijden en zit wel telkens achterom te kijken. “We zijn erbij”, is onze gedachte. Maar hij rijdt een stukje vooruit, voorbij een vrachtwagen en stopt op de vluchtstrook, draait daar om en rijd tegen het verkeer in terug naar zijn collega's....... Het is zo'n 136 km naar ons volgende point of interest Al Jadida. Hier is een oude Portugese vesting, waar je in het fort onder in de cistern kijken. Een cistern is een waterkelder of een ondergronds of afgedekt bassin voor de opslag van drink- of huishoudwater, voor meerdere huishoudens of een hele nederzetting. Als het gaat om regenwater, is het een grote variant van een regenwaterput. Voor beide termen wordt ook het woord cisterne gebruikt. Bij binnenkomst van Al Jadida, zien we dat er hier heel veel mensen op een paard rondrijden en niet zo'n mager scharminkel als dat we onderweg hebben gezien. Het zijn net racepaarden met hun jockey op de rug. Ook kom je op de rotondes een beeld of kunstwerk met betrekking tot de paarden. We parkeren bij de Carrefour supermarkt en dan 2 km lopen. Als we de straat door lopen, krijgen we een blik in de opvoeding van de Marokkanen. Een jongen van een jaar of 20 krijgt een pak slaag, omdat hij iets verkeerd heeft gedaan, maar het lijkt wel of alle omstanders er zich mee bemoeien. Hij krijgt een klap van diverse mensen en als de politie voorbijkomt, reageert die helemaal niet. Als laatste krijgt hij nog een klap en wordt tegen een auto aangeslagen, waar hij met een harde klap tegenaan smakt. Dan keert de rust weder en groten de mensen ons weer hartelijk......... Moeten ze bij ons ook eens doen. Bij de belcom kopen we nog wat beltegoed in, wat veel goedkoper is als in Nederland. Dan op naar het fort. El Jadida werd in de vijfde eeuw voor de christelijke jaartelling gesticht door de Feniciërs. De stad werd in 1502 ingenomen door de Portugezen. Zij noemden haar Mazagão, afgeleid van Mazighen (Berbers), en behielden haar na 1541 als enige stad in Marokko. Mazagão werd herhaaldelijk belegerd door de Marokkanen en kwam uiteindelijk in 1769 in Marokkaanse handen na door de Portugezen bij hun vertrek grotendeels te zijn verwoest. Het oude Portugese fort, waar de stad omheen is gebouwd, is nog steeds te bezoeken. In 2004 werd het historische centrum van de stad door UNESCO tot werelderfgoed verklaard. Een belangrijke bezienswaardigheid is de Portugese cisterne. Deze werd in 1514 gebouwd maar diende oorspronkelijk als opslag en later als munitiedepot. In 1541 werd het een reservoir voor drinkwater. In 1916 werd de cisterne bij toeval ontdekt. Het fort is al 4 jaar gesloten i.vm. herstelwerkzaamheden...... en dus gaan we op zoek naar een plek om te eten. Deze vinden we bij een heel net ingericht restaurantje met allemaal jonge mensen. We bestellen een salade, Sil een tajine met kip en groente en ik een tajine met een vlees mix. Alles zeer lekker maar ook veel te veel. We krijgen ook nog een soort van yoghurtdrankje gratis aangeboden, omdat ze ons zo vriendelijk vinden. Helaas vinden we wij het maar lala. Als ik een pilsje bestel, kijkt de ober in het begin wat raar, maar komt later terug dat hij iets heeft geregeld. Maar ja, we moeten nog rijden. We bedanken hem erg voor zijn moeite en nemen dit mee bij het afrekenen. Als we de deur uitlopen, krijgt iedereen een hand en zwaaien ze ons met een grote glimlach uit. Nu op naar de Carrefour om boodschappen te doen, want daar hebben ze een afdeling alcohol. We hadden te horen gekregen dat de alcohol hier niet te betalen is, maar je moet gewoon goed kijken. Keus te over en je hebt gewoon net als bij ons een aparte hoek voor sterke drank en daar staat hier alle alcohol bij elkaar. Ook komt er langs mij een Moslimvrouw 12 blikjes Heineken bier pakken. Smaak hebben ze dan weer niet. De alcohol is wel wat duurder als in Nederland, maar niet zo erg als we verwacht hadden en ook niet via een achterkamertje. Sil neemt 4 flessen Spaanse witte wijn en een fles rosé, ik 24 blikjes San Miguel. Bij de kassa zijn we voor nog geen € 100,00 klaar…. net Nederland. Ons volgende etappe gaan we via de kustweg en laten we de snelweg voor wat het is. We rijden over erg slechte wegen en de gemiddelde snelheid gaat met stappen naar beneden. We rijden langs de raffinaderijen van het land en het lijkt wel of we door de haven van Rotterdam rijden. Het stinkt hier naar olie en brandstof. Ook stoppen we onderweg even voor een fotomoment van de zee. Hier rijden 2 jongens op een brommertje ons voorbij en als we die later weer inhalen maakt hij kus gebaren naar Sil. De romantische Romeo's. We hobbelen verder en zien dat de natuur hier veel groener is en dat er veel verbouwd wordt, waaronder tomaten. Door de slechte weg en de vele gaten, is het wel een slingerpad en zien we de auto's voor ons links en rechts ontwijkingen maken, zodat wij voorbereid zijn op wat er komt. We bereiken schadevrij onze eindbestemming en zien op een heuvel een prachtige lagune liggen. Zoals gezegd staan we op een camperplek en als we gesetteld zijn, is er om 18.00 uur een briefing. Later is het even borrelen bij Hans, Kiena, Dick en Irma en sluiten ook meerdere mensen zich hierbij aan. Later hoeven we niet heel veel meer te eten en doen we het met een bordje soep. In het donker nog even naar het strand, waar we niks zien, bij Bertus en Kitty even de foto en video manie uitleggen en dan is de dag weer om.

Zaterdag, 26-10-2024 zonnig, winderig, 22 graden We worden wakker van een hond van een andere camperaar die aan het vertrekken is. Wat ons opvalt is dat de koelboxen geen geluid meer maken en zien dat de 12 volt is uitgevallen. We zijn vlug op de been en kijken bij de accu of we iets kunnen vinden wat het probleem is. Bij het controleren van de zekeringen, trek ik er 1 kapot en loopt ondertussen de watertank leeg. Daar was die zekering dus van.1 pinnetje blijft in de houder, dus moet eruit gepeuterd worden. Als dat lukt en er een nieuwe in zit, stopt ook de waterlekkage. 2 koelboxen op maximale koeling hebben de hele nacht de accu dermate belast dat die leeg is en daardoor zichzelf heeft uitgeschakeld. We schakelen de koelbox voor het bier even uit......... ^[e-38]*(*^%^[e-38] (*......... maar het moet nou eenmaal. Bij het uitladen van de andere scheurt een kartonnen kaaspoeder pakje open en zit alles onder de strooikaas........ Het begin van een mooie dag.…... Als alle ellende is opgelost en we wat hebben gegeten, gaan we met de hele groep een rondvaart maken in de lagune. Om met 5 bootjes het water op te gaan moeten eerst de schoenen uit en instappen enkele meters van de droge waterkant. We zigzaggen wat door en langs elkaar en iedereen geniet van het uitzicht over het water. Na 2 uurtjes staan we weer op de plek van waar we vertrokken zijn. Terug op de camping gaat iedereen zijn eigen weg. Sommige gaan wandelen, andere lezen, ik werk het dagboek bij en Sil zit in haar E-reader. Terwijl we zo bezig zijn, zit er een jongen op het muurtje achter ons en vraagt om wat te eten. Bedelen is in Marokko verboden, behalve op vrijdag, want dan is het gebedsdag. Net als onze zondag. We geven wat lekkers en hebben onze goede daad voor vandaag weer gedaan. Als we klaar zijn met lezen en boekhouding is bijna iedereen verdwenen. We gaan ook een stukje lopen en als we enkele medereizigers treffen, verwijzen ze ons naar een plekje aan het strand wat zeer de moeite waard is en dat is het ook. Vanavond maken we een rits van tafeltjes en eten we met een gezamenlijk diner. Een karretje met diverse tajines komt het avondmaal brengen. Leuk, lekker en gezellig. Daarna wordt er nog gezellig na geborreld. De laatste 7 mensen snappen niet waarom iedereen zo vroeg naar bed gaat. Joop, Jannie en wij zijn de laatste….? Terwijl wij zaten te borrelen zat er een rare gast achter de campers ons in de gaten te houden. Joop en ik maken contact en foto's, terwijl de bewaking ons drieën in de gaten houd. De bodyguard was al wat hyper door die rare gast of misschien wel door de wietlucht die om hem heen hing. De guard heeft wel in de gaten dat hij op moet treden en even later is de politie er en neemt de rare gast niet helemaal vrijwillig mee, maar daar hebben ze hier geen moeite mee.

Zondag, 27-10-2024 licht bewolkt, 22 graden, 3744 km We rijden een route langs de kust, gewoon prachtig. Ook weer, net als bij alle reisdagen, veel zwaaien, lachende mensen en sommige roepen "welcome in Marokko". Ook komen we langs een plek met heeeel veel lege en kapotte flessen. Toch een drankprobleem in dit land? We gaan in Safi naar de pottenbakkers markt. Safi ligt, als een natuurlijke haven, op de plek waar de rivier de Chaabah in de Atlantische Oceaan uitstroomt. Het lijkt enigszins op een steile gletsjerkloof. De pottenbakkersheuvel naast de Medina is met een wettelijk beschermde status kenmerkend voor Safi. We moeten enkele km's van de markt parkeren bij een Marjane supermarkt. Als we met 10 man staan te wachten op enkele taxi's, komen er 2 motoragenten voorbij gereden. Iets verder rijden ze de stoep op en komen tussen de mensen door terug naar ons gereden. We maken contact, schudden handen en starten een babbel. De ene motor mist het rechtse spiegelglas, alleen nog maar de linkse spiegelsteun, afgebroken richting aanwijzer en een gladde band. We zeggen dat we ook motorrijders zijn en ik ook een Kawasaki rijd, ze lachen goedkeurend. Ze vragen wat we hier doen en we vertellen dat we wachten op taxi's. Als ik vraag of ze ons achterop weg kunnen brengen, kijkt de ene uitnodigend naar zijn zadel van zijn motor, maar zijn collega reageert niet. Dat gaat dus niet gebeuren. Ze rijden beide weg naar de hoofdbaan en stoppen het verkeer, pikken er 3 taxi's uit, die onder begeleiding naar ons toe worden gebracht. Enkele stappen in en de eerste taxi en wordt naar de weg begeleid, het verkeer tegengehouden, zodat ze vrije doorgang hebben. Onze chauffeur brabbelt wat in het Arabisch en we snappen er niks van. We vragen aan onze nieuwe vrienden wat een taxi mag kosten en hij zegt 7 Dirham. De chauffeur krijgt van hem de opdracht waarheen hij ons moet brengen. We dingen vervolgens van 10 Dirham af naar 7 Dirham en worden voor 70 Eurocent weggebracht. Op de markt lopen we wat rond en kopen een tajine om te koken en een heel kleintje voor olijven op tafel te zetten. Op een balkon drinken we koffie en proberen een pannenkoek te scoren. 8 personen doen allemaal een bestelling. Eerst komen 6 kopjes koffie en 3 pannenkoeken. Na een tijd moeten we bij navraag opnieuw bij bestellen. Daarop komen er nog 2 pannenkoeken. Onze buren kappen ermee en stappen op. Als wij alles op hebben gaan we ook en moeten € 8,80 afrekenen voor 2 pannenkoeken een koffie en een cappuccino. We moeten nu zelf een taxi regelen en staan voor € 1,00 weer bij onze camper. Prachtig toch? Geen foto's van onze nieuwe vrienden, want daar houden ze niet van. Van Safi rijden we een route met prachtige wisselende uitzichten, veel verkeerschaos, goede wegen en met een gaten patroon, maar komen toch weer veilig op camping Le Relais de Marakech. Andere medereizigers komen toevallig in Echemmaia en zien daar een paarden happening. Dit is met echte Berber strijders die een wedstrijd houden, waar er met echte geweren tijdens het rijden op het paard wordt geschoten. Jammer dat we dit gemist hebben, want de foto's en filmpjes zijn echte de moeite waard. De camping in Marrakesh is een drukbezochte plek met Duitsers, Fransen, Spanjaarden, Belgen, Zwitsers, Portugezen, Engelsen en natuurlijk Nederlanders. Om 18.00 een briefing met borrel, een heerlijke hete douche en dan vermoeit het nestje in. We blijven hier 4 dagen om uit te "rusten".

Maandag, 28-10-2024 bewolkt, sterke wind, 18 graden Afgelopen avond de koelboxen weer op stroom gezet en hebben de hele nacht op volle toeren gedraaid met een nieuwe voorraad…. we zijn gered? Vandaag gaan we op excursie naar Marrakesh en het is zelfs een beetje koud. Hoe vlug zijn we verwend met deze temperaturen. Marrakech telde in 2014 circa 1 miljoen inwoners, en is daarmee de vierde grootste stad van het land. De stad is een van de vier koningssteden van Marokko, samen met Fez, Meknes en Rabat. De stad is gelegen op de vruchtbare Haouzvlakte, aan de voet van de Hoge Atlas. Marrakesh werd in de 11e eeuw gesticht als versterkt legerkamp en groeide uit tot een belangrijk handelscentrum. In deze tijd van culturele bloei ontstonden talrijke prachtige gebouwen Met 2 busjes gaat het naar het centrum. Een ritje in Marokko is overal een avontuur op zich. Je kijkt je ogen uit. We gaan eerst een stadswandeling maken met een gids en zien hier ook de gevolgen van de aardbeving in 2023. Gebouwen die zijn gestut, gescheurd of gedeeltelijk ingestort. De Saadi Tombes in Marrakesh dateren uit de tijd van sultan Ahmad I-al-Mansur in de late 16e eeuw. De graven waren vergeten geraakt en zijn herontdekt in 1917 en hersteld. De graven zijn, daar het herstel plaats heeft gevonden met Italiaans marmer, een belangrijke attractie voor de bezoekers van Marrakech geworden. Het gebouw bestaat uit drie kamers. Er is een hal voor de gebedsruimte en de hal met 12 zuilen. De graven zijn met mozaïeken bedekt en liggen in een mooie, kleine tuin. In het mausoleum liggen 4476 leden van 60 generaties van de Saadi-familie. We lopen verder door de menigte en komen uit bij het Bahia Palace. Overal is het een belachelijke drukte van belang met toeristen van over de hele wereld. We zitten als ophok kippen bij elkaar. Herman de reisleider snapt er niks van. De vorige keer was er bijna niemand. Het Bahia paleis is een paleis en een geheel van tuinen. Het werd gebouwd aan het einde van de 19de eeuw, als grootste paleis van die tijd. De naam Bahia betekent 'glans'. Net als in andere gebouwen van de periode in andere landen, was het de bedoeling om de essentie van de islamitische en Marokkaanse stijl in één gebouw te vangen. Het paleis heeft een oppervlakte van 8.000 m², verschillende binnentuinen en 150 kamers aan de binnenplaatsen. We zijn blij als we weer buiten zijn. We gaan naar een zalfjes / kruiden winkel, waar alles uitgelegd wordt wat het is en wat je ermee kunt doen. Dit is ongepland door onze gids ingelast en Herman zegt tegen het vrouwtje dat ze te duur is en tegen ons dat we niets moeten kopen. Dit komen we nog meer tegen voor een veel betere prijs. We staan zo weer buiten, want de mensen van het winkeltje zijn een beetje boos op Herman. Vanaf 13.00 uur vrij spel in de medina tot 16.00. Dan gaat de bus weer terug. Met Joop, Janny en Henk gaan we eerst iets eten en dan verder. Sil scoort een jurkje en verder kan ik het plunderen van de kas behoeden. Wel reserveren iets heel leuks voor morgen. Terug op de camping een briefing en de laatste zaken afwerken voor morgen.

Vanmorgen om 7.00 uur op en we waren niet de eerste. Nadat het ochtendritueel klaar is rijden we om 9.00 uur naar de haven. Hier moeten we wachten tot 12.00 tot de boot vertrekt...... Dit zijn geen Nederlandse tijden. Het lossen en laden bekijken is geen straf, lekker in de zon. Ook wij komen aan de beurt en moeten naar de 1e verdieping. Uiteindelijk met een uurtje vertraging bewegen we. Nu naar de douaneambtenaar op de boot om wat papieren in orde te maken. Daarna kunnen we nog een uurtje relaxen.

Bij aankomst is de boot afgaan niet anders als naar G.Br. of een andere ferry. De douane daarentegen is echt iets anders. Er loopt een zwerver rond en iedereen sjouwt tussen de auto's door en er wordt veel gepraat. We weten niet of ze boos zijn. Overal Europese Marokkanen met afgeladen auto's en die moeten hier ook weer uitgeladen worden. De douane gaat op z'n dooie gemak en daar zijn we ook wel een 1,5 mee bezig geweest. Als we eindelijk aan de beurt zijn, papieren afgeven, kijken, die van Sil krijgt ze terug en dan is hij weg. Als hij terugkomt met het kentekenbewijs, wil hij een plastic variant zien, maar die hebben we niet... en weg is ie weer.... Enkele drugs herders snuffelen in alle personen auto's en als na een half uurtje ons mannetje weer terug komt moeten we de achterdeuren open maken.......hij kijkt bedenkelijk? Mmm, heel veel bagage…. "Drone of pistool bij?” Als hij dat zegt, moet ik direct lachen, hij ook een beetje en zegt dan.... “Nee? dan klaar. " En weg zijn we.

Onze 1e km's in dit land zijn wel indrukwekkend. Wat we tegenkomen in de afgelegde 50 km op de SNELWEG: voetgangers, een geitenhoeder die achter zijn dieren aan jaagt, een auto die op de rechtse baan stopt om iemand te laten uitstappen, een vrachtwagen in de berm waar iemand de versnellingsbak aan het demonteren is, fietsers, terwijl je in een bocht een truck aan het inhalen bent, wordt 2 baans 1 baans zonder bord of enige waarschuwing. Gelukkig zijn we net de vangrail voorbij en kunnen we uitwijken naar de sergeant strepen van de andere snelweg, want de truck komt toch door. Ook nog een koerier vol met zakken cement die hij aan het uitladen is, want hij heeft een lekke band. Ook onze 1e kamelen/dromedarissen gezien.

We komen veilig aan op camping Echrigui in Assilah, waar de mensen heel erg vriendelijk zijn. Ineens horen we een sirene, maar dat blijkt de voorzinger te zijn van het gebed. Deze horen we nog diverse keren vandaag. Als we staan is het even allemaal onze ervaringen uitwisselen en dan staat er al een bakkertje met zoetigheidjes langs je. Hij doet goede zaken. 2 andere jongens zijn bij iedereen de telefoons aan het prepareren, zodat we internet hebben en kunnen bellen. Ook wordt er gevraagd of ze voor ons mogen koken (tegen een kleine vergoeding). Mama kookt en ook zij krijgt het druk. Onze 1e tajine gaan we vandaag nuttigen. Als we hem openen, komt de stoom eraf en moeten we voorzichtig zijn. Het is heerlijk. Voor € 9,00 pp uit wezen eten aan de camper. Onze eerste dag is al goed begonnen, veel indrukken en al veel geleerd. Als het niet goed werkt of helemaal niet, dan is het zo, klaar. We moeten onze Marokkaanse bril op gaan zetten. We hebben echt al genoten.

De sirene gaat weer om 06.00 uur............. We dachten dat het niet in het donker zou gebeuren, maar dat maakt dus niks uit voor deze mensen. Ze kunnen ook bidden zonder licht. We dutten nog wat verder nadat de Marokkaanse Gorden is gestopt met jammeren. Een uurtje later staan we toch langs ons matras.

Of je nu geloofd in God of Allah, maakt niets uit....... ze gooien allebei het overtollige water over onze hoofden. Vandaag alweer. Er zouden ook momenten komen met droog en zonnig weer, dus we zien wel. Voor dit land is het water wel welkom denk ik, aangezien het hier best wel droog is. Maar de hele wereld heeft hetzelfde probleem: alles komt met pieken en dalen. We rommelen nog wat aan en als het dan droog is, kunnen we de plannen voor vandaag gaan uitvoeren. We gaan naar Assilah. Sil en ik staan klaar, als ook Mieke vraagt of ze mee mag lopen. Ook Joop en Janny sluiten aan en dan kunnen we op weg. Het gaat langs de boulevard op richting het oude stadsgedeelte. Onderweg begint het weer te regenen en zo kleden we ons verschillende keren aan en uit ter bescherming tegen de druppels. Op de boulevard wordt ons groepje vergroot met nog eens 4 personen.

Asilah Is een stad in het noorden van Marokko. Asilah ligt ten zuiden van de havenstad Tanger. De stad is vooral bekend als het "witte stadje", vanwege de kleur van de huizen in het centrum. Asilahs economie draait vooral op toerisme. Het stadje trekt elk jaar een groot aantal toeristen. Die komen vooral de kashba (oude stad) bekijken. Asilah ligt aan de zee en heeft een geschiedenis die teruggaat tot 1500 voor Chr. De stad heeft onder Portugees bestuur gestaan, maar werd later heroverd door de Marokkanen. De stad is ook 44 jaar onderdeel geweest van het protectoraat Spaans-Marokko. We sjokken door de straten en komen erachter dat niet alleen de mensen op de camping vriendelijk zijn, omdat we klanten zijn, maar ook hier op straat is iedereen zo. Mensen lachen en groeten, allemaal….Het is straatje in en straatje uit en lopen bij de diverse winkeltjes naar binnen. Sil wil een jurk bekijken en als die bevalt, vragen we om de prijs. We hebben geleerd dat je moet afdingen, maar deze persoon zegt dat dat niet kan en met 50 cent korting nemen wij geen genoegen. Jammer maar helaas en we gaan.Nadat we enkele keren bij hetzelfde straatje uitkomen, moet er wat elektronica bij gehaald worden om uit het doolhof van kleine steegjes weer de goede weg te vinden. We komen uit bij de stadswal aan zee en beklimmen deze om een prachtig uitzicht te krijgen over de zee en de muur vanaf de buitenkant. Ook spotten we hier een restaurantje aan de waterkant en willen daar naartoe gaan. We verdwalen weer in de wirwar van dezelfde steegjes. We lopen elke keer weer tegen de stadsmuur en als we goed op de gps-apparatuur kijken, moeten we helemaal weer terug naar het begin. We komen er wel uit en lopen zo aan de buitenkant om de stadskern heen. Toevallig komen we langs een gebouw waar we een blik naar binnen gooien en zien diverse attributen uitgestald staan. We klimmen de trap op en komen in een hal met allemaal kleine ruimtes waar verschillende mensen geholpen worden door de overheid om een zaakje op te starten. Er zitten vakwerkmensen in bv hout, sjaals en exclusieve kleding voor vrouwen. Waar we vooral naar binnen gaan is bij het maken van tapijten. Ongelooflijk hoe dit gebeurt. 4 vrouwen die langs elkaar zitten en horizontaal garen rijgen door verticale garen lijnen. Het gaat heel snel en ze moeten op elkaar aansluiten, terwijl ze allemaal op een andere hoogte werken. Fascinerend en ze genieten wel van de aandacht die ze krijgen. We lopen weer naar buiten en dalen een klein stenen trapje af naar een plateau met een groot terras. Alles wordt vliegensvlug uitgestald en droog gemaakt. Als we zitten, kijken we mooi over de zee uit. De menu kaart komt en we bestellen diverse soorten uitsmijters, aangezien ze sommige menig hapje pas na een bepaalde tijd opdienen. We krijgen een glas jus-Orange en een toetje erbij. Hans en Claske hebben ons ook gevonden en schuiven aan. Voor maar liefst 80 Dirham oftewel 8 euro hebben we met 2 personen gegeten en gedronken. Prachtig toch en de ober een dikke fooi. Iedereen tevreden. We scharrelen terug door een straatje met veel restaurantjes en worden overal gelokt om aan een tafeltje te gaan zitten, maar we lopen gewoon door, terwijl iedereen lacht en ons begroet. Bij terugkomst op de camping is deze goed vol gelopen met west Europese vakantiegangers uit Frankrijk, Duitsland, Spanje, Oostenrijk, België en natuurlijk Nederlanders. Als we ons campertje in stappen, komen we erachter dat onze koelkast niet erg koud meer is en het heeft laten afweten. De gereedschap koffer wordt naar boven getoverd en de zijkant van de bus opengeschroefd. Na wat zaken gecontroleerd te hebben, kunnen we niet anders concluderen dat we na 18 jaar trouwe dienst afscheid van deze koele gast moeten nemen. Hij had wel een beter moment kunnen kiezen. Bij navraag bij de camping waar we een koelbox kunnen kopen, gaat alarmfase 2 in werking. Er komen 2 personen naar onze camper kijken wat er aan de hand is en dan worden vrienden, kennissen en familie opgetrommeld om ons te helpen. Terwijl 2 jongens onze telefoon instellen zodat we met elkaar kunnen appen, belt een ander naar Tanger en weer iemand stapt in de auto om naar de stad te rijden. Als we nog wat vragen hebben, komen weer 2 jongens naar ons toe om alles te bespreken. Een ervan heeft zelfs nog een half uur staan te beppen over van alles en niks. Hij sprak, Duits, Engels, Arabisch en Frans. Na een uurtje krijgen we een paar foto's om te controleren of ze een goede keus voor ons hebben gemaakt. Alles is ok en ook de prijs wordt door gegeven of die goed is. Na weer een uurtje komt er een jongen met een doos met onze nieuwe aanwinst. Hij wordt rijkelijk betaald, maar ja de hele familie en de buurt en alle kennissen moeten er van onderhouden worden. Een bonnetje was er niet, maar er zit een jaar garantie op en als er een probleem was, konden we hem bellen en alles werd geregeld. Het appen in het Frans was wel even een dingetje, maar google vertaal site heeft ons hier goed meer geholpen. Het vlees wat al bruiner was als wij zelf hebben we gedoneerd aan de afvalcontainer en de rest konden we gaan opbergen. De dag was anders gelopen als verwacht, maar was toch wel erg leuk. Behalve de kosten van de foto die de Gendarmerie van ons gemaakt had. Hiervoor was voor 7 km € 45,00 in rekening gebracht. Volgende keer gaan we naar een andere fotograaf. Om 21.00 uur zitten we te eten en als alles afgewassen en opgeruimd is, vinden we het welletjes. Morgen een reisdag.

Donderdag, 17-10-2024 zonnig, licht bewolkt, 23 graden, 3032 km We zijn weer om 07.00 uur uit de veren, want we willen op pad. Na enkele dagen met regen, zou het vanaf vandaag beter worden en dan willen hier ook goed van kunnen genieten. Na een licht ontbijt, wordt de wc nog eens geleegd en kunnen we op pad. Als we de camping af rijden, is er in dezelfde straat een bakker waar we eerst brood gaan kopen. We volgen de hoofdstraat het dorp uit en nemen de verkeerde afslag op een rotonde en belanden bij de peage. We keren onze bolide en nemen de RN1 oftewel route national 1.Hier zien we tenminste nog iets van de plaatselijke bevolking. De wegen zijn best goed en de mensen blijven maar zwaaien en groeten. We voelen ons net Willem Alexander en Maxima in de gouden koets. Langs de weg staan veel groente en fruit kraampjes, als ook heel veel plaatsen waar tajines verkocht worden. De concurrentie is groot, maar ze zullen wel iets verkopen, anders staan ze er niet. Slingerend door het landschap is de RN1 overgegaan in de RR417, die richting Larache gaat. Het hart van Larache is Place de Liberation. Dit plein is aangelegd in de stijl van de Spaanse Plaza, met fontein en palmbomen. En rondom deze “rotonde” liggen allemaal restaurantjes en terrassen. We zijn op de een of andere manier in een straatje terecht gekomen, waar we wel met 15% omhoog moeten. Uiteraard zonder problemen, maar boven aan is het wel druk met kruisend verkeer en mensen die bij of op de weg staan. We zijn ondertussen met 3 campers bij elkaar gekomen en eenieder worstelt zich een weg door de krappe straatjes. Aan de kant van de haven vinden we een parkeerplaats en geven de “parkeerwachter” 20 dirham om ons te verzekeren van een veilige plaats. We wandelen met terug naar het plein en zien daar nog meer bekende gezichten zitten en lopen. We belanden uiteindelijk in een wirwar van straatjes achter het plein. Hier worden plaatsen ingericht op de grond of op een kar voor de dagelijkse markt. Vooral veel fruit en groenten biedt men hier te koop aan. Terwijl we rondlopen komen we veel van onze medereizigers tegen en we lopen telkens weer met andere mensen een stukje op. Veel mensen praten ons aan en proberen wat Nederlands te praten, als ze horen waar we vandaan komen. “kijken, kijken, niet kopen” of ze weten wel enkele plaats namen op te noemen. We kopen zelf niks en komen via een smal paadje bij de stadsmuur aan de haven. We knippen nog enkele foto's en gaan dan een broodje met koffie nuttigen in ons busje, voordat we verder rijden. We lopen wat te stunten, voordat we de stad uit zijn, maar dan gaat in goed tempo door over de RN1A. We zitten niet op te letten en de navigatie valt uit, zodat we een afslag voorbijrijden. We draaien om en nemen de route weer op naar RP4214. Tijdens de volgende 50 kilometer veranderd de omgeving, maar ook het wegdek. Het asfalt is op veel plekken kapot, gescheurd en vol kuilen en gaten. Het tempo zakt behoorlijk en op diverse plekken moeten we bijna stoppen omdat er gezigzagd moeten worden om een goede baan te vinden en de weg behoorlijk smaller is geworden. Er is hier ook nog best veel vrachtverkeer, wat zich duidelijk een plek op de weg toe eigent. De velden en akkers om ons heen zijn best nat en er wordt hier erg veel verbouwd. Over waar we kijken staan plastic koepels, waaronder voor ons iets onbekends wordt geteeld. Ook lopen er hier veel kinderen langs de weg, waarschijnlijk op weg naar school, waar we later langs komen en waar we rechtsaf gaan. Daar veranderd de akker bouw vrij direct in een natuurgebied, waar we diverse kilometers doorheen rijden, om vervolgens weer heel vlug over te gaan in een vrij vlak droog gebied. Ondertussen nog steeds begroet door iedereen langs of op de weg. Onderweg komen we ook erg veel politiecontroles tegen, maar toeristen worden daarbij wel ontzien en mogen gewoon doorrijden. We zijn ondertussen op een 100 km weg terecht gekomen, de RN27 en zitten achter een “lijnbus”. De achterklep gaat op en neer en laat zo de motor zien, terwijl er een rookpluim van jewelste uit de uitlaat komt. Ook staan de deuren open waar men in en uit stapt. Maar dat is dus normaal hier. We gaan verder het binnen land in en komen ook steeds meer paard en wagens tegen, waar je dus goed voor moet opletten, want ze gaan niet hard. We zijn op weg naar een Romeinse ruïne die op de UNESCO lijst staat en 12,5 kilometer voor ons einddoel ligt. De weg ernaartoe is erg steil, vol met gaten in het asfalt, wat al niet rijkelijk aanwezig is, maar wel prachtig. Boven op de berg zetten we onze vierwieler even aan de kant om van het uitzicht te genieten. De opgravingen van deze nederzetting heet Volubillis en was een bestuurlijk centrum voor dit deel van Berbers Afrika. Gedurende een periode van 1000 jaar bleven er mensen wonen in Volubillis. De stad werd pas in de 18e eeuw verlaten om afgebroken te worden om als bouwmateriaal te fungeren voor de constructie van de paleizen van koningsstad Meknes. We gaan hier uiteraard wel kijken, maar we zijn afgelopen kerst nog naar Athene geweest en hebben daar ook al heel veel stenen gezien, dus we zijn er wel vlug doorheen. Het is niet ver meer, maar de weg wel uitdagen. Ook hier steil en veel bochten. Ik rijd veel op de linkse weghelft (zeg maar een beetje Marokkaanse stijl), omdat rechts op veel plekken de weg verzakt is. We bereiken camping Zerhoen Belle Vue en worden door middel van loten op onze plek geplaatst. We zijn tevreden met wat we hebben en pluggen onze stekker in. Na een uurtje is er een briefing onder het genot van een zelf mee gebrachte versnapering. De temperatuur is wat minder, aangezien we in de bergen zijn, maar we kunnen nog wel buiten eten en na het douchen ook nog een tijdje buiten vertoeven. De douches zijn nog niet helemaal klaar, maar voor Marokkaanse begrippen wel goed. De een heeft heel heet water, de ander erg koud........ ook de kleur is aan de gele kant. Een enerverende dag....... Vrijdag, 18-10-2024, zonnig, onbewolkt, 24 graden We worden om vandaag meerdere keren gewekt. Eerst om 6.00 uur door de plaatselijke omroepvereniging, om 7.00 uur door de bakker die tegen de bus aan klopt. Vervolgens staan we om 8.00 uur maar op en laten de wekker voor wat het is. De camping is gisteren weer gevuld door diverse kampeerders, waaronder een groep Fransen die met een soort Dakar groep door Marokko trekken in 4x4 voertuigen.In de andere campers op het terrein is al bedrijvigheid en ook de Fransen zijn hun dak tenten al vroeg aan het inpakken. We gaan vandaag naar Moulay Idris voor een stadsbezoek. Moulay Idriss of Moulay Idriss Zarhoun is een kleine stad ten noorden van de Marokkaanse stad Meknes. Deze stad is vernoemd naar de emir Idris I. Idriss I kwam aan in 789, die de islam met zich meebracht en een nieuwe dynastie oprichtte. Deze dynastie was de dynastie van de Idrissiden. Naast dat deze stad naar hem is vernoemd, is hij ook de oprichter van Fez, samen met zijn zoon Idris II. Voor sommige Marokkanen is dit plaatsje een bedevaartsplaats omdat een van de nakomelingen van de islamitische profeet hier ligt begraven. Ook is dit een belangrijke plek voor de mensen die behoren tot de Idrissiden stam. De stad wordt gekenmerkt door de smalle straatjes, die je ook terug kunt zien in de stad Fez. Moulay Idriss is lange tijd verboden geweest voor niet-moslims; pas vanaf 1916 kunnen ook niet-moslims dit stadje bezoeken. Wel zijn nog verschillende plaatsen verboden voor niet-moslims, zoals de moskeeën. Om 10.00 uur staan er 5 taxi's klaar en als iedereen een plekje heeft gevonden, kunnen we vertrekken. Onze bakker is de gids en met behulp van eigen ontvangers met oortjes voor de hele reis, kunnen we hem enigszins goed verstaan. Half in het Engels en een beetje Duits komen we er wel uit. We sjouwen de steegjes in en klimmen met zo'n 5% omhoog. We komen op diverse mooie uitzichten en op plekken staat hij van alles te vertellen, waarvan ik dacht dat gewoon ouwe meuk is. Ook vond ik dat hij veel Allah noemde, maar daar bedoelde hij mee of iedereen er was → “allen da”. Hij is een goed prater en een leuke verteller en volgen hem naar boven, naar beneden en bekijken alle hoeken en gaten.Als we ergens in een klein steegje staan, komen er van 2 kanten een ezel transport aan. 1 met een koelkast op z'n rug en de andere een berg met hout. Ze kunnen elkaar niet tegelijk passeren, dus er moet er 1 omdraaien en terug. Aan de taal en volume te horen zijn ze het allemaal niet met elkaar eens. Als de ezel met hout ons gaat inhalen, schuift de ezel haverwege onderuit en blijft liggen. De eigenaar is pissed, aangezien hij nu alles moet afladen om de ezel weer overeind te krijgen. Het leed van het dier is niet zo belangrijk. Uiteindelijk moeten we nog 160 treden naar beneden en komen dan bij de Zawiy moskee, waar de tombe staat van Idris II. We mogen hier niet naar binnen, aangezien wij geen moslim zijn, maar kunnen wel wat foto's maken van de buitenkant. Dan staan we ineens buiten op een groot plein waar we 2 uur losgelaten worden om iets voor ons zelf te doen. De meeste komen niet verder als een plaats op het terras en bestellen iets te eten. Het bestellen van een lekkere koude pint is er niet bij. De ober schudt wild met z'n vingertje dat we die niet kunnen krijgen. Voordat alles op tafel staat, hoeven we ons niet te vervelen, want het is gewoon een levendige bedoeling. Iedereen praat tegen iedereen en is erg druk, overal trappelen ezels tussen de mensen door. Met lading of gewoon personen. Ook wij kunnen gewoon met iedereen meepraten alsof we hier al jaren wonen. Iedereen behandelt je of je er gewoon bij hoort. Het eten komt en je kijkt toch altijd een beetje bedenkelijk wat het precies is. Het smaakt erg lekker en ook de friet die erbij zit lijkt wel bij ons uit de vetpan te komen. Voor € 18,00 hebben we gegeten en gedronken. Da's nog eens uit eten gaan. We sjokken verder en kijken hoe Joop bij een kapper binnen loopt om geknipt te worden. Als hij vooraf geen prijs afgesproken krijgt, gaan we weer verder. Een straat verderop probeert hij het nog een keer en als hij daar naar buiten komt is hij geknipt en de baard getrimd voor € 3,00. Ook de grote haar op z'n neus is verdwenen. Om 14.30 staan de taxi's weer klaar om ons terug te brengen. Op de camping gaat ieder wat voor zichzelf doen en geniet van de lekkere temperatuur. Tegen de tijd dat de zon onder gaat kruipen de meeste met het gemiste glaasje alcohol bij elkaar met uitzicht op de zakkende rode bol. Als hij verdwenen is en de duisternis vlug in treedt, wandelt iedereen weer terug naar hun eigen honk voor het avond eten....... en waarschijnlijk nog een glaasje van iets lekkers......een geslaagde dag. Morgen komt er weer één.

Zaterdag, 19-10-2024 onbewolkt, 23 graden Als gisteravond de rode bol is verdwenen, gaat ook de kachel uit. Dit zorgt ervoor dat we goed kunnen slapen. We blijven nog een nacht staan en gaan vandaag naar Meknes, één van de 4 koningssteden. Om 09.00 uur staat de bus gereed en nadat de lading binnen is, kunnen we pad. Het is maar een kleine 20 km naar onze stop, maar kan in Marokko altijd een avontuur zijn. Onderweg weer diverse politiecontroles op het plaatselijke verkeer. De toerist, ook in een Marokkaanse touringcar, wordt met rust gelaten. Het land speelt niet met hun grootste bron van inkomen. We komen aan bij ons eerste punt en hier stappen we uit voor een overzicht op de stad. Na een heel verhaal, wat ik niet helemaal heb gevolgd, over de Franse overname en huisvesting van het leger, kunnen we weer verder. We rijden langs de Royal Stables, de Royal renbaan, een grote bouwput wat in de toekomst huizen moet opleveren met een hele grote vijver. Klaar in 2023....... De diverse paleizen komen voorbij, waarbij veel in de steigers staat. Ze zijn de hele boel goed aan het opknappen. Bij een hele grote toegangspoort van de binnenstad staat "touristiq police" Deze gaan we nog meer tegenkomen, aangezien deze politie alle toeristen begeleid en beschermt. Er is sowieso veel politie zichtbaar op straat. Het verkeer wordt direct stil gelegd als groepjes toeristen willen oversteken. Het gaat verder en we stappen uit bij een heel groot plein, waar we iets gaan drinken op het dakterras. Als we later dit plein oversteken, zien we diverse mensen met dieren voor op de foto. We stoppen bij een slangenbezweerder, waar een cobra zenuwachtig staat rond te draaien. Ik krijg natuurlijk weer een reptiel om de nek die zo sloom uit z'n ogen kijkt, dat niet eens de puf heeft om te bijten. Later zien we hier ook apen, paarden, ezels en zelfs een struisvogel. We gaan door naar het muziek museum, dat gehuisvest is in een voormalig koninklijk dagverblijf. Dan gaat het weer de kleine straatjes in. Wat opvalt is dat we hier gevolgd / begeleid worden door de "touristiq police" zonder dat er iemand om vraagt. De straatjes zijn smal en als er jeugd door deze straatjes fietsen, worden ze aan de kant gezet zodat ze ons niet tot last zijn. We worden in een andere winkel verleid tot het kopen van tapijten, kannen en kruiken en zelfs beddengoed. Alles met de hand gemaakt. Wij gaan niet met lege handen naar buiten. Buiten de muren van het centrum is onze politiebegeleiding net zo vlug verdwenen als dat ze gekomen waren. We gaan voor de lunch een restaurant binnen waar we drie gangen krijgen en we goed vol zitten. Weer buiten nemen we de paarden karren voor een rondrit door de stad. Rob zit mee op de bok en krijgt zelfs de teugels overhandigd. Hier en daar moet er wel bijgeschaafd worden. Op het eind neemt onze baldadige koetsier een eindsprint en racen we door de straten terug naar het grote plein. We komen in een "souk", een inpandige marktplaats waar je fruit, groenten, kruiden, sieraden en nog veel meer kunt kopen. Het is allemaal aan de krappe kant, maar ook bedoeld om in te kopen en niet als museum. Weer buiten loopt de middag ten einde en is het weer richting de bus. Terug op de camping zitten we eerst even in of uit de zon, maar na een half uurtje verleiden we toch wat mensen voor een borrel. Een kwartiertje later zitten we met zo'n 20 man onder een boom, met een tafeltje knabbel dingen. Als de rode bol verdwijnt en het afkoelt, blijven we met 5 personen over.......... wij sluiten de deur af......

Zondag, 20-10-2024 zonnig, 26 graden, 3168 km Nog even over de zwerfkatten en honden: deze worden hier zeer gekoesterd, aangezien ze de ratten uit de straten houden. De camping doet hier goede zaken want er zijn veel Europese toeristen met campers, motoren en 4x4 voertuigen. Diverse plekken worden weer opgevuld als wij vertrekken. We hoeven vandaag niet ver. We gaan naar Kenitra aan de kust. Er is een voorgestelde route van 136 km en die gaan we volgen. Terug over de N27, vanwaar we gekomen zijn en dan bij Sidi Kacem linksaf naar de N4. Verder immer grade aus. Er is een zwembad op de camping, dus rapido. Onderweg wederom veel politiecontroles en telkens als er een rijtje auto's staat en een toerist komt aangereden, moet iedereen vlug door rijden om ons een vlugge doorgang te geven. Ik wil ongemerkt wat foto's maken, maar een kwispelend vingertje geeft aan dat ze daar niet van gediend zijn. Dat hij te laat is weet hij dan weer niet. De agent wil ons laten stoppen om iets aardigs te zeggen, maar Sil rijdt gewoon door....... er komt verder ook geen enkele reactie van de agent. Onderweg ook veel wegwerkzaamheden, wel op hun manier. En natuurlijk veel te zien onderweg, zoals een vrachtwagen in de sloot, 20 meter van de weg. Onze 1e kennismaking met een verkeersongeval in deze verkeerschaos. Vlak voor de camping nog een Marjane supermarkt bezocht. Wel raar als je binnen loopt en dan alle weelde en rijkdom ziet in een buurt waar het een armoedige bende is. Bij het inrijden van de stad, kruisen Henk en Mieke ons en draaien wij achter hen aan. Uiteindelijk rijden zei onder langs de kust straat en wij boven op de heuvel met uitzicht over de oceaan. We hebben hetzelfde doel met andere instellingen in de navigatie. We zijn wel tegelijk aanwezig voor de poort. Onze gidsen Herman en Betsy staan al klaar met een zakje voor de loting en wij hebben in no time plek 3 bezet. Inpluggen en zwemmen maar. Rond 18.00 uur briefing en borrel. Tijdens de briefing of eigenlijk tijdens de borrel, worden plannen gesmeed om uit te gaan eten. Na de borrel met 12 personen richting de boulevard. Links de kermis en rechts de hoge golven van de Atlantische oceaan. We belanden bij restaurant Merzouga en zoeken er een plekje op de 1e verdieping, met uitzicht op de duisternis buiten. We horen in ieder geval nog wel het geluid van de golven. Een heel gedoe om de ober duidelijk te maken wat we willen. Met de translate app kunnen we de menu kaart lezen, de bestelling gaat redelijk, maar als het op tafel komt, verschieten sommige toch wel. Het bord is bijna te klein voor de porties. Toon en Michael hebben een menu voor 2 personen besteld en die staan ook te kijken van de berg Ocean Fruit. Wel 6 of 7 soorten vis, gamba's, inktvis, garnalen en friet. Mieke heeft ongeveer hetzelfde voor 1 persoon...... Gelukkig heb ik gewoon een dikke biefstuk. Een gokje, want het is medium gebakken en dus rauw van binnen. Vanmiddag het vlees bij de slager buiten aan de luifel zien hangen in de drukke hoofdstraat........ Ik neem ook een vis bij Mieke weg, zodat ze wat ruimte krijgt en ik eet normaal geen vis. Sil een wok schaal wat ze ook zelf kan verwerken. Ook Rob (een andere) heeft ook een schaal voor meerdere personen. Aan het eind eten de meeste met Mieke mee om het toch wat aanzien te geven. Noodgedwongen alleen maar flessen water op tafel, want alcohol wordt niet geschonken.

Maandag, 21-10-2024 zonnig, 26 graden Vandaag een rustdag. Om 8.00 uur op, want de dames hebben een yoga samen afgesproken om 8.30 uur. Ik mag dit vastleggen en later mee zwemmen. Net na de middag lopen we met een groepje richting de zee. Slenteren over het strand tussen de mensen, Shetland pony's en kamelen door. Ik ga de zee in en als Bertus dat gezien heeft, neemt hij ook een duik. Als Marokkaanse mensen mij te ver naar hun zin de zee in zien gaan, komen ze me waarschuwen voor het onzichtbare gevaar van de zee. De golven zijn groot en sterk. Nooit gedacht dat ik een goede raad van een Marokkaan zou aannemen. We sjouwen over het strand naar het einde van de boulevard en lopen daar naar het betegelde gedeelte. Het is lekker warm in de zon en we zoeken een terrasje op. Bij Le Relais de l'Atlantique schuiven we naar binnen. Een alcoholische versnapering zit er wederom niet in. Het wordt een citroen Esprit met ijsblokjes. Bij navraag komen die niet vanuit de kraan, maar bevroren uit flessen water. Als het niet klopt, heb ik morgen een minder smakelijk verhaal. We lopen terug naar de camping om te zwemmen en nemen onderweg brood mee voor morgen. Vandaag toch 5,67 km gelopen. We eten aan de camper, want we moeten diverse groenten op eten voor we ze we moeten gooien. Ook is hier Expedition Far East neer gestreken met 2 zware trucks. We hebben ook bij hen geïnformeerd voor deze reis. We hebben een goede keus gemaakt. We zijn nu 17 dagen weg, waaronder 1 week met de groep. Even een tussen stand: de koelkast kapot (werkt wel weer op 220 volt), veel te dure koelbox gekocht, 2 laadkabels voor de telefoon kwijt, zonnebril kwijt, nieuwe tube zonnecrème kwijt, in Marokko zijn geen muggen, wel nie-muggen, mensen zijn hier erg vriendelijk, hele leuke groep, verkeer is een chaos, diesel goedkoop (gisteren getankt voor € 1,124), Sil kan nu ook dagelijks vaker op de pot, ons alcohol probleem aan het einde van de vakantie opgelost, 1 medereiziger met ruim 39 graden koorts plat, 1 medereizigster ziekjes --> chagrijnig, beginnen een beetje te wennen aan de omroep verenigingen (als ze tenminste wat verder weg staan), deze camping eerste keer met goed werkende douches (behalve dat verkeerd om is --> koud is warm, open is dicht), veel wegen erg slecht (gatenkaas). We kunnen dus tot nu toe vaststellen dat het een geslaagde reis is. Morgen weer een reisdag.

Een rustgevende vrijdagavond, in Zagora, waar we zojuist zijn aangekomen in een te schattig “herbergje” en straks worden verwend door Brahim met speciaal voor ons klaargemaakte vegetarische tajine.

Inmiddels zijn we meer dan een week onderweg. De tijd gaat snel en omdat de landschappen waar we doorheen rijden zo veranderen, lijkt het alsof we al veel langer op pad zijn. In positieve zin ...

De Duikhuisbus glijdt over het wegdek, is blijer dan ooit en tot nu nog steeds all in one piece!

Jeetje, wat is Marokko toch mooi. Dit land is echt om van te houden, steeds meer.

Na een bijzondere, maar voor ons wel gemakkelijke binnenkomst bij de douane - wisseling van de wacht, ’s morgens vroeg met auto’s door scans, terwijl niemand eigenlijk aan het werk wilt - rijden we via de blauwe deuren van Chefchaouen naar Fes. Hier slapen we net buiten de stad om de volgende dag al vroeg door te rijden naar de eerste zandduinen van de Sahara in Dunes d’Erg Chebbi. De rit is o-ver-wel-di-gend prachtig, de wereld en alle seizoenen in een dag. Zovele vergezichten met nog een grotere verscheidenheid aan kleuren en geuren.

Op deze magische plek zijn er veel teams bij elkaar, weinig slaapalternatieven, dus er is tijd om tijdens het eten wat beter kennis te maken met andere deelnemers en naar hun verhalen te luisteren. Iedereen heeft zo weer een eigen doel in deze zanderige challenge. Omdat er 3 categorieën in de routes zitten - asfalt, zand en extreme - is het best leuk om de oh-zo-spannende ervaringen van de X-treme personen aan te horen.

De donderdag is er een zonder rijdende kilometers op de route. De mannen, die zich echt weer jonge jongens voelen, kunnen hier wel naar hartelust rondjes draaien in hun jeepjes en andere gepimpte vierwielers. Erwin vindt het een geweldig idee om een ritje motorcrossen over de zandduinen te maken … Daar dacht hij vandaag - hahaha, bizar veel spierpijn in zijn gehele lijf - anders over. Wees niet gevreesd, hij is ok.

Vanmorgen als laatsten uit de duinen vertrokken en samen met Team 1111 een 'easy ride' naar Zagora gehad. Wat het water van een aantal weken geleden heeft aangericht, is goed zichtbaar: hele stukken weg zijn weggevaagd, maar de letterlijk uit de klei gestampte d-tours zijn goed te doen met de bus. Elk nadeel heeft ook weer zijn voordeel: dit gedeelte van Marokko is thans groener dan groen! Ieder plantje en boompje maakt van de gelegenheid gebruik hard door te groeien.

We verlaten de woestijnen. In de richting van Taza wordt het steeds groener. Sommige rivieren voeren zelfs een beetje water. De weg naar Taza wordt stevig onder handen genomen. Het wegennet is volgens zeggen de laatste jaren sterk verbeterd. Wij beamen dat het zeker niet slecht is.

Taza zelf is een drukke stad. We kunnen eindelijk weer eens boodschappen doen bij de Marjane, een sterk Europees aandoende supermarkt waar je alles kunt kopen. Als we met ons winkelwagentje naar buiten komen worden we wat uitgedaagd door een groep jongeren die wil meeprofiteren van de boodschappen. Bij ons is het beheersbaar maar bij een van de anderen stelen ze artikelen uit het wagentje en willen deze dan zgn teruggeven met een terugtrekkende beweging. Dat is echt niet leuk, er ontstaat dan een gespannen sfeer. Maar als je de telefoon pakt en foto’s van ze maakt zijn ze weg.. Ook maakt een jongeman een trappende beweging naar onze camper, weliswaar buiten zijn bereik. Zulke dingen voelen niet fijn.

We verlaten snel het gewoel en rijden dan het Tazekka NP binnen. We klimmen snel van 600 naar 1600 m en rijden langs een paar mooie uitzichtpunten. We gaan overnachten op een aardige plek in een klein dorp. ’s Middags gaan we theedrinken in een gloednieuw hotel dat er wat Oostenrijks uitziet. Alleen de geraniums ontbreken.

Na een koude nacht met veel hondengeblaf hebben we vandaag met de groep een excursie naar een grot. Er rijdt een heel oud Mercedesbusje voor met 2 losse houten banken. Je kijkt aan alle kanten door de spleten bij de deuren naar buiten. Wij zouden dit onverantwoord vinden, maar hier gaat dat zo. Onze gids is Jamal. We krijgen helmen, koplampjes en een overall. We zijn in de veronderstelling dat het busje stopt voor de grot en we zo naar binnen kunnen. Maar dat is een lelijke misvatting. We moeten eerst een heuvel over door best pittig terrein. Marjo heeft het niet gemakkelijk om de balans te houden. Na een uur zijn we er. De grot binnengaan is ook al niet gemakkelijk, dus Marjo laat het even hierbij. In de eerste kamer kijken we tegen fraaie stalagmieten en stalactieten aan. Dan passeren we een nauwe doorgang waar je op je hurken doorheen moet. Overal weer mooie aanzichten. Dan moeten we een plas over. Er ligt een soort opblaaskano waarmee iedereen door Jamal en 3 assistenten naar de overkant worden gebracht. Dan gaan we dezelfde weg weer terug naar de uitgang om vervolgens die heuvel weer af te dalen. Marjo gebruikt nu haar stokken, dat gaat een stuk gemakkelijker.

Na afloop vraagt de reisbegeleidster, die vooraf ook niet wist dat het zover lopen was, of dit alles ook hadden gedaan als we het vooraf geweten zouden hebben? Bijna iedereen vond het op zich leuk, maar om de vraag volmondig met ja te beantwoorden is toch wat veel gevraagd.

We vertrekken al om 8 u vanuit het Tazekka NP. De zwaarste etappe qua terrein staat vandaag op het programma. Eerst nog zo’n 50 km door het park met constant draaien en keren en op een neer. Het is mooi zo vroeg in de morgen, maar als je 2 uur nodig hebt om deze afstand af te leggen zegt dat genoeg. Via de N6 komen we op een weg richting Tissa. Dan gaat er weer een andere wereld voor je open. De bergen waar je tegenaan kijkt zijn licht van kleur, bijna wit. De vele solitaire groene bomen zorgen voor een mooi contrast. Soms lijken het trouwens wel zandduinen.

Er zijn veel ezeltjes, erg belangrijk voor het transport hier, op pad vandaag. Het lijkt wel ezeltjesdag.

Dan volgt er een lange weg richting Taounate, een vrij grote stad. We zijn inmiddels in het Rifgebergte beland. In de stad stuitten we op een overvolle markt aan weerskanten van de weg. Veel, vooral jonge mensen, lopen vlak langs en voor je camper. Je moet oppassen dat ze niet worden geraakt door die grote spiegels. Dan komt er nog een tegenligger die er ook doorheen wil. We blijven rustig en rijden minder dan stapvoets door. Gelukkig gaat er geen dreiging van de menigte uit, maar het is toch wel even spannend. Het blijft kronkelen en op een neer gaan tot het einde toe. Na een tocht van 8 uur bereiken we de camping die ligt aan de Middellandse Zee met een fantastisch uitzicht. Voor tienen liggen we al op bed om weer goed uit te rusten.

De volgende morgen is er vroeg een fikse bui. Het is niet veel regen maar de storm met stevige vlagen doet de camper heen en weer schudden.

We maken met 3 mannen en de 2 reisbegeleiders, geleid door een gids, een wandeltocht langs de kust van Cala Iris en via het binnenland weer terug. Er is vooraf gezegd: het is niet moeilijk en duurt 2 à 3 uur. Het weer is opgeknapt maar wel een frisse wind. Eerst lopen we een stukje langs het strand, daarna volgt een pittige stijging. De doorkijkjes naar de camping en het voor de kust gelegen eiland zijn fraai. Wat verder krijgen we zicht op een rond 1200 gebouwd kasteel. We passeren een karakteristieke moslim begraafplaats om dan is er een knijpje om koffie te drinken. Daar ontmoeten we een Tsjechische avonturier die verzot is op alleen wandelen. Via het binnenland lopen we weer terug over allerlei eenvoudige en soms lastige paden. Uiteindelijk duurt de wandeling ruim 4 uur en was best pittig. Opnieuw blijkt dat inschattingen die vooraf worden gemaakt weinig betrouwbaar zijn.

Opnieuw vannacht een storm met felle windvlagen en regen. Tegen de ochtend is het weer droog. Weer vroeg op pad. We volgen de kustlijn door de bergen van Rif. Het zijn lange pittige hellingen waarbij ik goed de handbediening van de automaat kan uitproberen. Af en toe heb je een doorkijkje naar zee. De combinatie met de wolken leveren mooie plaatjes op. Dan staan we ineens stil. Er zijn wegwerkzaamheden waarbij losliggende rotsblokken vanaf 50 m hoog op de weg worden gegooid door een kraan die vervolgens worden opgeruimd door een shovel. Lastig voor de wegwerkers en weggebruikers om steeds weer het verkeer stil te leggen. We willen een oversteek maken naar het binnenland over een volgens de kaart niet al te moeilijke weg. De bergen zien er hier opnieuw anders uit. De kleuren van de bodem lopen over van bruin/geel naar groen, ook weer heel fraai en niet eerder gezien. De weg gaat steil omhoog en Marjo zit niet op haar gemak. We besluiten na 5 km, na de lunch, terug te gaan en de doorsteek een stuk verder door een rivierdal te maken. Voor we hierin rijden ontmoeten we opnieuw zo’n drukke markt als een paar dagen terug. Nu is het in Qued (rivier) Laou, een voordeel: de weg is wat breder. Het dal is erg groen dankzij de Laou, het lijkt wel een Alpen dal.

Chefchaoun is volgens de beschrijving een bijzonder stadje. Bijna alle huizen zijn blauw/wit geschilderd. De legende zegt dat het ermee te maken heeft dat blauw insecten zou afstoten. Het is een fraai gezicht.

De volgende dag rijden we een groot stuk van gisteren weer terug, eigenlijk een beetje jammer. Dit is weer een verbeterpunt in deze reis. Er wordt veel aan de weg gewerkt.

In Tetouan staan op een grote parkeerplaats vlak bij een kerkhof. Die variant hebben we nog niet gehad. Het gaat om een heel groot kerkhof dat tegen een steile helling is aangelegd. Direct in de buurt zijn kerkhoven voor moslims, joden en christenen.

Om 13.30 u gaan we op pad met een gids, Mohamed. Hij leidt ons langs de kerkhoven naar de Medina van Tetouan, een van de oudste steden van Marokko. We gaan binnen via een van de 7 poorten in de stadsmuur. We zitten weer direct in de souk (markt). Opnieuw honderden marskramers die hun koopwaar aanbieden. Het blijft een ondoorgrondelijke wereld, dat zoveel mensen hier een schamele boterham kunnen verdienen. Tetouan is een multiculturele stad. Mohammed wijst ons op de tekenen van de Joodse en Arabische cultuur, heel interessant. De wandeling zou 3 uur duren maar loopt opnieuw een beetje uit de hand. Sommige mensen zijn erg vermoeid, de meesten willen terug naar de camper.

’s Avonds wacht ons het afscheidsdiner. Gelukkig wordt ervoor gekozen ons per taxi ernaartoe te brengen. Het is een super-de-luxe restaurant met een voortreffelijk ¾ gangenkeuzemenu. Een van de reizigers heeft zich opgeworpen om een afscheidsspeech te houden. Ik heb ook een stukje ingeleverd met lovende woorden over onze reisbegeleiders. De taxi’s brengen ons weer door een gekrioel van veel verkeer terug naar de camper waar we voldaan onze laatste nacht in Marokko hebben.

De volgende morgen gaan we al om 8 uur naar Tanger Med voor de overtocht terug naar Spanje. Het regent pijpenstelen. Zo’n overtocht met een ferry inclusief douane en grenspolitie is altijd een wat nerveus gedoe. Waar moet je zijn voor wat? Maar onze reisbegeleiders hebben dit ook prima voor elkaar voor zover je dit in eigen hand hebt. De camper nog even door de scanner, want je weet maar nooit. Pas om 15.30 u rijden we van de boot af in Algeciras. De camping die we op het oog hebben in Spanje blijkt vol, maar een alternatief is snel gevonden.

We hebben een prachtige reis door Marokko mogen ervaren, al zijn er best nogal wat verbeterpunten mogelijk. Na een nomadenbestaan van ruim 6 weken zijn we wel aan wat rust toe en willen we weer wat tot elkaar komen. Daarna willen we de toer weer voorzetten in Portugal. Dus het volgende verslag kan even op zich laten wachten.

Op verzoek is het programma iets aangepast om de zandduinen bij Merzouga te kunnen bezoeken. Die liggen in het uiterste zuiden, het betekent flink wat extra kilometers door de woestijn. Langs de weg worden er veel Ksars aangeduid. Ik denk dat je het moet vergelijken met historische woonwijken.

We bezoeken een klein museum, misschien is dat eigenlijk iets te zwaar uitgedrukt. Het gaat om een groot ondergronds stelsel van irrigatiekanalen, Canal Khetaras, dat al 600 jaar bestaat. De 2 Toearegs vertellen er gepassioneerd over, ze zijn blij met buitenlandse belangstelling. We dalen zo’n 10 m af via een donker niet al te gemakkelijk trap en komen dan in het kanaal. Over een lengt van zo’n 100 m zijn er waxinelichtjes aangestoken om het verloop van de watergang, die al lang droog is, te kunnen zien. We eindigen bij een waterput waar je naar de lucht kunt kijken. Na afloop ontkomen we niet aan thee, een prachtige gewoonte.

In Merzouga staan we aan de rand van de zandduinen. Het doet heel sterk denken aan de Sossu Vallei in Namibië. Maar het is geen straf om het nog een keer te zien.

De volgende dag toeren we met z’n zessen in 2 fourwheeldrives door het zand. Af en toe stoppen we. Onze chauffeur is 24 jaar oud. Hij vertelt niet echt veel, zijn Engels is beperkt. We rijden naar een nederzetting waar een loodmijn was gevestigd. Er wonen nog een paar mensen, maar sinds er een ernstig ongeluk is gebeurd is de mijn dicht. Echt spectaculair zoals de rit in de Sossusvlei wordt het niet. We bezoeken nog een dorpje met een soort café waar muziek wordt gemaakt. Het gaat om ritmische Berbermuziek, de bandleden komen uit Soedan. Hun erg donker huid steekt af bij de witte kleding. We sluiten af met een bezoek aan een zaak met veel tapijten en andere traditionele kleding en voorwerpen. Eerlijk gezegd valt het deze keer niet zo mee. Het accent ligt wat te veel op de commercie en te weinig op de toch best wel fraaie duinen.

Weer een dag verder rijden we een groot deel van de route van eergisteren. Plaatsen als Rassani en Erfoud, zijn bedrijvige stadjes met veel handel en markten. Marjo heeft geen interesse meer in markten dus we rijden door. De Oases du Ziz, vernoemd naar de gelijknamige rivier, ligt zo’n 200 m onder het niveau waarop de weg loopt. Op een groot plateau staat een mooie uitspanning met zicht op de oase. Er ligt ook nog een “wandelpad” langs de afgrond. We lopen die bijna uit waardoor het uitzicht nog groter wordt.

Als we richting Boudenib opdraaien liggen er langs de weg gedurende wel 50 km plantages met vooral jonge palmen maar ook wel olijfbomen. Het gaat om een groot project dat de verwoestijning moet tegengaan. Heel indrukwekkend en ambitieus.

Mede door programma-aanpassing wordt de langste etappe een reis van ca. 290 km. We vertrekken bijtijds. Het is nu puur woestijn wat de klok slaat. Zagen we gisteren nog al die palmerieën, behoudens wat verdorde struiken groeit hier nu niets. In het begin is het ook nog vlak, dan wordt het bijna saai. Maar wat verder toch weer wat meer begroeiing en wat geaccidenteerd. Heel weinig verkeer en steeds die goede maar wel wat roffelige weg. Voor de afwisseling kruisen er een paar dromedarissen, waaronder jonge dieren, de weg. Voor Bouârfa, de enige plaats van importantie die we tegenkomen, staan er wat schamele bedoeïententen in het veld. Voor Figuig worden we tweemaal door de politie aangehouden. Dat is de eerste keer in al die tijd. Eerst volstaat het paspoort daarna moet ook het kentekenbewijs worden getoond en gecontroleerd.

Onze “camping” is vandaag een parkeerplaats aan de straat. Onze reisbegeleiders zoeken dit bij aankomst allemaal grondig uit bij de autoriteiten zodat we geen gedonder krijgen. In de middag lopen we nog even naar de “winkelstraat”. We denken er niet aan dat het vrijdagmiddag is, alles gesloten dus. Op de terugweg lopen we rechtover de kazerne tegen een demonstratie aan. Veel vrouwen in het wit gekleed (de dracht in deze omgeving) met een palmtak in hun hand zingen en later roepen ze over het onderwerp. Het blijkt te gaan om de strijd om water. Er is al grote schaarste en nu wil de overheid de rechten over het water privatiseren. Daartegen verzetten de bewoners zich tegen met hand en tand. Al 3 maanden zijn 2x per week dit soort demonstraties. We slaan dit gade van dichtbij. Mensen die ons zien kijken vragen ons of we begrijpen waar het over gaat en leggen het uit. Dan vormt zich een grote kring en richt de Iman zich tot de mensen. We begrijpen natuurlijk geen pepernoot van de woorden die worden gebruikt. Maar de reden is ons dus duidelijk.

Figuig is de meest oostelijk stad in Marokko. Het ligt a.h.w. in een landtong die in Algerije steekt. Vroeger was het een belangrijke handelsstad, maar sinds dat de grens met Algerije (geen vrienden van Marokko) is gesloten zijn er veel inkomstenbronnen opgedroogd.

De stad is verdeeld in 7 Ksoer (meervoud van ksar), wij zouden zeggen wijken, die nationaal erfgoed zijn. Er werd hier onderling een bloedige strijd gevoerd om, je raadt het al, het water. De Fransen (dat moet je ze nageven) hebben dit opgelost door een goede verdeling overeen te komen. Een ksar is een wirwar van straatjes waarin je snel zou verdwalen. Wij beschikken vandaag over een vrouwelijke gids die goed de weg weet. We bezoeken de ksar Zenaga. We duiken direct het labyrint in en zien wat er wordt bedoeld met verdwalen. Het is smal, bochtig, soms aardedonker, maar super schoon. Hier en daar zie een straatnaam in het Arabisch, maar ik heb niet op Google maps gekeken of het overeenkomt. In het open deel komen we weer in een palmeria. Hier ligt ook de basis voor het ingenieuze irrigatiesysteem. Dit is in zoverre anders dan eerder beschreven dat er bij de bron een verdeelsysteem is ontworpen dat iedere eigenaar gedurende 45 minuten water verschaft. Dit wordt opgeslagen in een bassin dat wordt beheerd. Van hieruit wordt de landeigenaren volstrekt evenredig die hoeveelheid toebedeeld die hen contractueel toekomt. Er wordt nauwkeurig gemeten met een stok om dit alles eerlijk te laten verlopen. We maken een wandeling langs dit hele distributiesysteem over de “betonnen dijkjes” die de kanalen vormen. Sinds de instelling hiervan is er geen ruzie meer over. Alleen nu komt de lokale overheid met privatisering hiervan zoals hiervoor beschreven. De mensen zullen tot het uiterste vechten om dit te bestrijden. Toch wel benieuwd hoe dit afloopt. Het zou doodzonde zijn als dit verkwanseld wordt!

Maar wat zit er nu achter die muren in een ksar? Ook dat krijgen we te zien vandaag. De koffie en de lunch vinden namelijk plaats in een rijk gedecoreerde auberge. Het heeft 3 verdiepingen en een kelder. Er is op een vernuftige wijze een vide in ontworpen die direct en indirect daglicht geeft in de diverse vertrekken. Wanden en randen zijn fijn gedecoreerd. Er is gewerkt met lokale bouwmaterialen zoals stammen en bladeren van de palmbomen, natuurlijk is ook weer de rode klei toegepast. In sommige wanden is een nis gespaard waar een kunstvoorwerp in staat. De traptreden zijn gedecoreerd die suggereren dat er een loper op ligt. Op het open dak heb je een fraai uitzicht met o.a. maar liefst 4 moskeeën binnen een straal van 1 km. Je vraagt je af welke stromingen zijn dat allemaal? Maar niet op iedere vraag krijg je een antwoord. Na de bezichtiging wordt een verrukkelijke lunch opgediend met veel salade en daarna kip met groenten. Dit keer niet vanuit een tajine.

Als we de ksar weer uitlopen rijden we nog naar een coöperatie die o.a. dadels, het hoofdproduct van hoge kwaliteit van deze regio, maar weer tapijten e.d. Door de droogte zijn kwaliteit en kwantiteit van de dadels trouwens sterk afgenomen.

Als we Figuig verlaten, waarbij we dit keer de politiecontrole ontlopen en weer de woestijn in rijden, zien we dreigende luchten voor ons. Het lijkt zelfs te regenen en even later is dat ook zo, al is het een druppel op een gloeiende plaat. En weer passeert die eindeloze woestijn met steeds wisselende uitzichten. De begroeiing is minimaal. Het is koud (7°C) en er staat een harde wind die veel zand doet opstuiven. Gelukkig blijft het nauwelijks op de weg liggen.

Opeens duikt er helemaal uit het niets toch een kudde schapen op met een nomade herder.

Na zo’n ruim 100 km zijn we terug in Bouarfa. Na weer 40 km woestijn bereiken we Tendrara, een dorpje met beperkte voorzieningen maar gelukkig wel een benzinestation. We staan hier voor het bureau van de Gendarmerie Royal.

Na een koude nacht op zo’n 1600 m ontwaken we in de mist. Even tanken en boodschappen doen en we gaan er weer voor. Na een paar km komen op de RN19. Dan denk je vooraf “dat zal wel een flink brede weg zijn”. Dat pakt heel anders uit, het is éénbaansweg die een beetje golft. Denk hierbij bijvoorbeeld aan de Papelaan in Monster. Als je zo > 200 km moet rijden? Maar het valt mee. De breedte blijft, maar de kwaliteit wordt wel wat beter.

Dit is nou de omgeving waar je soms naar verlangt. Niet vanwege het comfort maar die eindeloze leegte en stilte. Dat vind ik zo prachtig, geen horizonvervuiling, bijna geen medeweggebruikers. Het is woestijn pur sang, weinig vegetatie hoewel dat toch ook wisselend is. Het is soms echt kaal, dan weer wat grove graspollen. En dan ineens zie je een herder lopen met een koppel geiten en schapen. De beesten hebben volgens mij amper te vreten en toch weten ze hun kostje te vinden. Zo’n 50 km verder passeren we afrasteringen met daarachter kleine naaldbomen, het lijken wel kerstbomen. Je vraagt je af waarvoor worden die gekweekt?

En dan …. sta je plotseling aan de rand van de hoogvlakte waar je op rijdt en kijk in een heel wijds dal in dat zo’n 500 m lager ligt. Het is echt een plaatje met die rotsen en het plaatsje Debdou op de voorgrond. Dit is nou waar je het voor doet. Zo’n dag kan echt niet meer stuk!

Ondertussen is het weer trouwens helemaal opgeknapt, volle zon met zo’n 20°C.

Zoals je kunt lezen vermaken we ons nog steeds uitstekend. Het is echt een voorrecht om dit mogen en kunnen doen!

Tazanakht is het centrum van de tapijtweverijen. Ze hangen er te kust en te keur. We lopen er bij een naar binnen met het voornemen om niets te kopen. We worden direct aangeklampt door een Europees uitziende man, maar die desgevraagd toch een Berber blijkt te zijn. Hij is heel aardig tegen ons en biedt ons een kop thee aan. Ondertussen is een vrouw gestart met weven. De man, die ook een beetje Engels spreekt, legt uit wat de beginsteken zijn. Marjo noemt het direct schering en inslag een typisch Nederlands spreekwoord waarvan we direct begrijpen wat er wordt bedoeld, maar dat het deze achtergrond heeft is niet bij iedereen (ook niet bij mij, wel bij Marjo dus) bekend. Gelukkig is er nog een ander echtpaar dat interesse in een aankoop toont zodat wij gemakkelijk afscheid kunnen nemen.

We passeren Quarzazate, een relatief mondain stadje met grote monumentale gebouwen en een filmscene. Vanwege de gelijkenis met parken in Arizona zijn hier verschillende films opgenomen.

Dan moeten we flink doorrijden om op tijd voor de fiets/taxirit van deze middag te zijn. De fietsrit gaat door een oase die ligt aan Oued (rivier) El Hajaj een zijrivier van de Dadès. Er staan keurige mountainbikes (Cannondale) voor ons klaar, een aantal mensen geeft de voorkeur aan hun eigen fiets (met ondersteuning). Er zijn 2 gidsen. Voor de mensen die niet willen fietsen, rijdt er een busje mee. Marjo is eigenlijk tegen haar wil een van de inzittenden, maar het is lastig vooraf een inschatting te maken van het terrein. We fietsen over leuke paden met veel dadelpalmen, olijfbomen en kasbahs. Af en toe stoppen we er bij een en vertelt de gids er wat over. Het zijn bijna allemaal ruïnes. Soms woonde er een gemeenschap van wel 50 mensen die heel tolerant met elkaar omgingen. Langs de route worden verschillende groenten verbouwd. Uiteindelijk komen we in een piepklein plaatsje waar een pottenbakker is gevestigd. Hier komen de taxigroep en de fietsgroep weer samen. Hier krijgen we een demonstratie van het hele proces. Eerst wordt de verzamelde aarde fijngestamd met een dikke paal. Dan wordt het materiaal gezeefd. Met een beetje water wordt de klei in de juiste substantie gebracht die goed kneedbaar is. Via een draaiplateau wordt er een soort vaasje van gemaakt. Na een paar uur in de zon, later in de schaduw en vervolgens weer in de zon gaat het de oven in. Een van de groepsleden maakt zelf met wat hulp ook een figuur.

De volgende dag rijden we de Route des Kasbahs. Letterlijk vertaald is dit volgens Wikipedia een bouwwerk. We hebben al allerlei kasbahs genoemd en beschreven gezien. Hier blijkt het een aaneengesloten reeks van veelal traditionele gebouwen te zijn. Het gaat echt om tientallen kilometers. Weer iets heel nieuws en vooral bijzonder zo in de woestijn.

In El Kela des Mgouna, een druk en bedrijvig centrum, stappen we uit om de sfeer wat dieper te proeven. Langs de straat is zo hier en daar een kleurrijke muurschildering te zien. Ook hier weer een enorme verscheidenheid aan piepkleine winkeltjes. Dat blijft zo fascinerend voor ons westerlingen. De route is eigenlijk een “Rozenstraat”. Overal worden er rozenproducten, zoals reukwater, zeep en crèmes aangeboden. Waar de rozen worden gekweekt wordt niet erg duidelijk. Ook in het dal van de Dadès rivier is de bebouwing aaneengesloten. Op de camping worden we op een allervriendelijkste manier welkom geheten. Er wordt zelfs een tapijt voor de ingang van de camper gelegd. Dat hebben we echt nog nooit meegemaakt!

’s Middags gaan we zelf nog even aan de wandel. We lopen langs een ingenieus stelsel van irrigatie. Hier wordt op dit moment in hoofdzaak graan en mais verbouwd op een kleinschalige wijze. In de zomer is het in hoofdzaak groenten wat de klok slaat. Twee teelten per jaar kan dus goed op 1600 m hoogte.

We passeren tijdens de wandeling een kleine moskee. Ik zou eigenlijk wel eens binnen willen kijken.

Als ik het aan 3 voor het gebouw zittende mensen in het Frans vraag overleggen ze even. Aarzelend krijg ik toestemming. Eigenlijk is het interieur best fraai met een hoge beschilderde lambrisering langs wanden en op de kolommen en kleurrijk tapijt op de vloer met allerlei tekens. De kansel komt wat wankel over.

Als we in de camper terug zijn begint het serieus te regenen. Het zou flink doorgaan tot na middernacht.Dat is voor het eerst sinds 19 januari. De mensen zijn er erg blij mee en wij voor hen natuurlijk.

Wat verder opvalt, niet alleen hier, is deze wijze van woningbouw. Mensen bouwen vaak zelf een huis. Op de hoeken en zo’n elk 3 meter wordt een kolom gestort met 4 staafjes betonstaal. Tussen de kolommen worden een soort B2 blokken gemetseld. Ook wordt vooral hier gewerkt met klei dat is vermengd met stro dat krachtig wordt samengeperst. Hierop wordt dan weer verder gebouwd met blokken. De draagkracht van de klei lijkt dus erg groot te zijn? Vaak duurt het hele proces erg lang omdat er steeds weer gespaard moet worden om verder te kunnen. Daarover vertelt Daoud ons meer. De mensen hier kunnen geen hypotheek krijgen omdat ze geen vast inkomen hebben. Ze lenen dus beetje bij beetje bij familie en proberen op die manier geleidelijk de bouw af te financieren. Belasting betalen deze mensen niet omdat ze weinig bezittingen hebben en er ook veel ruilhandel is.

Nog even over de Berbers. Ik merk allerlei symbolen op de muur en vraag Daoud om uitleg. Het is best complex. Er zijn 3 verschillende groepen Berbers elk met zijn eigen tekens (het lijkt een beetje op Griekse tekens maar is het niet). Vrouwen hebben vaak een tattoo van zo’n afbeelding. De afkomst speelt ook een rol. Wij kunnen er ons bijna geen voorstelling van maken.

’s Avonds wordt duidelijk dat er weer een koppel naar huis moet vanwege ernstige ziekte van een moeder. Dat is al het 3^e koppel dat moet afhaken. Heel triest.

Tinghir is een grote relatief welwarende stad, er wordt heel veel gebouwd. Er is niet veel bijzonders, maar er staat wel een grote mooie moskee met hoge minaret. Ja hier wordt steeds veel aandacht aan besteed. Zelfs in de arme steden is de moskee vaak een mooi gebouw.

De kleine camping voor de Todrakloof heet Garden of Eden. Nou deze doet haar naam eer aan. We staan helemaal tussen de dadelpalmen. We zijn er bijtijds dus pakt Marjo de was weer aan. Jammer dat de centrifuge alleen op laag toeren werkt en dus veel te nat uit de machine komt.

Met 7 mensen maken we rond 16 u een wandeling door de grote achtergelegen tuin. 2 12-jarige jongens leiden ons trots rond. De tuin is een combinatie van dadelpalmen, tuintjes waarin allerlei producten worden geweekt bevloeid door een complex systeem van irrigatiekanaaltje met snelstromend water. Op kruispunten kan het water worden geregeld met een paar stenen of een stuk plastic. Het is ook hier echt een garden of Eden in de woestijn. Het is een leuke wandeling van zo’n 3,5 km. De jongens krijgen een paar dirham en staan er glimmend bij.

We verlaten de mooie camping. Al snel komt de eerste Todrakloof in beeld. De weg versmalt zich tot amper 10 m. De wanden stijgen 300 m loodrecht op vanuit het dal, heel imponerend. In de nissen zien we wat commerciële activiteiten. Dat doet dan weer een beetje afbreuk aan de schoonheid. We parkeren de camper en lopen een stukje door het smalle gedeelte. Bijna tegelijk zien we diverse bergbeklimmers een loodrechte, plaatselijk zelfs overhangende wand, beklimmen, uitdagend hoor.

We klimmen met de camper naar 2 000 m en passeren een in aanbouw zijnde stuwdam nabij Tamtattouche. Je vraagt je wel af “wat moet je hiermee zonder water?”. Hopelijk wordt het weer beter. We passeren diverse dorpjes. De meest kinderen wuiven ons nog steeds toe, maar de ondertoon is anders. Andere houden hun hand op maken een misprijzend gebaar.

De schoonheid van deze bergketen is eigenlijk niet in woorden te vatten. Veel gelaagde wanden, soms een solitaire berg met een fraaie kraag, weinig begroeiing in het algemeen. Maar dan zie je bovenaan ineens een eenzame boom staan. Bij Imiter en even voorbij Ammelago rijden we weer langs loodsteile bergwanden. Misschien zijn deze wel mooier omdat ze maagdelijker zijn? De wegen zijn van redelijk goede kwaliteit, alleen bij de talloze kruisingen met (nu) droge beken is het oppassen geblazen en aan te bevelen er stapvoets doorheen te rijden. Dan komen we op een aardig plateau in the middle of nowhere. Hier slaan we vanavond tussen de bergen in de woestijn ons kamp op.

’s Avonds gaan we op initiatief van Marjo naar de sterren kijken. We denken op een donkere plek te zitten. In principe is dat ook zo. Maar we zien de Melkweg niet zoals we dat eerder zagen in Dead Valley. Toch is het wel bijzonder om zo in donker met elkaar te zitten. Een ander verschil is wel dat we in DV allemaal stil waren. Dat is voor deze groep een brug te ver, een beetje teleurstellend. Maar niet alles kan een succes worden.

Vanaf 1 februari rijden we per saldo oostwaarts richting de woestijnen. In Guelmim, ook wel de poort naar de Sahara genoemd, stoppen we bij een groot parkeerterrein met een binnenplaats. Daar staan wel 100 dromedarissen achter een hek. We mogen even naar binnen om het wat beter te kunnen fotograferen. Vlak bij de camping komen we op een pad dat je liever niet wilt met zo’n camper. Ook bij de smalle bruggetjes gaat het maar net goed. ’s Avonds eten we kameeltajine, onder het motto “Once in a lifetime”. Het smaakt voortreffelijk en het is heel gezellig.

De volgende dag bezoeken we een Toearegs museum. We worden verwelkomd door een onvervalste Toeareg, een nomadenvolk uit het Saharagebied. De man verwelkomt ons enthousiast met veel gebaren. Hij spreekt een beetje van allerlei talen. De conversatie is niet echt gemakkelijk, maar we begrijpen elkaar wel. Er staat een keur aan objecten simpel opgesteld. Het gaat om landbouwwerktuigen, allerlei zaken die met kamelen (dromedaris) te maken hebben zoals zadels en bits. Ook kleding en foto’s van de vader van de man die voorheen een vooraanstaande positie had volgens het verhaal. Hij noemt hem de boss. Als ik dan zeg “dan ben u zeker nu de boss” dan valt hij mij geestdriftig om de nek. Alles wat aan voorwerpen in de woestijn nodig is komt wel om de hoek kijken. Aan het eind van het bezoek komt de gastvrijheid weer tot uiting. We ontkomen niet aan een heel theeritueel met noten en dadels. Ongelofelijk om zo dicht bij deze bevolkingsgroep te mogen komen.

Amtoudi is bekend om haar igoudar (meervoud van agadir = graanschuur). Deze gebouwen liggen hoog op de kliffen op strategische plaatsen zodat je de ingang van het dal kunt overzien. Het graan werd hier bewaard. Als er bedreigingen ontstonden verhuisden de mensen naar boven waar ze verzekerd waren van eten. De Agadir van Id Aissa dateert uit de 12^e eeuw en is tot 1956 gebruikt. Ze heeft wel 73 cellen toegewezen aan de bewoners van Amtoudi. Een stukje verder nog een 2^e Agadir Aguellouy, ook op een prachtig punt.

Als we op de camping, een oase in de woestijn, aankomen doen we een paar wandelschoenen aan en beperken ons tot de nabijgelegen kloof. Het dal wordt steeds nauwer en is afwisselend in de schaduw en dan weer in de zon gelegen. De paar bronnen alhier voorzien de beek van wat water. Dat resulteert onmiddellijk in heel veel groen, vooral palmbomen. Het is een fraaie wandeling.

Verderop trekken woestijnlandschappen voorbij. Het lijkt eentonig maar dat is het niet. De vegetatie verandert voortdurend. Soms zijn er stukken dat er helemaal niets groeit, dan weer wat boompjes en dorre struiken. Dan rij je toch ineens een oase binnen met veel palmbomen. Veelal is er dan een bron in de buurt. Ook de op de achtergrond maar ook op de voorgrond gelegen bergen veranderen steeds van vorm en kleur. Het is een boeiend schouwspel als je er oog voor hebt. Plotseling passeert er een kudde van zo’n 10 dromedarissen.

In Tisqui el Haratine stuiten we in een keer op een klein markt. Het is weer een bonte boel van mensen en kraampjes. Bij de groenteman krijg je een teiltje dat je zelf mag vullen met producten. Ze wegen alles tegelijk af en er komt een gemiddelde prijs uit. Wat opvalt is dat de mensen hier heel donker, bijna zwart, zijn. Het gaat dus vast weer om een andere bevolkingsgroep (mogelijk afkomstig uit de slaventijd?). De vrouwen dragen een zwarte doek om de schouders met daarin goudkleurige figuurtjes. Het heeft vast te maken met de lokale klederdracht.

Bij Akka, een langgerekt stadje nemen we P1803 richting Imitek. Marjo vindt het aanvankelijk helemaal niks, weer zo’n klein weggetje. Maar het blijkt een goede keuze. De bergvormen zijn hier weer heel anders. Piepkleine heuveltjes van misschien 2 à 3 m hoog zijn getekend met verticale strepen. Verderop passeren we heuvels waarvan het lijkt of ze bewerkt zijn met machines waardoor verticale en horizontale schijven en strepen zichtbaar worden. De vegetatie is pover, maar de sodomsappel, althans dat is de vertaling van de plantenzoekersapp, valt wel op. Later komen we een plantage van dit gewas tegen. Maar alle planten en bomen hebben het moeilijk a.g.v. de droogte. We moeten ons wel realiseren dat als het “normaal” weer was geweest met veel regen deze rit echt niet mogelijk was geweest.

Voor de route naar Taliouine adviseert het routeboek 2 verschillende routes. De hele groep neemt een afwijkende die er tussenin loopt. Dat blijkt een goede keuze. De weg loopt langs de rivier de Tata. De rondom gelegen bergen zijn zo mogelijk nog indrukwekkender dan gisteren. Grillige kliffen worden afgewisseld met plateaus. De droge bedding ligt vol met licht gekleurde stenen. Middenin 2 merkwaardig gevormde heuvels met een volledig contrasterende kleur. Dat geeft een prachtige combinatie. Wij gebruiken dit decor voor een kopje koffie en lopen er wat rond. Ik voel me op de maan geland. Bij Souk Tleta de Tagmoute rijden we een grote lintvormige oase binnen. Op een gegeven moment lijkt het wel of je door een oerwoud van palmen rijdt in Maleisië. Wat een contrast weer.

Taliounine is de stad van de saffraan. We maken een excursie naar een coöperatie waar saffraan wordt verwerkt. De bloem saffraan is nauw verwant met de krokus. Waar het om gaat zijn de meeldraden van de bloem. Het proces is ongelofelijk arbeidsintensief. Het begint bij het planten van de bollen, die maximaal 5 jaar kunnen staan en dan vervangen moeten worden. De bloeitijd is november/december gedurende ca 25 dagen. Dan worden de bloemen geplukt wat een zware belasting is voor de rug. Daarna gedroogd. Vervolgens moeten de meeldraden, 3 stuks per bloem, worden verzameld. Voor 1 kg meeldraden heb je 250.000 bloemen nodig! Tenslotte vindt er nog een scheiding van 1^e en 2^e soort plaats en wordt het afgewogen per bijvoorbeeld 10 g. Niet voor niets is deze specerij de duurste ter wereld. We drinken een glaasje saffraan thee aangevuld met gewone Marokkaanse thee. Er is ook nog een klein Berbermuseum dat best interessant is. Vooral de toelichting op het letterschrift is interessant. Zo zijn 2 halve cirkels omgekeerd boven elkaar met een verticale balk er doorheen het symbool voor vrijheid. We komen dat nogal eens tegen als gravure in de bergwanden.

De volgende dag maken we een uitstapje met 3 taxi’s naar de Tislit kloof. Het is zo’n ¾ u rijden vanaf de camping en er zijn 2 Berbergidsen, Mahfoud en Jamal, mee. In de (aanzienlijke) aanloop naar de kloof komen we door een gebied waar veel bloeiende amandelbomen staan. Ook zien we en detail hoe de saffraan krokus wordt geweekt. We leren nog aanvullend dat ze alleen groeien boven de 1300 m en dat ze na 5 jaar helemaal zijn dichtgegroeid met bollen. (Dus een goudmijn thuis wordt het niet!) Ze moeten worden verpoot en de saffraan mag 6 jaar op deze grond niet opnieuw worden verbouwd. Als we bij het begin van de kloof komen liggen er op de helling vele kleurige tapijten uit gestald. De makers ervan prijzen ze aan. De kloof, die niet echt groot is, heeft mooie vormen. Marjo loopt mee naar het begin wat al een hele prestatie is vanwege het ruwe terrein. Normaal staat dit gebied deels onder water, maar ook hier heeft het al jaren niet geregend. Ook de betonnen irrigatiekanalen (lavada’s) staan leeg. Wij gaan eraan voorbij en genieten van die prachtige vormen waarin de bergen hier door erosie zijn ontstaan. Het wordt erg smal en er is veel schaduw, heerlijk koel ondanks de warmte. Er wordt besloten dezelfde weg weer terug te lopen. Dat is geen straf want het ziet toch weer even anders uit. Wel gaat het nu pittig met het stijgen. Als we bij weer bij de mensen aankomen staat er een voortreffelijke Marokkaanse lunch voor ons klaar. Zij die hebben gekookt en ons bedienen serveren met enige trots de maaltijd. Het is soort kip tajine met veel groenten en berberbrood. Het terug lopen naar het beginpunt duurt een 1 uur. Mensen die wat moeilijk ter been zijn kunnen meerijden met een van de taxi’s, maar Marjo loopt het hele stuk mee!

Op de terugreis doen we de graanschuur van Ifri Imadidene aan als “toetje”. Het is niet zo gemakkelijk er te komen. Gelukkig kunnen we dit morgen met camper laten liggen. De graanschuur bestaat uit allerlei kamertjes in de grotten gebouwd waar kostbaarheden in werden bewaard. Elk kamertje is voorzien van een deur met een kattenluik. Een leuk verhaal is: er werd vaak graan bewaard dat natuurlijk bedreigd wordt door muizen. De kat moet dit dus voorkomen. Ieder heeft dus zijn eigen deur zonder dat er een naam op staat. Het vertrouwen van de mensen onderling is erg groot.

Dat geldt ook voor het gemeenschapsgevoel. Er zijn mensen die ogenschijnlijk niet veel werken maar wel het algemeen belang dienen en zodoende ondersteund worden mensen die wel buitenshuis werken.Ja, de solidariteit is groot!

Vanuit het dierenresort gaan we omhoog. Dit is het gebied dat sep ’23 zo zwaar is getroffen door een aardbeving. We zien veel schade en vooral veel noodwoningen zoals tenten en containers van allerlei hulporganisaties. Ja dit is zo dubbel. Je bent bezig met een mooie reis naast het leed waardoor zoveel mensen zijn getroffen. Toch is men in het algemeen blij met onze komst omdat het toch weer geld in het laadje brengt!

We overnachten op de pas Tizi n’Test op 2100 m. Overdag is het warm maar ‘s avonds koelt het sterk af en pakken we zelfs weer een dekentje erbij.

Zo relatief gemakkelijk zoals de klim ging, zo uitdagend is de afdaling. Veel haarspeldbochten, smalle wegen en afbrokkelende kanten. Vooral bij het passeren is het voorzichtig manoeuvreren. Ik hou meer van dit soort uitdagingen dan Marjo. Af en toe maken we een korte fotostop. Dan komt er weer een witte streep in het midden en het asfalt en wordt breder. De weg blijft heel geleidelijk aan dalen naar uiteindelijk zo’n 200 m.

We maken een tussenstop in Taroudannt, een drukke stad. De temperatuur is opgelopen naar 28°, dit is echt ongekend voor deze tijd van het jaar. Deze stad is bekend om zijn stadswallen. Ze zijn uitgevoerd met grove kantelen en steunberen. Het geheel komt best kolossaal over.

Op camping Paradis Nomade bij Agadir verblijven we 3 dagen. Maar liefst 5 equipes (van de 9) hebben de keuze gemaakt om overmorgen in afwijking van het programma een eigen route te gaan rijden. De reisbegeleiders doen er vrij nuchter over maar dit moet toch niet echt fijn zijn. Wij begrijpen het enigszins omdat het met 3 dagen met een beperkt programma het wat saai kan worden. Toch geeft het geen goed gevoel.

De volgende morgen lopen we naar de vrouwencoöperatie die Arganolie maakt in het piepkleine dorpje Azrarag. De noten worden eerst buiten gedroogd. Dan wordt de grove buitenschil eraf gepeld waarna de vrouwen met een steen op een grote steen (soort aambeeld) de pit proberen los te werken en te verzamelen. Het gaat om een piepklein pitje. Als ze erg hun best doen kunnen ze 1 kg per dag produceren. Dat levert ze dan omgerekend € 8 op.

Vervolgens worden de pitjes machinaal uitgeperst tot arganolie. De olie wordt gebruikt om (een droge) huid te behandelen maar ook voor consumptie doeleinden in luxe gerechten.

Dankzij dit soort coöperaties kan voorkomen worden dat deze industrie en dus ook de bomen uitsterven. Na de excursie kopen we in dorp in de piepkleine winkeltjes nog wat brood. Sommigen zijn na ons bezoek direct uitverkocht. Het is voor ons zo’n andere wereld!

Agadir werd in 1960 door een zware aardbeving getroffen en was bijna volledig plat. Door een ambitieus herstelprogramma is het nu een moderne stad. De op een heuvel gelegen kasbah (Agadir Oefella) is ook zwaar geraakt, maar is hersteld, zij het niet in de oorspronkelijke stijl. Het is door er een schuine bescherming tegen aan te bouwen veel lichter van kleur geworden, maar toch wel een eyecatcher vinden wij. Een bezoek blijkt nog niet mee te vallen. Het dalstation van de kabelbaan kunnen we niet vinden en de weg naar boven is wegens wegwerkzaamheden verboden voor campers. We stallen de camper en gaan met de taxi omhoog. Je hebt bij de kasbah een magnifiek overzicht over de stad maar ook over het strand en de havens. We schieten wat plaatjes en laten ons weer beneden brengen door dezelfde chauffeur in zijn oude Dacia.

Geen tijd voor de lunch maar snel naar het Souss Massa NP. Eigenlijk komen we te snel op een wat hachelijke onverharde weg terecht. We zijn wat te laat maar de groep heeft op ons gewacht. Eerst worden we door een paar vertrekken geleid dan maken we een wandeling door het park met een Franssprekende gids. Onze reisbegeleidster vertaalt af en toe. Het blijkt eigenlijk een reservaat van bedreigde diersoort zoals de kale ibis, de noord Afrikaanse struisvogel, de addax, Oryx en dorcasgazelle (die lijkt op de Thomson gazelle). Het is een pittig wandeling bij deze warmte op een sterk op en neergaand terrein. Er zijn overdekte observatieposten van waaruit je een mooi uitzicht hebt. Alle genoemde dieren komen in beeld behalve de ernstig bedreigde kale ibis.

Vanuit de camping Sidi Ouarzeg gaan we de volgende dag samen naar een ander deel van het park dat we gisteren bezochten nl. Qued Souss Massa. Hier zouden vele vogelsoorten moeten zijn. Als we aankomen worden we direct aangeklampt door iemand die ons aanwijzingen geeft om te parkeren en zich daarna opwerpt als gids. Hij spreekt allerlei talen een beetje, zijn Duits is het best. Hij wijkt al gauw af van het pad dat normaal niet is toegestaan.Via allerlei bosschages met soms wat lastige passages komen we relatief dicht bij de rivier. Met de verrekijker erbij zien we aanvankelijk op grote afstand watervogels. We komen steeds dichterbij en kunnen dan duidelijk roze flamingo’s, witte reigers, aalscholvers en diverse eenden zien. In de vlucht zien we ook nog een visarend en een paar lepelaars. Vooral die laatste zijn erg mooi. Ze gaan als één streep door de lucht, wat een stroomlijn! De zwaluwen, die wij over een paar maanden weer verwachten, scheren behendig door de lucht. We zijn bijna 2 uur met de man op stap en zijn ervan overtuigd dat we heel veel geluk hebben gehad.

Wat niet onvermeld mag blijven is dat we al die tijd al worden geconfronteerd met de grote droogte die hier heerst. De meeste rivieren lopen als steenbeddingen door het land. Op veel plaatsen heeft het al meer dan een jaar en soms zelfs 5 jaar niet geregend. Het land ligt er verdort bij. Het resterende water is sterk verzilt. Dat geldt zelfs voor het drinkwater. We zetten er eerst nog wel koffie en thee van, maar op een gegeven moment bleek het niet meer te “zuipen”. Al met al is het een zeer zorgelijke situatie die hopelijk toch snel weer eens doorbroken wordt! Weer zoiets dat zo’n reis toch wel wat dubbel maakt!

Zoals al eerder gezegd hebben we nu te maken met een heel andere groep als vorig jaar. De indruk bestaat dat na genoemde escapade de eenheid weer terug is. De sfeer is in elk geval goed.

El Jadida is een drukke stad. We vinden gemakkelijker dan gedacht een goede parkeerplaats. Ik ervaar het als bijzonder om in zo’n stad te zijn met al die hectiek op een groot verkeersplein. We nemen een cappuccino en slaan het gade. De boulevard mag er zijn. Er hangt een gezellige sfeer. Er zouden hier veel Portugese invloeden zijn. Dat herkennen wij niet maar zal ongetwijfeld zo zijn.

De camping blijkt erg vol. We krijgen een plek op een zacht grasveld en staan uiteindelijk nog mooier dan de andere leden van de groep. ’s Nachts breekt er noodweer los. Veel wind en langdurige regen teisteren de camper. Als we hier uit dat drassige veld maar weer uitkomen lig ik te denken. Dat wordt de volgende dag bewaarheid als een Zwitsers gezin wil vertrekken. De voorwielen graven zich direct in en hij zit muurvast. Er wordt wel 5 uur over gedaan om hem met allerlei hulpmiddelen weer los te krijgen, want een sleep wilde hij niet. Maar het lukt uiteindelijk. De volgende dagen droog het snel af, dus voor ons is geen probleem.

In Safi kunnen/mogen we niet overnachten op de grote parkeerplaats. Ja er wordt ook flexibiliteit van ons verwacht. We wijken we naar deze Ounagha. Het betekent wel bijna 200 km i.p.v. 60 km rijden. Daar staat tegenover dat we morgen maar een klein stukje behoeven te rijden en er gelegenheid is om Essaouira te bezoeken, volgens onze gids de mooiste plaats in deze streek aan de kust. Het is een prachtige door Fransen ingerichte camping.

De volgende dag zitten we al om 11 u op een terras lekker in de zon met zeezicht. Het strand staal vol met ligbedden en parasols. Wat dat betreft is het net Spanje. Het is behoorlijk toeristisch met grote contrasten. Meisjes met een blote buik passeren achteloos mannen en vrouwen in strikt islamitische kleding. Men respecteert elkaar en het lijkt er niet op dat er sprake is van ergernis.

De Medina is hier groot met vele smalle straten. De commercie viert hoogtij. Er wordt echt van alles verkocht. Veel heeft te maken met allerlei grondstoffen voor gerechten. Maar cosmetica e.d. komt naast allerlei gebruiksvoorwerpen in lokale stijl ook ruim aan bod. We lopen zo’n winkeltje binnen. De man doet direct z’n uiterste best om z’n waren aan te prijzen. Het gaat om kruiden maar ook om geurblokjes met allerlei bekende namen zoals Musk, Coco Chanel enz. De prijs is aangegeven per gram, maar de blokjes wegen veel meer. We maken een deal waarbij we de verkoper ook wat gunnen. Alles bij elkaar is het een wereldje apart, gewoon heel leuk om al die taferelen van dichtbij te aanschouwen.

Dan gaat de route landinwaarts naar Marrakesh. Onderweg is lastig om een plekje te vinden om even te stoppen. In een dorpje rijden we een parallelweg in en stoppen tegenover een gebouw waar veel mensen in- en uitlopen. Het bovenschrift is voor ons onleesbaar. Ik ga voorzichtig eens vragen of ik naar binnen mag. Het blijkt toegestaan als er iemand komt die een beetje Frans spreekt. Er zijn veel kamertjes met wachtende mensen ervoor. Het lijkt een soort gezondheidscentrum te zijn.

Tegen de avond verzamelen we in Marrakesh aan de poort van de camping en gaan met een busje naar het centrum. Het is druk, het verkeer krioelt door elkaar heen. Even fijn om niet zelf achter stuur te zitten. We gaan vanavond een streetfood-tour doen vanaf het Djemaa el-Fna-plein, dit is hèt centrum van Marrakesh. Er wachten 2 gidsen op ons die ons langs de diverse locaties gaan leiden. We beginnen aan de rand van het plein. Van alle kanten worden stoelen aangerukt tussen de geparkeerde brommertjes. Het eerste gerecht is een soort oliebol (Marokkaanse donut). Er zitten geen krenten in maar ze smaken goed. De thee is een ritueel hier. De mint wordt in de potjes gepropt, dan wordt het 3 keer hoog in en uitgeschonken voordat het in een glas komt. Geleidelijk gaan we wat kleinere straatjes in. Nu is het gebonden tomatensoep met een dadel erbij. De combinatie hartig met zoet wordt hier vaak toegepast. Dit valt goed in de smaak. Dan komen we in echt hele smalle straatjes waar we samen nooit zouden zijn ingegaan. Hier krijgen we, staande, kleine opgerolde pannenkoekjes ook in zoet (honing met pindakaas) en hartige uitvoering. Het straatje is smal, maar voetgangers, brommertjes en scootertje van alles passeert. Je beseft amper in wat voor een wereld je terecht gekomen bent. Je kunt je voorstellen wat voor lucht er hangt met al die oude brommertjes, niet echt gezond. Dan gaan we weer wat verder echt een restaurantje binnen. Er wordt eerst gewezen op een oven in een hele diepe put. Hierin wordt op een heel speciale wijze schapen (lammeren) vlees in 3 uur gaar gesudderd. Het is zo groot dat er wel 40 schapen in passen. We krijgen in een sudderpotje rundvlees geserveerd. Het smaakt allemaal prima. De ruimte waarin wij zitten is eigenlijk een groot kunstwerk. Deels zijn de wanden betegeld, maar Arabisch houtsnijwerk en gipsen plafondornamenten maken het compleet. Vervolgens staan er slakken op het programma. Daar is echter niet genoeg interesse voor. We lopen weer het plein op. Het is inmiddels donker. Torens worden aangelicht. Er wordt van alles verkocht. Fruit en noten liggen fraai geëtaleerd opgetast. Anderen verkopen lichtelementjes, er zijn traditioneel geklede straatmuzikanten die de stemming nog verder verhogen. De gids vertelt ons dat dit zo 365 dagen per jaar doorgaat, in de winter tot 0.00 u en in de zomer als het vaak heet is tot 02.00 u. We besluiten met een cocktail van wel 4 verschillende soorten fruit.

De volgende dag bezoeken we samen Jardin Majorelle. De tuin is oorspronkelijk aangelegd door de Franse schilder Jacques Majorelle. Het is een combinatie van 1800 cactus en 400 palmsoorten uit allerlei delen van de wereld met een gebouw (museum, café, shop en bibliotheek) in geel en kobaltblauw. Die accenten vind je ook in de tuin en looppaden steeds terug. Er staat werkelijk geen grassprietje verkeerd. In de dertigerjaren werd het geheel overgenomen door de modeontwerper Yves Saint Laurant en zijn partner. Wij ervaren het als een juweeltje.

Dan klampen we een koetsier aan die ons wel naar het centrum wil brengen. Het is een lang, vooral door Marjo gekoesterde wens, die in vervulling gaat. Zoals alle mensen hier spreekt de koetsier Arabisch met een beetje Engels en Frans. De koets, getrokken door 2 paarden, mengt zich in het drukke verkeer. Af en toe steekt de koetsier zijn hand uit om op een rotonde af te slaan. Hij attendeert ons op bijzondere gebouwen, meest hotels. Maar door niet goed verstaanbare uitspraak en verkeerslawaai komt het niet echt over.Toch is het een hele belevenis vooral als hij door smalle straatjes met allerlei winkeltjes manoeuvreert. Uiteindelijk levert de koetsier ons na 1,5 u af op het Djemaa el-Fna-plein. We bewonderen nog even de groene moskee, de grootste van Marrakesh. Je kunt er natuurlijk helaas niet in, de toren staat trouwens in de steigers. Tot onze verbazing komen we dezelfde taxichauffeur tegen die ons weer naar de camping brengt.

Het Jarjeer Mule and Donkey resort wordt geleid door Susan en Charles. Het zijn van origine 2 Engels advocaten uit Manchester die zich na hun pensioen afvroegen “Wat gaan we nu doen”? Uiteindelijk ging de reis richting Marrakesh. 14 jaar geleden vestigden zij zich hier. De plaats, 40 km ten zuiden van de stad is rustig en stil met een mooi uitzicht op de bergen. Er was geen enkele infra zoals water en elektriciteit. Er vroeg iemand of ze misschien een ezel tijdelijke wilde opvangen. Dat vonden ze prima, maar dit was het begin van wat nu is uitgegroeid tot een opvang van 280 dieren. Er worden veel dieren in Marokko mishandeld. Vanuit alle hoeken en gaten ontvangen zij aanvragen. Er wordt maar heel weinig geweigerd. Zij hebben inmiddels 20 mensen in dienst om alles te verzorgen en dieren op te halen. We worden rondgeleid door Charles, hij is gisteren 82 geworden en best al wat broos. Hij vertelt over hoe het allemaal is gegaan, legt accenten op dieren met een bepaalde handicap. Mannetjes en vrouwtjes zijn gescheiden. Het is niet de bedoeling om dieren te fokken. Alle dieren kunnen ’s avonds in een nachtverblijf. Ze krijgen voldoende te eten en medicijnen als dat nodig is. Charles en Susan voelen zich bevoorrecht om dit werk te mogen doen op zo’n mooie plek met steun van een stichting in Engeland, maar ook in Marokko. Zij zorgen voor werkgelegenheid en sinds kort komen er ook gehandicapten die baat hebben bij de aanraking met de dieren die van nature nieuwsgierig en aanhankelijk zijn, echt een win/win situatie dus.

Als ik hem vraag hoe hij tegen de toekomst aankijkt vertelt hij dat een dochter van Susan er samen met een kleinkind wel voor willen gaan. Dat is een hele geruststelling. Je kunt wel idealist zijn maar als je er zoveel energie en geld insteekt moet er ook wel perspectief zijn.

Met ons gaat het goed. De groep is anders dan vorig jaar, maar er is best klik met de meesten.