Zend_View Object
(
[_useViewStream:Zend_View:private] => 1
[_useStreamWrapper:Zend_View:private] =>
[_path:Zend_View_Abstract:private] => Array
(
[script] => Array
(
[0] => /srv/www/tl-www/website/application/layouts/scripts/
[1] => /srv/www/tl-www/website/application/layouts/scripts/
[2] => /srv/www/tl-www/website/application/modules/home/views/scripts/
[3] => ./views/scripts/
)
[helper] => Array
(
)
[filter] => Array
(
)
)
[_file:Zend_View_Abstract:private] => /srv/www/tl-www/website/application/layouts/scripts/home/bodyReports.phtml
[_helper:Zend_View_Abstract:private] => Array
(
[HeadMeta] => Zend_View_Helper_HeadMeta Object
(
[_typeKeys:protected] => Array
(
[0] => name
[1] => http-equiv
[2] => charset
[3] => property
)
[_requiredKeys:protected] => Array
(
[0] => content
)
[_modifierKeys:protected] => Array
(
[0] => lang
[1] => scheme
)
[_regKey:protected] => Zend_View_Helper_HeadMeta
[_container:protected] => Zend_View_Helper_Placeholder_Container Object
(
[_prefix:protected] =>
[_postfix:protected] =>
[_separator:protected] =>
[_indent:protected] =>
[_captureLock:protected] =>
[_captureType:protected] =>
[_captureKey:protected] =>
[storage:ArrayObject:private] => Array
(
[1] => stdClass Object
(
[type] => name
[name] => robots
[content] => noindex,follow
[modifiers] => Array
(
)
)
)
)
[_registry:protected] => Zend_View_Helper_Placeholder_Registry Object
(
[_containerClass:protected] => Zend_View_Helper_Placeholder_Container
[_items:protected] => Array
(
[Zend_Layout] => Zend_View_Helper_Placeholder_Container Object
(
[_prefix:protected] =>
[_postfix:protected] =>
[_separator:protected] =>
[_indent:protected] =>
[_captureLock:protected] =>
[_captureType:protected] =>
[_captureKey:protected] =>
[storage:ArrayObject:private] => Array
(
[content] =>
Recente reisverslagen uit Cambodja
)
)
[Zend_View_Helper_HeadMeta] => Zend_View_Helper_Placeholder_Container Object
(
[_prefix:protected] =>
[_postfix:protected] =>
[_separator:protected] =>
[_indent:protected] =>
[_captureLock:protected] =>
[_captureType:protected] =>
[_captureKey:protected] =>
[storage:ArrayObject:private] => Array
(
[1] => stdClass Object
(
[type] => name
[name] => robots
[content] => noindex,follow
[modifiers] => Array
(
)
)
)
)
[Zend_View_Helper_HeadLink] => Zend_View_Helper_Placeholder_Container Object
(
[_prefix:protected] =>
[_postfix:protected] =>
[_separator:protected] =>
[_indent:protected] =>
[_captureLock:protected] =>
[_captureType:protected] =>
[_captureKey:protected] =>
[storage:ArrayObject:private] => Array
(
)
)
[Zend_View_Helper_HeadScript] => Zend_View_Helper_Placeholder_Container Object
(
[_prefix:protected] =>
[_postfix:protected] =>
[_separator:protected] =>
[_indent:protected] =>
[_captureLock:protected] =>
[_captureType:protected] =>
[_captureKey:protected] =>
[storage:ArrayObject:private] => Array
(
[0] => stdClass Object
(
[type] => text/javascript
[attributes] => Array
(
[src] => https://cdn.easyapps.nl/578/js/custom/ui/exampleHintText.js
)
[source] =>
)
[1] => stdClass Object
(
[type] => text/javascript
[attributes] => Array
(
[src] => https://cdn.easyapps.nl/578/js/jquery/jquery.mousewheel.js
)
[source] =>
)
[2] => stdClass Object
(
[type] => text/javascript
[attributes] => Array
(
[src] => https://cdn.easyapps.nl/578/js/jquery/json2.js
)
[source] =>
)
[3] => stdClass Object
(
[type] => text/javascript
[attributes] => Array
(
[src] => https://cdn.easyapps.nl/578/js/jquery/jquery.cycle.lite.js
)
[source] =>
)
[4] => stdClass Object
(
[type] => text/javascript
[attributes] => Array
(
[src] => https://cdn.easyapps.nl/578/js/jquery/jquery.jscrollpane.min.js
)
[source] =>
)
[5] => stdClass Object
(
[type] => text/javascript
[attributes] => Array
(
[src] => https://cdn.easyapps.nl/578/js/jquery/jquery-ui-1.8.16.custom.min.js
)
[source] =>
)
[6] => stdClass Object
(
[type] => text/javascript
[attributes] => Array
(
[src] => https://cdn.easyapps.nl/578/js/jquery/jquery.tagify.js
)
[source] =>
)
[7] => stdClass Object
(
[type] => text/javascript
[attributes] => Array
(
[src] => https://cdn.easyapps.nl/578/js/jquery/local/jquery.validationEngine-nl.js
)
[source] =>
)
[8] => stdClass Object
(
[type] => text/javascript
[attributes] => Array
(
[src] => https://cdn.easyapps.nl/578/js/jquery/jquery.validationEngine.js
)
[source] =>
)
[9] => stdClass Object
(
[type] => text/javascript
[attributes] => Array
(
[src] => https://cdn.easyapps.nl/578/js/jquery/jquery.fileupload.js
)
[source] =>
)
[10] => stdClass Object
(
[type] => text/javascript
[attributes] => Array
(
[src] => https://cdn.easyapps.nl/578/js/jquery/jquery.iframe-transport.js
)
[source] =>
)
[11] => stdClass Object
(
[type] => text/javascript
[attributes] => Array
(
[src] => https://cdn.easyapps.nl/578/js/jquery/jquery.tools.min.js
)
[source] =>
)
[12] => stdClass Object
(
[type] => text/javascript
[attributes] => Array
(
[src] => https://cdn.easyapps.nl/578/js/jquery/jquery.prettyPhoto.js
)
[source] =>
)
[13] => stdClass Object
(
[type] => text/javascript
[attributes] => Array
(
[src] => https://cdn.easyapps.nl/578/js/jquery/jquery.ba-dotimeout.min.js
)
[source] =>
)
[14] => stdClass Object
(
[type] => text/javascript
[attributes] => Array
(
[src] => https://cdn.easyapps.nl/578/js/jquery/jquery.store.js
)
[source] =>
)
[15] => stdClass Object
(
[type] => text/javascript
[attributes] => Array
(
[src] => https://cdn.easyapps.nl/578/js/jquery/jquery.cookie.js
)
[source] =>
)
[16] => stdClass Object
(
[type] => text/javascript
[attributes] => Array
(
[src] => https://cdn.easyapps.nl/578/js/jquery/jquery.miniColors.js
)
[source] =>
)
[17] => stdClass Object
(
[type] => text/javascript
[attributes] => Array
(
[src] => https://cdn.easyapps.nl/578/js/jquery/jquery.tmpl.js
)
[source] =>
)
[18] => stdClass Object
(
[type] => text/javascript
[attributes] => Array
(
[src] => https://cdn.easyapps.nl/578/js/jquery/jquery.textCounter.js
)
[source] =>
)
[19] => stdClass Object
(
[type] => text/javascript
[attributes] => Array
(
[src] => https://cdn.easyapps.nl/578/js/jquery/jquery.rotate.js
)
[source] =>
)
[20] => stdClass Object
(
[type] => text/javascript
[attributes] => Array
(
[src] => https://cdn.easyapps.nl/578/js/jquery/jquery.easyBGResizer.js
)
[source] =>
)
[21] => stdClass Object
(
[type] => text/javascript
[attributes] => Array
(
[src] => https://cdn.easyapps.nl/578/js/external/aurigma/aurigma.uploader.js
)
[source] =>
)
[22] => stdClass Object
(
[type] => text/javascript
[attributes] => Array
(
[src] => https://cdn.easyapps.nl/578/js/external/aurigma/aurigma.uploader.installationprogress.js
)
[source] =>
)
[23] => stdClass Object
(
[type] => text/javascript
[attributes] => Array
(
[src] => https://cdn.easyapps.nl/578/js/external/aurigma/local/aurigma.uploader.nl_localization.js
)
[source] =>
)
[24] => stdClass Object
(
[type] => text/javascript
[attributes] => Array
(
[src] => https://cdn.easyapps.nl/578/js/jquery/jquery.ad-gallery.js
)
[source] =>
)
[25] => stdClass Object
(
[type] => text/javascript
[attributes] => Array
(
[src] => https://cdn.easyapps.nl/578/js/custom/gmaps.js
)
[source] =>
)
[26] => stdClass Object
(
[type] => text/javascript
[attributes] => Array
(
[src] => https://cdn.easyapps.nl/578/js/custom/googleMapsNew.js
)
[source] =>
)
[27] => stdClass Object
(
[type] => text/javascript
[attributes] => Array
(
[src] => https://cdn.easyapps.nl/578/js/custom/entity/Callback.js
)
[source] =>
)
[28] => stdClass Object
(
[type] => text/javascript
[attributes] => Array
(
[src] => https://cdn.easyapps.nl/578/js/custom/entity/Entity.js
)
[source] =>
)
[29] => stdClass Object
(
[type] => text/javascript
[attributes] => Array
(
[src] => https://cdn.easyapps.nl/578/js/custom/setup.js
)
[source] =>
)
[30] => stdClass Object
(
[type] => text/javascript
[attributes] => Array
(
[src] => https://cdn.easyapps.nl/578/js/jquery/jquery-example.js
)
[source] =>
)
[31] => stdClass Object
(
[type] => text/javascript
[attributes] => Array
(
[src] => https://cdn.easyapps.nl/578/js/jquery/jquery.tooltip.min.js
)
[source] =>
)
[32] => stdClass Object
(
[type] => text/javascript
[attributes] => Array
(
[src] => https://cdn.easyapps.nl/578/js/jquery/local/jquery.ui.datepicker-nl.js
)
[source] =>
)
[33] => stdClass Object
(
[type] => text/javascript
[attributes] => Array
(
[src] => https://cdn.easyapps.nl/578/js/custom/bas.js
)
[source] =>
)
[34] => stdClass Object
(
[type] => text/javascript
[attributes] => Array
(
[src] => https://cdn.easyapps.nl/578/js/custom/team.js
)
[source] =>
)
)
)
[Zend_View_Helper_InlineScript] => Zend_View_Helper_Placeholder_Container Object
(
[_prefix:protected] =>
[_postfix:protected] =>
[_separator:protected] =>
[_indent:protected] =>
[_captureLock:protected] =>
[_captureType:protected] =>
[_captureKey:protected] =>
[storage:ArrayObject:private] => Array
(
[0] => stdClass Object
(
[type] => text/javascript
[attributes] => Array
(
[src] => https://cdn.easyapps.nl/578/js/jquery/tmpl.min.js
)
[source] =>
)
[1] => stdClass Object
(
[type] => text/javascript
[attributes] => Array
(
[src] => https://cdn.easyapps.nl/578/js/jquery/load-image.min.js
)
[source] =>
)
[2] => stdClass Object
(
[type] => text/javascript
[attributes] => Array
(
[src] => https://cdn.easyapps.nl/578/js/jquery/bootstrap.min.js
)
[source] =>
)
[3] => stdClass Object
(
[type] => text/javascript
[attributes] => Array
(
[src] => https://cdn.easyapps.nl/578/js/jquery/jquery.iframe-transport.js
)
[source] =>
)
[4] => stdClass Object
(
[type] => text/javascript
[attributes] => Array
(
[src] => https://cdn.easyapps.nl/578/js/jquery/jquery.fileupload.js
)
[source] =>
)
[5] => stdClass Object
(
[type] => text/javascript
[attributes] => Array
(
[src] => https://cdn.easyapps.nl/578/js/jquery/jquery.fileupload-ui.js
)
[source] =>
)
[6] => stdClass Object
(
[type] => text/javascript
[attributes] => Array
(
[src] => https://cdn.easyapps.nl/578/js/custom/fileUploadCustomSettings.js
)
[source] =>
)
[7] => stdClass Object
(
[type] => text/javascript
[attributes] => Array
(
[src] => https://cdn.easyapps.nl/578/js/jquery/jquery.timeago.js
)
[source] =>
)
[8] => stdClass Object
(
[type] => text/javascript
[attributes] => Array
(
[src] => https://cdn.easyapps.nl/578/js/jquery/local/jquery.timeago.nl.js
)
[source] =>
)
[9] => stdClass Object
(
[type] => text/javascript
[attributes] => Array
(
[src] => https://cdn.easyapps.nl/578/js/jquery/fileuploader.js
)
[source] =>
)
[10] => stdClass Object
(
[type] => text/javascript
[attributes] => Array
(
[src] => https://cdn.easyapps.nl/578/js/custom/entity/upload.js
)
[source] =>
)
[11] => stdClass Object
(
[type] => text/javascript
[attributes] => Array
(
[src] => https://cdn.easyapps.nl/578/js/custom/classes/SortableEntities.js
)
[source] =>
)
[12] => stdClass Object
(
[type] => text/javascript
[attributes] => Array
(
[src] => https://cdn.easyapps.nl/578/js/custom/unoslider.js
)
[source] =>
)
[13] => stdClass Object
(
[type] => text/javascript
[attributes] => Array
(
[src] => https://cdn.easyapps.nl/578/js/custom/shop.js
)
[source] =>
)
[14] => stdClass Object
(
[type] => text/javascript
[attributes] => Array
(
[src] => https://cdn.easyapps.nl/578/js/custom/classes/PortalTicker.js
)
[source] =>
)
[15] => stdClass Object
(
[type] => text/javascript
[attributes] => Array
(
[src] => https://cdn.easyapps.nl/578/js/custom/afterLoading.js
)
[source] =>
)
[16] => stdClass Object
(
[type] => text/javascript
[attributes] => Array
(
[src] => https://cdn.easyapps.nl/578/js/custom/commentValidation.js
)
[source] =>
)
[17] => stdClass Object
(
[type] => text/javascript
[attributes] => Array
(
[src] => https://cdn.easyapps.nl/578/js/custom/clubs.js
)
[source] =>
)
)
)
[Zend_View_Helper_HeadTitle] => Zend_View_Helper_Placeholder_Container Object
(
[_prefix:protected] =>
[_postfix:protected] =>
[_separator:protected] => -
[_indent:protected] =>
[_captureLock:protected] =>
[_captureType:protected] =>
[_captureKey:protected] =>
[storage:ArrayObject:private] => Array
(
[0] => Reisverslagen over Cambodja
[1] => WaarBenJij.nu
)
)
)
)
[_autoEscape:protected] => 1
[view] => Zend_View Object
*RECURSION*
)
[Doctype] => Zend_View_Helper_Doctype Object
(
[_defaultDoctype:protected] => HTML4_LOOSE
[_registry:protected] => ArrayObject Object
(
[storage:ArrayObject:private] => Array
(
[doctypes] => Array
(
[XHTML11] =>
[XHTML1_STRICT] =>
[XHTML1_TRANSITIONAL] =>
[XHTML1_FRAMESET] =>
[XHTML1_RDFA] =>
[XHTML_BASIC1] =>
[XHTML5] =>
[HTML4_STRICT] =>
[HTML4_LOOSE] =>
[HTML4_FRAMESET] =>
[HTML5] =>
)
[doctype] => HTML4_LOOSE
)
)
[_regKey:protected] => Zend_View_Helper_Doctype
[view] => Zend_View Object
*RECURSION*
)
[HeadLink] => Zend_View_Helper_HeadLink Object
(
[_itemKeys:protected] => Array
(
[0] => charset
[1] => href
[2] => hreflang
[3] => id
[4] => media
[5] => rel
[6] => rev
[7] => type
[8] => title
[9] => extras
[10] => sizes
)
[_regKey:protected] => Zend_View_Helper_HeadLink
[_container:protected] => Zend_View_Helper_Placeholder_Container Object
(
[_prefix:protected] =>
[_postfix:protected] =>
[_separator:protected] =>
[_indent:protected] =>
[_captureLock:protected] =>
[_captureType:protected] =>
[_captureKey:protected] =>
[storage:ArrayObject:private] => Array
(
)
)
[_registry:protected] => Zend_View_Helper_Placeholder_Registry Object
(
[_containerClass:protected] => Zend_View_Helper_Placeholder_Container
[_items:protected] => Array
(
[Zend_Layout] => Zend_View_Helper_Placeholder_Container Object
(
[_prefix:protected] =>
[_postfix:protected] =>
[_separator:protected] =>
[_indent:protected] =>
[_captureLock:protected] =>
[_captureType:protected] =>
[_captureKey:protected] =>
[storage:ArrayObject:private] => Array
(
[content] =>
Op vakantie gaan met je kinderen kan behoorlijk stressvol zijn. Aangezien een vakantie juist bedoeld is om tot rust te komen, is dat niet bepaald prettig. Alhoewel kinderen een vakantie over het algemeen erg leuk vinden, valt hun dagelijkse structuur wel weg. Dit leidt ertoe dat ze sneller gestrest en geprikkeld zijn. Logischerwijs heeft dit ook gevolgen voor jou als ouder. De kans is groot dat ook jij gestrest raakt. Gelukkig zijn er genoeg manieren om stress tijdens een vakantie te verminderen. Niet alleen bij je kinderen, maar ook bij jezelf. In dit artikel geven we je de ultieme checklist voor een stressvrije vakantie met kinderen.
Om te beginnen is het aan te raden om van tevoren een duidelijke planning te maken voor jullie vakantie. Hoe gaat de reis? Waar verblijven jullie? Wat gaan jullie allemaal doen? Op die manier behoud je een bepaalde structuur die automatisch leidt tot rust. Het is aan te raden om niet alleen vóór de vakantie te bespreken wat er allemaal gaat gebeuren, maar om ook tijdens de vakantie goed te blijven communiceren. Wil je alvast goed beginnen? Boek dan nu je vliegtickets. Zo weet je zeker dat je vakantie doorgaat en wordt er al snel meer duidelijk over de data. Op zoek naar een goede deal?Vind goedkope vliegtickets bij Transavia.
Nadat je planning staat, is het op de vertrekdag tijd om naar het vliegveld te gaan. Voor de vlucht is het uiteraard belangrijk om alle documenten op orde te hebben, maar zeker ook om de tijd te nemen. Je weet namelijk van tevoren niet hoe druk het op de luchthaven is. De kans is groot dat het proces van inchecken en de douane langer duurt dan gehoopt. Je kunt je hier goed op voorbereiden door ruim van tevoren aanwezig te zijn.
Eenmaal aangekomen op de vakantiebestemming is het belangrijk om het goede voorbeeld aan je kinderen te geven. Dit doe je door zelf relaxt te zijn. Je kinderen worden hierdoor namelijk ook rustiger. Deze combinatie maakt je vakantie al snel een stuk minder stressvol. Vergeet daarnaast ook niet te genieten. Alhoewel het proces van reizen veel concentratie vergt, is het ook belangrijk om van je vakantie te genieten.
Verder is het belangrijk om je kinderen juist op vakantie de benodigde aandacht te geven. Zeker voor kinderen is het namelijk niet niks om naar een compleet andere omgeving af te reizen. Door ze veel aandacht te geven, worden ze al snel rustiger. Geef ze daarnaast ook wat meer tijd om te slapen. Gezien de vele indrukken die een nieuwe omgeving met zich meebrengt, raken kinderen op vakantie doorgaans sneller vermoeid.
Met je kinderen op vakantie gaan kan de nodige stress opleveren. Gelukkig zijn er genoeg manieren om dit te verminderen. Zo kun je beginnen met het maken van een duidelijke vakantieplanning. Hiermee geef je jezelf en de kinderen structuur. Daarnaast is het belangrijk om op de reisdag op tijd op de luchthaven aanwezig te zijn. Ben je goed aangekomen? Geef dan het goede voorbeeld aan je kinderen door zelf ontspannen te zijn en vergeet niet om je kinderen genoeg aandacht te geven.
[picture] => no [pic1title] => [pic2title] => [pic3title] => [pic4title] => [pic5title] => [titleSlugified] => ultieme-checklist-stressvrije-vakantie-met-kinderen [imageLink105x105] => https://cdn.easyapps.nl/578/img/icons/news_105x105.jpg [imageLink50x50] => https://cdn.easyapps.nl/578/img/icons/news_50x50.png [imageUrl] => https://cdn.easyapps.nl/578/img/slideshow/reisinspiratie/86/86_1.jpg ) [1] => stdClass Object ( [newsId] => 85 [date] => 2023-05-08 [title] => Vakanties naar Turkije weer erg in trek [text] =>Na een periode van afgenomen interesse, is het aantal boekingen voor vakanties naar Turkije aanzienlijk gestegen. Steeds meer reizigers kiezen ervoor om hun vakantie door te brengen aan de Turkse kust, met name vanwege de prachtige stranden, rijke cultuur en gunstige prijzen. Dit prachtige land, gelegen op de grens tussen Europa en Azië, heeft alles in huis voor een onvergetelijke vakantie. Of je nu op zoek bent naar een ontspannen strandvakantie, een culturele rondreis of een bruisend uitgaansleven, Turkije biedt het allemaal. In dit artikel nemen we je mee langs tien redenen waarom Turkije weer enorm in trek is als vakantiebestemming.
Een van de redenen waarom vakanties naar Turkije zo populair zijn, is het grote aanbod van all-inclusive resorts. Deze accommodaties bieden vakantiegangers een zorgeloze ervaring, waarbij eten, drinken en diverse faciliteiten bij de prijs zijn inbegrepen.
Turkije staat bekend om haar rijke geschiedenis en cultuur, met talloze historische bezienswaardigheden die het bezoeken waard zijn. Denk bijvoorbeeld aan de archeologische site van Efeze, het indrukwekkende Pamukkale of de bijzondere rotsformaties in Cappadocië.
De gastvrije en vriendelijke Turkse bevolking draagt bij aan de populariteit van het land als vakantiebestemming. Toeristen worden warm onthaald en kunnen genieten van de heerlijke Turkse keuken en lokale tradities.
Turkije heeft een uitgestrekte kustlijn met talloze prachtige stranden en baaien. Populaire badplaatsen zoals Antalya, Bodrum en Marmaris bieden vakantiegangers de mogelijkheid om te zonnen, zwemmen en te genieten van diverse watersporten.
Het aangename klimaat in Turkije maakt het land een ideale bestemming voor zowel zon- als cultuurliefhebbers. De zomers zijn warm en zonnig, terwijl het voor- en najaar mild en aangenaam zijn – perfect voor het ontdekken van bezienswaardigheden of het maken van wandeltochten.
Een vakantie naar Turkije is vaak voordeliger dan naar andere Europese bestemmingen. Dit geldt zowel voor de accommodaties als voor eten, drinken en activiteiten. Hierdoor is Turkije een aantrekkelijke optie voor gezinnen en budgetreizigers.
Vanuit Nederland zijn er directe vluchten naar diverse bestemmingen in Turkije, waardoor het land eenvoudig en snel te bereiken is. Bovendien zijn er regelmatig aantrekkelijke aanbiedingen en last-minute deals beschikbaar.
Voor wie graag het nachtleven induikt, biedt Turkije diverse mogelijkheden. Steden zoals Istanbul, Antalya en Bodrum staan bekend om hun bruisende uitgaansleven, met trendy bars, clubs en restaurants. Ook zijn er in verschillende badplaatsen gezellige boulevards te vinden met een ruim aanbod aan uitgaansgelegenheden. Een vakantie naar Turkije zou niet compleet zijn zonder te genieten van de overheerlijke Turkse keuken. Proef traditionele gerechten zoals kebab, baklava, pide en köfte, en laat je verleiden door de smaken van de lokale kruiden en specerijen. Bezoek lokale markten om verse ingrediënten te kopen, of dineer in gezellige familierestaurants waar je de authentieke Turkse gastvrijheid ervaart. Bovendien zijn er in de grotere steden tal van restaurants die culinaire hoogstandjes uit de internationale keuken serveren. Turkije heeft een gevarieerd landschap dat reizigers blijft verbazen. Van de zonovergoten stranden aan de Egeïsche en Middellandse Zee tot de besneeuwde bergtoppen in het oosten, er is voor ieder wat wils. Ontdek het bijzondere landschap van Cappadocië met haar feeërieke schoorstenen en ondergrondse steden, of verken de watervallen en kloven van het Taurusgebergte. Het land biedt talloze mogelijkheden voor natuurliefhebbers en avonturiers om te wandelen, fietsen en raften. Als je op reis gaat, kun je overwegen om daar een verzekering voor af te sluiten. Er zijn immers een aantal zaken die voor onvoorziene kosten kunnen zorgen, en het is heel denkbaar dat je jezelf daarvoor wilt indekken. Dat kan bijvoorbeeld met behulp van een reisverzekering bij Allianz Direct. Maar op wat voor manieren kun je je allemaal verzekeren voor een reis? Wil je een reisverzekering afsluiten voor één specifieke reis? Dan kun je kiezen voor een kortlopende reisverzekering. Zo’n verzekering sluit je af voor een afgebakende periode. Een kortlopende reisverzekering biedt dekking voor onvoorziene gebeurtenissen op en rondom je reis, zoals diefstal, verlies van bagage, medische kosten en annulering van de reis. Kortlopende reisverzekeringen zijn verhoudingsgewijs aan de dure kant. Ga je regelmatig op reis en wil je niet iedere keer een kortlopende reisverzekering hoeven te regelen? Dan kun je ervoor kiezen om een doorlopende reisverzekering te nemen. Dan heb je een reisverzekering waar je maandelijks een klein bedrag voor betaalt en van toepassing is op alle reizen die je maakt. Dat is voordeliger als je regelmatig op reis gaat dan telkens een kortlopende reisverzekering afsluiten en de dekking is in principe hetzelfde. Het kan zijn dat je het niet zo noodzakelijk vindt om een reisverzekering af te sluiten voor zaken als diefstal, verlies van bagage en medische kosten, maar dat je je wel zorgen maakt over het verliezen van je geld bij annulering van je reis. In dat geval kun je er ook voor kiezen om een speciale annuleringsverzekering af te sluiten. Deze worden vaak ook bij het boeken van reizen aangeboden. Zo’n annuleringsverzekering dekt de kosten die je maakt als je reis geannuleerd moet worden door onvoorziene omstandigheden, zoals ziekte, overlijden of werkgerelateerde redenen. Net zoals je je alleen voor annulering kunt verzekeren, kun je ook alleen je bagage verzekeren, namelijk met behulp van een bagageverzekering. Zo’n verzekering biedt dekking voor verlies, diefstal of beschadiging van je bagage tijdens je reis, inclusief persoonlijke eigendommen zoals sieraden en elektronica. Dit kan vooral handig zijn als je veel waardevolle spullen meeneemt op reis, of als je naar een bestemming gaat waar het risico op diefstal hoger is. Het is belangrijk om vooraf goed te controleren wat er precies gedekt wordt door de verzekering en wat de voorwaarden zijn. Vaak geldt er bijvoorbeeld een maximumbedrag per item of per reis en is er een eigen risico van toepassing. Je kunt ook medische kosten die je maakt tijdens je reis naar het buitenland verzekeren met een medische reisverzekering. Bijvoorbeeld wanneer je in het buitenland ziek wordt of een ongeluk krijgt en medische hulp nodig hebt. Een medische reisverzekering kan ook de kosten dekken voor spoedeisende repatriëring naar huis, als dat medisch noodzakelijk is. Het is belangrijk om te weten dat je reguliere zorgverzekering niet altijd alle medische kosten in het buitenland dekt. Een medische reisverzekering kan daarom een goede aanvulling zijn op je reguliere zorgverzekering. Kijk bij het afsluiten van een reisverzekering altijd goed naar de voorwaarden. Per verzekeraar en verzekering kunnen de voorwaarden immers sterk uit elkaar lopen. Je wilt wel daadwerkelijk goed verzekerd zijn voor jouw persoonlijke behoeftes. Van Nederland naar CambodjaVanaf 9 maart 2023 De laatste dagen in Nederland….vreemd en vertrouwd tegelijk…..in ieder geval mixed feelings….. Aan het begin van dit reisverslag even enkele weetjes over Cambodja….. Koninkrijk Cambodja grenst aan Thailand, Laos en Vietnam. De hoofdstad van Cambodja is Phnom Penh; de valuta is de Cambodjaanse Riel; de officiële taal is Khmer; de religie is het Boeddhisme en het staatshoofd is Koning Norodom Sihamoni. In de Nederlandse wintertijd is het tijdsverschil met Nederland 6 uur. In Cambodja is het 6 uur later dan in Nederland. Cambodja is een land met een zeer heftige geschiedenis en nog altijd is het één van de armste landen ter wereld. Er is nog steeds veel schade door de Rode Khmer periode. Zo’n 40 jaar geleden speelde er een ontzettend heftige burgeroorlog in Cambodja waarbij één derde van de bevolking is omgekomen of vermoord. De communistische Rode Khmer is verantwoordelijk voor de dood van ongeveer 2 miljoen mensen. Pol Pot, de leider van de Rode Khmer, wilde van Cambodja een zelfvoorzienende agrarische staat maken. Iedereen die gestudeerd had, Engels sprak of ook maar een bril droeg, werd vermoord. Hierdoor heeft Cambodja nog steeds een enorme achterstand in kennis en ontwikkeling. Vriend en vijand wonen nu naast elkaar, maar spreken over deze tijd is taboe. Niet alleen de mensen die deze tijd hebben meegemaakt lijden hieronder, maar ook hun kinderen die vaak opgevoed zijn door ouders met een posttraumatische stressstoornis. Deze cyclus van armoede en misbruik is iets wat tot op de dag van vandaag voortduurt. De meerderheid van de Cambodjanen leeft in armoede en 40% van de kinderen is ondervoed. Het gemiddelde inkomen is minder dan $3 per dag en veel mensen leven van minder. Je kunt een groot verschil maken door het kopen van locale produkten en diensten bij de bevolking in plaats van in de grotere supermarkten. Het is nog maar zo’n 40 jaar geleden en alle oudere mensen hebben de meest verschrikkelijke dingen meegemaakt. In Phnom Penh zijn twee plekken die deze zwarte bladzijde uit de geschiedenis heel goed laten zien. Allereerst is dit het Tuol Sleng-museum, beter bekend als Genocide Museum. Het is gevestigd in een oude school die door de Rode Khmer werd omgebouwd tot de beruchte ‘gevangenis S-21’ en waar duizenden gevangenenwerden ondervraagd, gemarteld en vermoord. De tweede plek is Choeung Ek, ook wel de Killing Fields of Velden des Doods geheten. Het is een agrarisch gebied in een boomgaard, ongeveer 14 km. ten zuiden van Phnom Penh. Gevangenen van o.a. Tuol Sleng werden hiernaar toe gebracht en vermoord. Iedereen was geboeid en geblindoekt. Cambodja heeft een tropisch moessonklimaat met een gemiddelde temperatuur die gedurende het hele jaar rond de dertig graden ligt en het klimaat kent twee seizoenen: Het regenseizoen van mei tot november en het droge seizoen van december tot april. De eerste helft van het droge seizoen is redelijk koel (december-januari). De tempels van Angkor zijn heilig. Dit vraagt uiteraard om respect. Als vrouw moet je dan zeker kleding dragen tot over je schouders en knieën. De meeste weeshuizen zijn geen echte weeshuizen, maar zijn puur opgezet om geld te verdienen aan westerse vrijwilligers. De kinderen worden van het platteland gehaald en zijn vaak helemaal geen wees. Op deze manier worden kinderen gebruikt om winst te maken. Het wordt aangeraden om niets van kinderen te kopen, zoals armbandjes, boeken, water, ansichtkaarten. Er zit namelijk een heel netwerk van criminelen achter deze ‘straatkinderen’. Door iets van de kinderen te kopen, zou je er indirect voor zorgen dat deze kinderen niet mogen spelen of op school zitten. Het grootste deel van de inkomsten gaat namelijk zeker niet naar de kinderen of naar onderwijs. En dan de beruchte melkpoeder scam…….Een jonge moeder benadert een toerist en vraagt om melkpoeder voor de baby in haar armen. De toerist weet meestal wel dat geld geven niet goed is, maar ziet geen kwaad in het kopen van melkpoeder. Echter: Zodra de toerist weg is, brengt de moeder de melkpoeder terug naar de winkel. De baby die ligt te slapen in de armen van de moeder is vaak gedrogeerd, zodat het kind stil is en de moeder er de hele dag mee op pad kan. Het komt ook vaak voor dat kinderen je vragen om pennen of boeken voor ze te kopen. Deze spullen brengen ze allemaal terug naar de winkel en het geld gaat naar de criminele organisaties die de kinderen op pad sturen. Toeristen zijn niet de enige slachtoffers van scams. Vaak is de oplichter zelf ook een slachtoffer in dit soort landen. Wijzen is in de Cambodjaanse cultuur erg onbeleefd. Wijs nooit naar iemand of naar een product, maar gebruik je hele hand. Ook hand in hand lopen op straat is iets wat je de Cambodjanen nooit ziet doen. Dit zijn dingen die je achter gesloten deuren doet in deze cultuur. Hetzelfde geldt natuurlijk voor kussen in het openbaar. Welnu, op naar onze eigen ervaringen…..15 maart de dag van vertrek…In alle vroegte (4.00 uur ’s morgens) arriveerde de taxi en bracht ons naar Schiphol. Al omstreeks 5.45 uur waren we terplekke. De vlucht Amsterdam-Singapore stond gepland om 10.25 uur (Singapore Airlines) en een lange zit volgde van maar liefst 12 en een half uur. In Singapore aangekomen was het inmiddels 16 maart geworden om 5.55 uur en wij verbleven in de transitruimte. Op 16 maart om 7.40 uur vertrokken we uit Singapore en toen was het nog zo’n kleine 2 uur naar Phnom Penh, zijnde de hoofdstad van Cambodja. De aankomsttijd was 8.35 uur. Na alle formaliteiten doorlopen te hebben, namen we een taxi naar ons onderkomen, te weten Hotel Prantara Heritage Suites (klinkt mooier dan het is…hahaha!) (Prantara betekent ‘forest’). Voor ons is dit basic hotelletje prima voor 3 nachten (later zou blijken dat we hier langer zouden moeten bivakkeren). De hotelmanager was Bruce en hij wordt bijgestaan door David en Sophea. De locatie was vlakbij de Britse Ambassade in de wijk Chaktomuk, Duan Penh. Het moge duidelijk zijn dat wij doodop waren en we wilden maar 1 ding en dat was een bed opzoeken. Helaas werd er behoorlijk getimmerd en dit veroorzaakte behoorlijke overlast. Mister Bruce bracht ons dan ook de eerste uren onder in een aparte kamer waar we even konden bijkomen, alvorens onze eigen kamer te kunnen betrekken. Wij regelden telefoonkaartjes Smart. Je hebt hier twee companies die telefoon/internet aanbieden en wel CellCard en Smart. Wij togen per Tuktuk naar Smart en daar werden de telefoons voorzien van data, belminuten enz. Over de Tuktuk gesproken: Het is een veelvoorkomend openbaarvervoermiddel in o.a. Aziatische landen. Het is een gemotoriseerde riksja waarin een aantal passagiers kan worden vervoerd. Nu is de Tuktuk uit het verleden ons uiteraard wel bekend, maar anno 2023 zijn er twee zeer handige apps in gebruik: Grab en PassApp (Cambodia Taxi Booking). De werkwijze is zeer praktisch. Je geeft aan waar je naar toe wilt, je clickt op ‘show the map’ en je clickt op ‘confirm drop off’. De Tuktuk driver ziet op zijn telefoon display waar de klant zich bevindt en waar de klant naar toe moet. Als je clickt op ‘confirm booking’ dan zie je op je eigen telefoon dat de Tuktuk driver onderweg is, waar hij zich bevindt en het duurt meestal maximaal 300 seconden voordat de driver bij jou is. Het registratienummer van de Tuktuk komt overeen met het nummer in jouw display op je telefoon. Het systeem is snel, veilig, efficiënt en de prijs wordt meteen vastgesteld en is zichtbaar in jouw app. Het is een perfect en praktisch systeem waar wij bijna dagelijks gebruik van maken. Zouden we in Nederland moeten hebben!!! De eerste dagen werden we in beslag genomen door diverse zaken: Hoewel wij ons huurcontract van ons appartement in Vlissingen al getekend hadden, wachtten wij nog steeds op de handtekeningen van onze aspirant huurders. Zij hadden bijvoorbeeld verschillende vragen die afdoende werden beantwoord door de verhuurmakelaar van 123Wonen. Bovendien werden zij gehinderd door drukte. Deze combinatie van factoren had ertoe geleid dat zij nog niet hadden ondertekend. Wij daarentegen in Cambodja wilden natuurlijk graag de zaak afronden, temeer omdat wij zelf hier in Phnom Penh ook op zoek moesten gaan naar woonruimte. Onze contactpersoon van Cambodia Visa Services (een zekere John uit Canada) had ons doorverwezen naar een andere ‘local agent’, te weten Vitale (van oorsprong afkomstig uit Italië). Houdt John zich voornamelijk bezig met alle soorten visa, Vitale daarentegen is de persoon die met je op pad gaat om woonruimte te zoeken. Ook fungeert hij als gids. Hij woont al 6 jaar in Cambodja en spreekt zelfs Khmer. Samen met Vitale gingen we dan ook op 17 en 18 maart enkele opties bezoeken: Van een condo op de 21e verdieping in de wijk BKK1 tot twee appartementen (waarvan één in dezelfde buurt). Uiteindelijk kozen we voor appartementencomplex Nine East in de wijk Sangkat Stras Chork, Khan Daun Penh. Een veilige plek op 1,5 km. van het centrum en wel op de tweede verdieping (van in totaal 9 verdiepingen). Er werd besloten om op 19 maart dit appartement even ‘on hold’ te zetten. Een soort reservering maken leek ons wel wijs, mede gelet op het feit dat wij nog in afwachting waren van de handtekeningen van onze huurders in Vlissingen en tevens ons E-visum nog moesten laten wijzigen in een ER-visum (retirement). Wel bleek dat je zelfs op basis van een E-visum een appartement kunt huren (zolang het maar geen toeristenvisum is). Echter: Wij gaven er de voorkeur aan om met een retirement visum op zak pas over te gaan tot het huren van het appartement. En natuurlijk zou het fijn zijn als onze huurders in Vlissingen eens zouden ondertekenen, maar mocht het om één of andere reden niet doorgaan van hun kant, dan zal de verhuurmakelaar wederom op zoek gaan naar een nieuwe kandidaat. Wij hoopten in ieder geval op korte termijn het hotel te kunnen gaan verlaten om onze intrek te kunnen gaan nemen op onze nieuwe stek. Toen wij op 19 maart ons appartement in Phnom Penh ‘on hold’ hadden gezet, tegen betaling van 100 dollars, kregen wij meteen het huurcontract mee alsmede de algemene bepalingen (beduidend minder papierwerk dan het huurcontract met algemene bepalingen in Nederland….hahaha!). Wij brainstormden heel wat af met Vitale, maar ook met Bruce: Is de huurtermijn onderhandelbaar? Iedereen lijkt iets anders te verstaan onder long term rental. Wie doet voor ons de FPCS? John? Vitale? De eigenaar van het appartement waar wij van gaan huren? FPCS betekent: Foreigners Present in Cambodia System. Het is een registratiesysteem voor buitenlanders die in Cambodja wonen. En hier tussendoor speelde vanzelfsprekend nog het omzetten van ons E-visum in een ER-visum. Wij consulteerden John van Cambodia Visa Services die al 11 jaar ervaring heeft met het regelen van alle soorten visa. Ook al is hij geregeld buiten Cambodja (Filipijnen, Canada), hij blijft de visa-zaken op afstand coördineren en stuurt zijn mensen op pad. Via Whatsapp was er veelvuldig contact en op 19 maart werden we in ons hotel bezocht door de echtgenoot van een Immigration officer (aangestuurd dus door John van Cambodia Visa Services). Aangeleverd moest worden: 680 dollars (340 dollars per persoon), 2 paspoorten en 2 pasfoto’s. Ja, je moet wel even schakelen om je paspoorten aan een wildvreemd iemand mee te geven, maar dat is de enige en meest effectieve manier. ‘That’s the way we do it in Cambodia’……Ter vergelijking: Je kunt wel zelf naar het Immigratiekantoor gaan tegenover het vliegveld, maar dat geeft geen garantie op succes. Wij volgden dus de normale procedure en dan zal het 7 tot 9 dagen duren voordat we ons felbegeerde retirement visum in ons bezit hebben. Op dát moment (waarschijnlijk eind maart) zullen we dan gaan overhuizen. Het appartement in Phnom Penh wordt in ieder geval voor ons ‘vastgehouden’. Ook in het verkrijgen van het retirement visum hebben wij alle vertrouwen. Nu nog de handtekening van onze huurders in Vlissingen…… Mister Bruce van hotel Prantara is erg belangstellend in onze ‘stappen’: Verhuur appartement Nederland, huur appartement Phnom Penh, retirement visa e.d. Tussen zijn drukke werkzaamheden door geeft hij ons advies over allerlei zaken, doet suggesties als het gaat om veilige buurten, is bereid om een huis voor ons te zoeken via zijn huisbaas, heeft ook wel ‘a friend’ die ons retirement visum kan regelen enz.enz. Wij bedankten hem vriendelijk. Voor ons is het voldoende om Italiaan Vitale achter de hand te hebben voor wat betreft het appartement en Canadees John voor ons retirement visum. Dit neemt niet weg dat wij graag met Bruce praten. Hij zit op onze golflengte als het gaat om het helpen van mensen: ‘You have to give them the line instead of the fish’. Hij is er vast van overtuigd dat wij erin zullen slagen om passend vrijwilligerswerk te vinden. Zijn Boeddhistische inslag spreekt ons aan. Uiteraard gaan wij op zoek naar vrijwilligerswerk. Wij zien de boeddhistische monniken in hun oranje gewaden over straat lopen en fantaseren al dat zij bij ons in de klas zitten…..hahaha! Overigens: Oranje wordt gezien als de kleur van de verlichting, de rijzende zon en het geestelijk en spiritueel ontwaken. De oranje gewaden staan symbool voor het achterlaten van het normale wereldse leven. Wat ons wel opvalt in gesprekken is het feit dat sommigen bewondering voor de monniken hebben waar anderen juist minachting cq scepsis ervaren. Voor het zover is, moet echter eerst onze accommodatie geregeld zijn en moeten we ons retirement visum op zak hebben en dan gaan we aan het werk. Engels onderwijzen is in ieder geval geen overbodige luxe. Het valt tegen hoe weinig mensen Engels spreken. Het Khmer klinkt ons als tingel-tangel-liedjes in de oren. Wij hadden verwacht dat in de hoofdstad Phnom Penh de mensen Engels zouden spreken, maar het is eerder een uitzondering als je iemand tegenkomt die redelijk Engels spreekt. Men blijft echter alleraardigst en is bijna overdreven vriendelijk en onderdanig en men blijft glimlachen (met zo’n schattige Conimex lach). Ook het vouwen van de handen (namasté gebaar / ik buig voor jou) maakt onderdeel uit van de dagelijkse begroetingen. Er is echter 1 woord dat iedereen kent en dat is…..dollar…Bij een betaling geeft men de voorkeur aan dollars, wisselgeld krijg je meestal terug in de Cambodjaanse Riel. Alles draait om geld. Iedereen probeert zijn kostje bij elkaar te schrapen. Overigens: De naam Riel komt uit het Khmer en betekent ‘datgene dat glanst’. Voor de duidelijkheid: 4100 Riel is 1 Dollar. Als Ben naar de kapper gaat is gebarentaal taal de manier van communiceren. De beste kapper spreekt ook geen woord Engels. Op 20 maart brachten we een bezoek aan de Central Market. Dit is de grootste en drukste markt van Phnom Penh. Dit gebouw is donkergeel van kleur en gebouwd in 1937 en ontworpen door Franse architectenin de art-deco stijl. Het gebouw is zó ontworpen dat het zelfs in het warmste deel van de dag koel blijft. En dat laatste is wel prettig, want het is echt snikheet!!! Hoera!!!! Op 21 maart krijgen we het huurcontract van Vlissingen opgestuurd met daarop de handtekeningen van onze huurders. Het is formeel: Michael en Thomas gaan huren met ingang van 1 april 2023 (om te beginnen voor 1 jaar). Er zijn een paar woorden in het Khmer die wij ons nog kunnen herinneren van 8 jaar geleden (in 2015 waren wij in Siem Reap/Cambodja) en dat zijn: Arkoun (klinkt als: auwkoen). Dit betekent bedankt; of Wat (tempel); Angkor (heilige stad); Apsara (in de boeddhistische en hindoeïstische mythologie is dit een onsterfelijke, hemelse nimf). Apsara’s zijn mooie jonge vrouwen, hemelse danseressen en onweerstaanbare verleidsters. Ook zien we een woord terug dat we jaren geleden in Vietnam veelvuldig tegenkwamen en wel Bò (rundvlees/beef). Aangezien het Koninklijk Paleis en de Zilveren Pagode bij ons om de hoek liggen, besloten we op 21 maart richting the Royal Palace te gaan. Het Koninklijk Paleis is een gebouwencomplex dat dienst doet als koninklijke residentie van de koning van Cambodja. De volledige naam in het Khmer is: de Preah BaromReacheaveang Chaktomuk Serey Mongkol. Het paleis glinstert in de zon, geeft een interessante kijk in de geschiedenis en is omringd door prachtige tuinen. Een stukje grandeur gelegen pal aan de Mekong. Wel een schril contrast met de armoede in het land. Stukje geschiedenis: In 1865 verplaatste koning Norodom de toenmalige hoofdstad naar Phnom Penh en liet er in 1866 het koninklijk paleis en de zilveren pagode bouwen. Andere koningen bouwden het paleis verder uit met nieuwe gebouwen. Zo werd het paleis ommuurd met de opvallende gele muur in 1873 en kreeg het paleis het Napoleon paviljoen van de Franse koninklijke familie. Dit paviljoen staat er nog steeds. Na 1900 werd het terrein verder uitgebreid met enkele prachtige zalen waaronder de hedendaagse troonzaal. Eén van de belangrijkste veranderingen vond verder plaats aan de zilveren pagode. Deze pagode, die oorspronkelijk in 1866 gemaakt was van hout, kreeg in 1962 een belangrijke make-over. Koning Sihanouk liet de vloer inleggen met niet minder dan 5329 massief zilveren tegels. Vandaar de naam Zilveren Pagode. De huidige koning woont nog steeds in het paleis en er vinden regelmatig belangrijke ceremonies plaats. Niet alle ingangen van het complex zijn open voor het publiek. Het is voor bezoekers alleen toegestaan om de troonzaal, de zilveren pagode en enkele gebouwen eromheen te bezoeken. Dit is echter geen probleem. Je kunt volop genieten van de prachtig aangelegde tuinen en de glimmende gebouwen. De trekpleister is de centraal op het terrein gelegen troonzaal. De zaal wordt gebruikt voor kroningen en andere ceremonies. De muren, trappen en pilaren zijn geel en wit geschilderd. Geel staat voor het Boeddhisme, het dominante geloof in Cambodja. Wit staat voor het Hindoeïsme, het meest belangrijke geloof ten tijde van Angkor. Veel objecten uit de troonzaal zijn helaas vernietigd door de Rode Khmer. Vlakbij vind je het Napoleon paviljoen, een apart bouwwerk dat niet bepaald matched met de andere gebouwen. Het paviljoen is in Egypte gebouwd en naar Cambodja gestuurd als geschenk van Napoleon de Derde. De mooiste tempel op het terrein is die van de Zilveren Pagode, ook wel bekend als Wat Preah Keo of tempel van de smaragden boeddha. Niet te verwarren met Wat Phra Kaew in Bangkok, maar je kunt duidelijk zien dat de Zilveren Pagode sterk door deze bouwstijl is geïnspireerd. Via de trap, die is gemaakt van prachtig marmer, ga je naar de ingang van de tempel (schoenen uit!), alwaar je de glimmende zilveren vloer zou moeten kunnen zien (deze is ter bescherming echter afgedekt). Binnen in de tempel zie je een enorm gouden Boeddhabeeld dat is ingelegd met meer dan 2000 diamanten. Verder zie je op de muren indrukwekkende schilderingen die verhalen uit de geschiedenis afbeelden. De Zilveren Pagode is één van de weinige tempels die het regime van de Rode Khmer heeft doorstaan zonder ernstig beschadigd te zijn. Wel is tijdens deze zwarte bladzijde in de geschiedenis veel van het interieur geplunderd of beschadigd. Het koninklijk paleis is niet alleen een heilige plek, het is ook nog steeds het huis van de koning. Niet alle plekken zijn dan ook te bezoeken. Gepaste kleding is verplicht en dit betekent dat de schouders en knieën bedekt moeten zijn. Het is mogelijk om een soort sarong te huren bij binnenkomst in geval je onbedekte schouders en/of knieën hebt. Toen we the Royal Palace verlieten, kregen we een flesje water met daarop de tekst: With compliment, Natural Mineral Water, Royal Palace, Phnom Penh, Cambodia. Op 22 maart maakten we met een local guy die geen woord Engels sprak een soort tour van een uur per Tuktuk. Wij kwamen o.a. langs een boeddhistisch centrum/instituut en langs de Preah Sihanouk Raja Buddhist University. Deze universiteit is een openbare instelling voor hoger onderwijs zonder winstoogmerk in de metropool Phnom Penh. Wij zagen veel jongelui uitgedost in mooie kledij en met bloemen die op de foto vastgelegd werden. Waarschijnlijk waren dit afgestudeerden. Diezelfde dag togen we ook naar de Mekong rivier. Het is 36 graden, doch de gevoelstemperatuur is maar liefst 41 graden! De Russian Market werd bezocht op 23 maart. Hier zijn de kraampjes gevuld met alles wat je kunt bedenken. Het is echter bloedheet in de smalle paadjes. Het is er goedkoper dan in de Central Market. Op alle koopwaar kun je afdingen. Aan de buitenkant en de overkant van de markt zijn heerlijke eettentjes. Deze vlooienmarkt is niet zo mooi als de Central Market. De Russian Market is overdekt en heeft nauwe paadjes. De markt dankt zijn naam aan de Russen, die hier in de jaren 80 kwamen winkelen. Waarschijnlijk waren er toen veel Russen in Phnom Penh en er waren toen veel Russische goederen. Sommige winkeliers spreken nog steeds een beetje Russisch. De lokale naam voor de Russische markt is: Psar Tuol Tompoung Market. Toen we ‘thuis’ kwamen in het hotel van mister Bruce stond het personeel bij ons in de kamer, omdat er op een toilet in de gang een verstopping aan de orde was en dit bleek in verbinding te staan met onze kamer. Zij stonden met de voeten in het water, maar bleven vriendelijk lachen. Sinds die tijd is er af en toe een watertekort. Hadden we deze week een tocht per Tuktuk gemaakt met een driver die slechts Khmer sprak, op 24 maart deden we dit nog even dunnetjes over met een Engelssprekende driver. Dit met het doel om een beter beeld te krijgen. En dat is gelukt. Via het National Museum voerde de tocht naar Wat Phnom, Silk Island (Koh Dach), Golden Temple (Wat Kean Kleang) en Independence Monument. Om op Silk Island te geraken (een local community waar mensen katoenen en zijden sjaals fabriceren) moesten we per ferry de Mekong rivier oversteken. Op de terugweg klapte plotseling het voorwiel van de Tuktuk om, maar gelukkig schoten behulpzame omstanders onze Tuktuk driver te hulp en samen werd de Tuktuk weer de weg op getrokken. Iets meer achtergrondinformatie: Het Nationaal Museum van Cambodja in Phnom Penh is Cambodja’s grootste museum voor culturele geschiedenis en het belangrijkste historische en archeologische museum van het land. Het werd gebouwd tussen 1917 en 1920 in de traditionele Khmerstijl. Wat Phnom is een tempel en ligt op een door mensen gemaakte heuvel (Phnom) van 27 meter hoog in Phnom Penh. Wat Phnom werd gebouwd in 1373 om vier Boeddhabeelden te huisvesten die volgens de overlevering hier door de Mekong aangespoeld waren en gevonden werden door een vrouw, genaamd Penh. Het Onafhankelijkheidsmonument in Phnom Penh werd in 1958 gebouwd ter herdenking van de onafhankelijkheid van Frankrijk in 1953. Het staat op een rotonde op de kruising van Norodom Boulevard en Sihanouk Boulevard in het centrum van de stad. En dan de Night Market van Phnom Penh, of tewel Phsar Reatrey. Deze Night Market is te bezoeken van 17.00- tot 0.00 uur. Het is een ‘riverfront open air market with a cozy atmosphere’. Op 25 maart werd deze Night Market door ons bezocht. Wij vonden het niet de moeite waard, het was verre van authentiek, maar goed….no problem…. Als de Nederlandse zomertijd ingaat op 26 maart (klok 1 uur vooruit), dan is het tijdsverschil met Cambodja nog 5 uur. (In Cambodja is het vanaf nu 5 uur later dan in Nederland). Op die dag werd er - net als bij onze aankomst - behoorlijk geboord en getimmerd in hotel Prantara. Dus vluchtten wij maar even naar de Russian Market. Ook de dag daarna was het van hetzelfde laken een pak qua boren en timmeren. Tevens was er wederom geen water…..Je wordt niet ingelicht. Communicatie en planning zijn - zoals altijd in ontwikkelingslanden - ver te zoeken. De manager van Prantara hotel, mister Bruce liet weten: ‘It is very stressful today’, om vervolgens op bed te gaan liggen…….hahaha!!! Al vaker melding gemaakt van het feit dat bijna niemand Engels spreekt. Als we ergens een hapje gaan eten, word je allerliefst begroet middels de Namasté groet, je krijgt de menukaart in je handen geduwd (soms alleen maar in het Khmer), men zet de fan aan en wacht af……Het komt voor dat er maar liefst 5 meisjes aanwezig zijn als personeel, die vervolgens helemaal niets doen. Dan denken wij: ‘Ga iets doen, ga schoonmaken, ga de gerechten in het Engels leren of onverschillig wat, maar ga iets doen. Echter: Initiatief tonen is niet aan de orde. In de nieuwe week van 27 maart, gaan wij hopelijk verhuizen naar ons nieuwe onderkomen en krijgen we ons retirement visa. Om de wachttijd te overbruggen togen we op 28 maart nog maar eens naar deRussian Market en op 29 maart naar de Central Market. In ieder geval krijg je daar een erg goed beeld van het dagelijks leven in Phnom Penh. Op de Central Market ging ik (Dees) naar de kapper. Handig! Op 28 maart verhuisden wij naar een andere kamer in het hotel van Bruce. Er zijn niet alleen airco en waterproblemen, het werd ook duidelijk dat een muis (of erger een rat) zich in onze kamer bevond. Het bleek dat er een heel gangenstelsel aanwezig was rondom onze kamer….brrr…Reeds twee keer was er een prullenbak op onze kamer omgevallen en dit gebeurde plotseling midden in de nacht. Waarschijnlijk was dus een muis of rat de boosdoener. Wij namen onze intrek dan ook in een andere kamer. Het waterprobleem bleef echter van kracht. Wij zagen dat mister Bruce niet goed kon omgaan met de klagende gasten. Dit leidde tot stress bij hem en wel in die mate dat hij midden in de nacht - toen hij de waterdruk wilde checken - van de trap viel. Wij voerden een leuk gesprek met drie mensen uit Duitsland….ja, ja, unsere Freunde sind immer da…..hahaha! Wachten….wachten….wachten….op ons retirement visa. Onze Canadese contactpersoon John van de Cambodian Visa Services had ons laten weten dat de Immigration 7 tot 9 werkdagen nodig zou hebben om het ER-visum te realiseren. Er bestaat weliswaar een duurdere express optie, waarin het binnen een dag geregeld zou kunnen worden, maar wij hadden gekozen voor de normale werkwijze. Plotseling kregen we te horen dat het ook wel 10 werkdagen zou kunnen duren. Dit zou betekenen dat we onze paspoorten uiterlijk op vrijdag 31 maart zouden terugkrijgen. Op de 7e werkdag (28 maart) vernamen we dat de Immigration very busy was en dat er ook een mogelijkheid zou bestaan dat we het retirement visum pas op maandag 3 april zouden krijgen. Nee toch……. Nog steeds zitten we in het hotel bij mister Bruce en daar hebben we het inmiddels wel gezien. Echter: Het één staat in verbinding met het ander. Het kunnen vertrekken uit het hotel kan pas plaatsvinden als wij het huurcontract van 1 jaar van ons appartement hebben ondertekend, maar dan willen we ook ons retirement visum van 1 jaar hebben. Wij willen dat beiden als het ware gelijk opgaan. Hoewel John van de Cambodian Visa Services ons herhaaldelijk heeft laten weten dat wij het huurcontract absoluut al kunnen ondertekenen zonder in het bezit te zijn van het ER visum, voelt Ben niets voor deze optie. Ben wil eerst het ER-visum hebben alvorens de huurovereenkomst van het appartement te gaan ondertekenen. Hij wil niet het risico lopen dat straks het huurcontract is ondertekend voor 1 jaar en dat er nog geen ER-visum voor 1 jaar is afgegeven. Hij riskeert dan namelijk een verlies van een borg van 2 maanden huur en de eerste huur. Er wordt ons verzekerd dat wij al met ons E-visum een appartement kunnen huren, maar zoals gezegd willen wij wachten op het ER-visum. Vitale (de Italiaan die met ons op huizenjacht is geweest) had ons laten weten dat de eigenaar van het appartement dat wij gaan huren ongeduldig begint te worden. Ook Vitale zelf wordt onrustig. Dit heeft te maken met het feit dat Vitale een provisie krijgt als wij het contract ondertekenen. Er wordt dus een zekere druk op ons gelegd, maar daar zijn wij ongevoelig voor. Uiteraard zouden wij graag het appartement gaan huren, maar als de verhuurder niet meer kan wachten, dan gaat het appartement maar aan onze neus voorbij. Gelukkig zijn er nog heel veel appartementen beschikbaar in Phnom Penh. Zijn wij weer terug in West-Afrika? Sinds jaren zien wij hier weer de lezards (hagedisachtigen) en de kevers. Gelukkig wel vele maatjes kleiner dan in Ghana….hahaha!!! Uiteraard is het ons bekend dat het hier in Cambodja ‘not done’ is om over politiek in algemene zin te praten. Ook kritiek uiten op de koning is verboden. Echter: In zijn leergierigheid en enthousiasme wilde Ben even brainstormen met Bruce van ons hotel over het feit dat de leider van de oppositie is veroordeeld tot 27 jaar huisarrest. Hardop vroeg Ben zich even af wat de gevolgen zouden kunnen zijn voor de verkiezingen in Cambodja in juli a.s. Hoewel mister Bruce weliswaar even inging op de vraag van Ben (je kunt nu alleen maar stemmen op de zittende premier), haakte hij toch snel af onder het mom van: ‘Don’t talk more about it’ en hij gaf Ben het dringende advies om zeker niet op straat over politiek te praten. Men zou dan kunnen denken dat je een spion bent (met alle gevolgen van dien). Niet voor te stellen voor ons Nederlanders. Dit moeten we dus goed in ons achterhoofd houden als we les gaan geven. HOERA!!!! Op 30 maart ontvingen wij bericht van Canadees John van de Cambodian Visa Services dat het ER-visum in onze paspoorten staat. Die avond kregen wij van de ‘local agent’ onze paspoorten retour met daarin de felbegeerde stempel! Wij mogen nu een jaar in Cambodja blijven!!!!!! (En wel tot 14 april 2024). Daarna kunnen we het visum gewoon verlengen. Wij kunnen nu altijd in-en uitreizen. Heel fijn en heel bijzonder! En een dag later, op 31 maart konden wij dan ook verhuizen naar ons appartement in Nine East en dus het hotel van Bruce verlaten. Op onze nieuwe locatie troffen we ‘local agent’ Vitale (samen met zijn Cambodjaanse vriendin Ana) en toen werd het tijd om niet alleen Vitale te betalen voor zijn diensten, maar ook het huurcontract te ondertekenen. Dit geschiedde middels een duimafdruk!!!! Even ter vergelijking: Voor het huurcontract voor ons appartement in Nederland tekenden we digitaal. Welnu, wij zitten dus op onze nieuwe stek in de Cambodjaanse hoofdstad Phnom Penh. Het appartementencomplex heet Nine East. Dit vanwege het feit dat het gericht is op het Oosten en tevens is 9 East de dag van de volle maan en de Khmer mensen beschouwen dit gegeven als een goede dag. Welnu, Nine East bestaat uit 11 verdiepingen. Er zijn 9 woonlagen met in totaal 40 appartementen. Op de 10e verdieping bevindt zich ‘a gym’ en op de 11e verdieping (rooftop) ‘a pool’. Wij wonen op de 2e verdieping. (2E). Verder is er 24 uur per dag bewaking. Het is dus een veilige plek. Twee keer per week wordt het appartement schoongemaakt. Er wonen veel expats. Inmiddels staan we ook geregistreerd in het FPCS systeem: Foreigners Present in Cambodia System. Hoewel het appartement fully furnished is, is het niet fully equipped. Wij moesten dan ook nog even op pad om dagelijkse huishoudelijke spullen te kopen. De Italiaan Vitale met zijn vriendin Ana boden aan om ons even te vergezellen. Zij weten namelijk de weg en kennen de plekken waar we dit soort dingen konden kopen. (Zij op de scooter, wij in de Tuktuk). De eerste dagen waren nodig om veel praktische dingen te regelen, ons te installeren, spullen uit te pakken, omgeving te verkennen enz. Ook maakten we kennis met de zonen van de eigenaar van appartementencomplex Nine East, te weten de broers Piseth en Pitou. Toen wij stonden te wachten op een Tuktuk om naar een supermarkt te gaan, bood Pitou ons een lift aan. Hij vond het heel bijzonder om twee Nederlanders te mogen begroeten in Nine East. Zelf woonde hij op de 7e verdieping van het appartementencomplex. Op 4 april aten we Lok Lak, te weten het bekendste nationale gerecht van Cambodja. Hiervoor wordt rundvlees gemarineerd, gebakken en vervolgens geserveerd op wat sla, met rijst en een peper-limoendip. Twee dagen later waren we in een eetgelegenheid en hier was de menukaart 100% in Khmer. Daar konden we dus helemaal niets van bakken……….Echter: Op iedere tafel stond een brander en al snel werd duidelijk dat het ging om een soort ‘gourmetten’ in de open lucht. In Vietnam noemden we dit ‘hotpot’. Toen we een keer naar de ‘riverside’ liepen, troffen we onderweg een aardige Amerikaan aan, die samen met zijn vrouw, vrijwilligerswerk deed in een community, zijnde lesgeven aan kinderen die normaal gesproken niet naar school konden gaan. Aangezien zij dezelfde achtergrond hadden als wij (sociaal-educatief) en vrijwilligerswerk in de Derde Wereld ook hun passie was, waren er maar enkele woorden nodig om op dezelfde golflengte te zitten. Zou de sleuteloverdracht en inspectie voor onze huurders in Vlissingen op 1 april plaatsvinden, dit werd verschoven naar 7 april, i.v.m. een examen dat op de rol stond voor Michael en Thomas. Op 7 april stuurden wij dan ook een mail ter welkom en ter introductie naar onze huurders in De Fonteyne. Sinds 10 april verblijven beiden feitelijk in ons appartement. Op 10 april stonden we even stil bij de vreselijke gruwelijkheden uit het Cambodjaanse verleden, te weten de Rode Khmer periode onder leiding van Pol Pot, de heftige burgeroorlog van 1975 tot 1979 waarbij 2 miljoen Cambodjanen zijn vermoord. Zoals eerder vermeld in dit verslag is dit de zwarte bladzijde uit de Cambodjaanse geschiedenis.Wij togen dan ook naar het Tuol Sleng-museum of tewel het Genocide Museum. De Rode Khmer had dit voormalige schoolgebouw omgebouwd tot gevangenis. Het was zeer indrukwekkend! Eigenlijk zijn er geen woorden voor om de gruwelijkheden te beschrijven! Hadden wij vernomen dat je hier een uur of anderhalf uur voor uit zou moeten trekken, wij bleven hier maar liefst 4 uur! Hierna bezochten we Choeung Ek, ook wel de Killing Fields of Velden des Doods geheten. Gevangenen van onder andere Tuol Sleng werden hiernaar toe gebracht en vermoord. Kippenvel! Hoewel wij in 2016 in Peru het museum hebben bezocht m.b.t. de verschrikkingen van guerillabeweging Het Lichtend Pad in Ayacucho, overtrof het Tuol Sleng museum in Phnom Penh/Cambodja dit alles in negatieve zin. Aangezien de indrukken ons niet loslaten, toch nog even meer achtergrondinformatie: Het Tuol Sleng Genocide Museum is gehuisvest in een voormalig schoolgebouw in het centrum van Phnom Penh. De gevangenis stond bekend als S21, een verschrikkelijke plek waar gevangenen verhoord, gemarteld en vermoord werden. Het is een plek die de tragische geschiedenis van Cambodja tussen 1975 en 1979 op indrukwekkende wijze in beeld brengt. In onze beleving verplichte kost voor iedere bezoeker aan de stad. Wat nu het Tuol Sleng Genocide Museum is stond tijdens het regime van de Rode Khmer bekend als ‘Security Office 21’(S21). De gevangenis was gelegen in het centrum van Phnom Penh, de stad die op dat moment al helemaal verlaten was. In S21 werden mensen gevangen gehouden die volgens het regime een ‘gevaar’ waren voor de nieuwe agrarische staat. Leraren, wetenschappers, zakenmensen, journalisten en zo’n beetje ieder ander opgeleid persoon werd gezien als de vijand. Zelfs het dragen van een bril was al aanleiding om gevangen genomen te worden. En niet alleen de zogenaamde ‘verdachten’ werden gevangen genomen. Ook de directe familieleden en kennissen moesten eraan geloven onder het mom van ‘associatie met de vijand’. De meeste mensen die tussen 1975 en 1979 in S21 gevangen zaten werden na verloop van tijd naar de Killing Fields van Choeung Ek gestuurd voor executie. Phnom Penh werd in 1979 bevrijd door het Vietnamese leger. Het was een Vietnamese oorlogsfotograaf die S21 ontdekte. De fotograaf en zijn collega’s volgden de stank van rottende lichamen naar het schoolgebouw. Zijn foto’s van die dag zijn te zien in het museum. Slechts 12 mensen hebben de gevangenis overleefd waaronder 4 kinderen. S21 was gehuisvest in de gebouwen van een middelbare school en een basisschool. Het terrein was hermetisch afgesloten met prikkeldraad en binnen werden de klaslokalen verbouwd tot cellen en martelkamers. Naar schatting hebben hier tussen 1975 en 1979 15.000 tot 20.000 mensen gevangen gezeten. Bij aankomst in S21 werden de gevangenen gefotografeerd en verhoord. Gevangenen hadden meestal geen idee waarom zij opgepakt werden. De meesten werden beschuldigd van verraad van de partij en de revolutie. De ondervragers gebruikten marteltechnieken om een bekentenis af te dwingen. Zo werden gevangenen geëlektrocuteerd of vastgebonden waarna er heet water over het gezicht werd gegoten. Of mensen werden in een bak met uitwerpselen gegooid of aan een touw gehangen. En dit is nog maar een kleine greep uit de brute marteltechnieken die gebruikt werden. In het museum is nog meer informatie beschikbaar over de verschrikkelijke praktijken die hier plaatsvonden. Na bekentenis werden de gevangenen veroordeeld tot executie. In het begin gebeurde dit vlakbij, maar later werden mensen naar Choeung Ek gestuurd, zo’n 10 km. buiten de stad. De Rode Khmer waren niet alleen gewetenloze massamoordenaars, zij documenteerden ook al hun praktijken. Dit zou later tegen hun gebruikt worden tijdens het tribunaal tegen de leiders en deelnemers aan de genocide. Echter, paspoorten en identiteitsbewijzen van de gevangenen werden niet bewaard. De foto’s van de gevangenenbleken dan ook cruciaal voor nabestaanden bij een zoektocht naar hun geliefden. Het Tuol Sleng Museum is een neerslachtige plek, maar het is wel één van de bezienswaardigheden in Phnom Penh die je bezocht móet hebben. Dat gewone mensen in staat zijn om te veranderen in zulke gewetenloze moordenaars is iets om bij stil te staan. Dit soort praktijken kunnen altijd ergens anders op de wereld weer plaatsvinden. In het museum kun je de barre omstandigheden van de cellen met eigen ogen zien. Een ander gedeelte is gewijd aan de verschrikkelijke marteltechnieken en weer een ander gedeelte heeft duizenden foto’s van slachtoffers. In 2015 is op het terrein een herdenkingsmonument gebouwd: ‘The memorial stupa for victims of S21’. Het monument is voor een groot deel gefinancierd door Duitsland. Tijdens de openingsceremonie sprak o.a.de Duitse ambassadeur. Hij deed een beroep op de jongere generatie om minder terughoudend te zijn in het bespreken van het verleden. Hij verwees daarmee naar de Duitse jeugd die in de 70-er jaren oncomfortabele vragen begon te stellen over het Holocaust verleden. Hij voegde daaraan toe dat het gevolg van terughoudendheid om over het verleden te praten zal leiden tot het feit dat de jongere generatie de last van de erfenis van hun ouders en grootouders zal dragen. Audiotours zijn beschikbaar in meerdere talen waaronder zelfs Nederlands. Dit was een goede manier voor ons om door het museum geleid te worden en de informatie te begrijpen. En dan de Killing Fields van Choeung Ek……Tussen 1975 en 1979 werden in Cambodja zo’n 2 tot 3 miljoen mensen vermoord onder het brute regime van de Rode Khmer onder leiding van Pol Pot. Dit kwam neer op ongeveer een kwart van de bevolking. Veel van de moorden vonden plaats in zogeheten Killing Fields. Naar schatting zijn er 20.000 van deze massagraven verspreid over Cambodja. Eén van de grootste massagraven was de Killing Fields van Choeung Ek, op kleine afstand van Phnom Penh. Choeung Ek is tegenwoordig een gedenkplaats en educatiecentrum over de verschrikkingen die hier hebben plaatsgevonden. Iedereen die Cambodja bezoekt zou ook de Killing Fields van Choeung Ek moeten bezoeken. De audiotour die je ook hier kunt volgen geeft een indrukwekkende weergave van wat hier is gebeurd en herinnert de bezoeker eraan om altijd alert te zijn dat de geschiedenis zich niet herhaalt waar dan ook ter wereld. Choeung Ek is de plaats waar gevangenen uit de S21 Tuol Sleng gevangenis naar toe werden gestuurd voor executie. Gevangenen moesten hun eigen graf graven waarna zij op brute wijze met een schep of stok vermoord werden. Dit om kogels te besparen. De mensen waren vaak al zo vermoeid dat zij niet meer de kracht hadden om een diep graf te graven wat ervoor zorgde dat de lichamen amper bedekt werden. De killing tree is een boom die de Rode Khmer gebruikte om kinderen te vermoorden. Op brute wijze werden kinderen tegen de boom gegooid tot zij dood waren. Dit opnieuw om kogels te besparen. De boom is nu een belangrijke gedenkplaats op het terrein van Choeung Ek. In het begin werden gevangenen met vuurwapens vermoord, maar later werden meer brute wapens gebruikt om de dure kogels te sparen.Stokken, scheppen, bijlen, kapmessen of vlijmscherpe delen van palmbomen werden gebruikt. Op het terrein van Choeung Ek liggen verschillende massagraven. Duizenden mensen werden hier op een klein oppervlak begraven. Nog steeds liggen er stukken kleding en komen er botten boven de grond tevoorschijn. De audiotour is een uitstekende manier om op een respectvolle wijze over het terrein van de Killing Fields te wandelen. Ter nagedachtenis aan de slachtoffers is een Boeddhistische Stupa, een herdenkingstoren gebouwd. In de toren worden de schedels van zo’n 5000 slachtoffers bewaard. (Ingedeeld in mannen en vrouwen, leeftijdscategorieën e.d.). Na anderhalf uur hier rond gewandeld te hebben zetten wij een punt achter deze zeer beladen plek. No more words…………… Op 11 april gingen we even pinnen, medicatie kopen in een apotheek en ergens de bloeddruk laten meten. Nou, laat dat ‘even’ maar achterwege. Alles geschiedt per Tuktuk en het verkeer raast langs je heen in miljoenenstad Phnom Penh. Hoewel ik (Dees) best hou van de reuring in een stad, is dit wel een beetje teveel van het goede. Veel te veel prikkels voor mij! Ben daarentegen geniet van de heksenketel op straat! Hoe het ook zij: Bij de bank moesten we zoals altijd hoeden/petten afzetten en bij weggaan word je begroet middels de Namasté groet. Vervolgens naar een apotheek. Er zit veel kaf onder het koren. Er zijn nepmedicijnen in omloop. Voor zover wij het konden beoordelen en afgaande op ons gezond verstand, arriveerden we bij een betrouwbare apotheek alwaar wij alle medicijnen voor Ben in één keer konden kopen. Dat is wel eens anders geweest in ontwikkelingslanden. Vaak werden we geconfronteerd met het feit dat we niet alles in één apotheek konden kopen. Wonder boven wonder lukte dat nu wel. Merknaam kan afwijken, maar stofnaam is hetzelfde. Toen wij de behulpzame apotheker (die Engels sprak) vroegen waar wij bloeddruk konden laten meten, moest hij in eerste instantie het antwoord schuldig blijven en uiteindelijk adviseerde hij kleine kliniekjes. Wij hadden ook al enig voorwerk gedaan (zeker als het gaat om het laten prikken op PSA en cholesterol) en lieten de namen vallen van een ziekenhuis bij ons in de buurt (Calmete Hospital) en het Pasteur Instituut. Daarop knikte hij goedkeurend. Zelf had hij slechts de mogelijkheid om ons een bloeddrukmeter te verkopen, maar dat is het laatste dat wij willen. Wij bedankten hem vriendelijk en verlieten de apotheek. Nauwelijks buiten of een medewerker van de apotheek kwam aanrennen en liet weten dat de apotheker bereid was om voor ons, zijnde Nederlandse vrijwilligers in zijn land Cambodja, een voor de verkoop bestemde bloeddrukmeter voor ons uit de verpakking te halen en te gebruiken. Een aardige geste! Ach, liet de apotheker weten: ‘Cambodia is a small country, but we have a big heart!’ Hierna begon de honger te knagen en belandden we op de Olympic Market (In Khmer heet deze markt Psah Olympic). Dit is een echte markt voor de lokale bevolking. Je ziet geen enkele toerist. Het is gebouwd in 1962 en er bevinden zich meer dan 4000 shops op deze markt. Er zijn maar liefst 3 verdiepingen. Tussen de lokale mensen op een klein plastic krukje nuttigden we een soort noodle soup (eten met stokjes). Iemand noemde Olympic Market ‘huge and overwhelming’ en dat is absoluut waar. Ook in Cambodja worden microkredieten verstrekt om de arme bevolking te helpen met het opzetten van een kleine eigen onderneming. Helaas is de microfinanciering in Cambodja volledig uit de hand gelopen en mislukt. Banken hebben te hoge kredieten verstrekt en tevens faalden de banken in hun toezicht. Bovendien wisten de vaak laaggeletterden niet waarvoor zij tekenden. Mensen worden nu gedwongen om hun bezittingen te verkopen om daarmee hun bankschulden af te kunnen lossen. Het schaamtegevoel overheerst. Khmer Nieuwjaar(Choul Chnam Thmey) werd gevierd op 13,14, 15 en 16 april. It’s the year of the Rabbit. Overal hoorden we: Rikreay chhna thmei of sok Sabay Chnam Thmey of zoiets dergelijks (Gelukkig Nieuwjaar) en overal waren de kleine huisaltaartjes opgetuigd met bloemen, geurig water, kaarsjes, fruit, wierookstokjes e.d. In miljoenenstad Phnom Penh was het zeer rustig. Het voelde akelig stil aan. De meeste mensen gaan naar familie op het platteland. De mensen pakken dus massaal hun biezen en vertrekken naar hun geboorteplaats voor het feest. Gedurende het Khmer New Year, oftewel Cambodjaans nieuwjaar wordt de overgang van het oogstseizoen naar het regenseizoen gevierd. De boeren genieten van wat hun oogst heeft opgebracht. Tijdens het nieuwjaarsfeest worden huizen versierd en tafels gedekt met fruit en drankjes om de goden te verwelkomen. Ook worden er cadeautjes gegeven. Op de verschillende dagen brengen de Cambodjanen bezoeken aan tempels om offers te brengen aan monniken, ouderen en Boeddha beelden. Ook vragen de Cambodjanen om vergiffenis voor fouten die zij in het afgelopen jaar hebben gemaakt. De dagen voorafgaand aan Nieuwjaar zijn de Cambodjanen heel druk bezig. Men maakt het hele huis schoon, overal prijkt de Cambodjaanse vlag, men kookt lekker eten en men koopt nieuwe kleren. Alles moet er spic en span uitzien, want de Nieuwjaarsengel zou eens langs kunnen komen!!! Cambodja volgt de Boeddhistische jaarkalender, waarbij de maankalender wordt gehanteerd. Wellicht leuk om enkele Khmer Nieuwjaar tradities te vermelden: Elke dag bezoeken de mensen de tempel om daar de zegen te krijgen van de monniken en de priesters. Zij bouwen een zandheuvel op het grondgebied van de tempel en versieren deze met godsdienstige vlaggetjes. Zij plaatsen er eentje op de top en vier rond de kanten van de zandheuvel. Deze vlaggetjes symboliseren de vijf discipelen van Boeddha. De bevolking van Cambodja heeft de traditie om ’s morgens wijwater te besprenkelen op elkaars gezichten, ’s middags op de borst en ’s avonds op de voeten. Tegenwoordig hebben mensen ook de gewoonteom gekleurd water over hun vrienden en familieleden te gieten. Gekleurd water symboliseert de verschillende kleuren van het leven, die in de toekomst verborgen liggen. De traditie van het gooien van poeder op elkaar met Nieuwjaar komt tegenwoordig steeds meer in opgang. Bij de viering van het Khmer Nieuwjaar, volgt men in Cambodja verschillende regels. Elke dag kent een andere traditie. Enkele voorbeelden: De eerste dag van de viering heet Moha Sangkran. Men gelooft dat op deze dag Gods engelen naar de aarde komen, om te kijken hoe de schepping ervoor staat. Om deze heilige engelen te verwelkomen, maken de mensen hun huizen schoon en steken lampjes aan. De leden van de familie plaatsen hun geliefde afbeelding van Boeddha op een huisaltaar. Hierop worden dan - zoals eerder gemeld - bloemen, kaarsen, wierookstokjes, een kommetje geurig water, etenswaren en dranken uitgestald op bananenbladeren. Het voedsel dat op deze dag van Moha Sangkran is klaargemaakt, wordt aan de monniken en priesters van de tempel aangeboden. Op de tweede dag van de Khmer Nieuwjaarviering (Vanabot), geeft de bevolking geld en hulp aan de armsten in de samenleving. Het is dan tevens de gewoonte om cadeautjes te geven aan familie en vrienden. Bij sommige bedrijven is het al de gewoonte om personeel een cadeau of geld te geven, om de arbeidsproductiviteit te stimuleren. Op de derde dag van de Nieuwjaarsviering (Leung Sakk), wassen de mensen hun Boeddhabeelden met geurend water. Men gelooft dat er dan het hele jaar regelmatig regen zal vallen. Kinderen tonen hun respect voor de ouderen door hun voeten te wassen. Wij bleven met Khmer Nieuwjaar in Phnom Penh en constateerden dat sommige plekken gesloten waren en andere plekken waren open of gedeeltelijk open. De Tuktuks bleven weliswaar rijden, maar het waren er beduidend minder dan normaal. Wij deden ‘exploring the city’ en kwamen terecht op allerlei onbekende plekken. Een gebruik met Khmer Nieuwjaar is om mensen nat te spuiten. Velen liepen met waterpistolen rond. Ook wij - zittende in de Tuktuk - liepen een nat pak op. 16 april: Vandaag stond Diamond Island (Koh Pich) op de rol. Dit is een satellietstad in Phnom Penh aan de rivieren Mekong en Bassac. Dit gebied was tot het jaar 2000 een moeras, maar het wordt nu verder ontwikkeld als woon-en handelsgebied en zou een aparte gemeente in Phnom Penh kunnen worden. Een wijk met de naam ‘Elysée’ heeft een stijl geïnspireerd door Parijs. Het was een vreemde ervaring: Gloednieuwe winkels en gloednieuwe appartementen - in een stijlvol Frans jasje - stonden leeg. Alles was ‘for rent or for sale’. Wij spraken met een Chinees, de eigenaar van een supermarkt. Hij vertelde ons dat alle gebouwen aan de buitenkant klaar waren, maar aan de binnenkant moest er nog veel gebeuren. Hij had de enige zaak in dit vrijwel lege stadsdeel. Wij vroegen ons hardop af hoe hij als ondernemer kon overleven in deze spookwijk. Volgens hem was het een kwestie van geduld, een lange adem hebben en vertrouwen hebben in de plaatselijke overheid alsmede de focus leggen op een lange termijn visie. Buiten voor zijn winkel stond een soort elektrisch aangedreven ‘pausmobiel’. Deze Chinese ondernemer nodigde ons uit om een ritje door de wijk te maken. Wij stapten in en werden onderworpen aan een ‘sightseeing’. Wij passeerden o.a. ook een Canadese internationale school en een Franse school. Toen het hem duidelijk werd dat wij op zoek waren naar vrijwilligerswerk, stelde hij voor om gratis les te geven in ruil voor gratis accommodatie. Boven zijn zaak werd namelijk Chinese les aangeboden en volgens hem zouden wij daar dan Engels kunnen geven. Tsja….laten wij nu net een jaarcontract hebben getekend voor ons huur appartement Nine East. Hoe het ook zij: Wonen in deze spookwijk kan ons niet bekoren. Je hebt daar totaal niet het idee dat je in Cambodja woont. Nee dus…wij gaan verder op onze ingeslagen weg……. En dus gaan we op zoek naar vrijwilligerswerk. Op 17 april werd er gestart met een bezoek aan een pagode vlakbij ons appartementencomplex Nine East. Wij legden onze bedoeling uit: Engelse conversatie geven aan de Buddhist monks en deelnemen aan hun meditatielessen. Dat laatste bleek geen probleem te zijn, maar toch waren onze eerste bevindingen teleurstellend: Wij kregen te horen van de ‘driver’ dat alle monniken sliepen. Het verzoek was dan ook om over een uur terug te keren. Tweede poging dus….De ‘driver’ was inmiddels verdwenen. Wel zagen we een meisje dat nauwelijks Engels sprak, maar toch een jonge knaap liet optrommelen. Ook van hem werden we niet veel wijzer. Vervolgens kwam er weer een man opdraven. En voor iedereen gold: Zij konden ons niet verder helpen, spraken nauwelijks Engels, maar we begrepen dat de monnik die ons te woord kon staan nog steeds in zijn ‘hometown’ was vanwege de uitloop van het Khmer Nieuwjaar. Dit schoot dus niet op….. Op 19 april togen wij dan ook - op advies van Piseth (één van de bazen van appartementencomplex Nine East) - naar het Boeddhistisch Instituut. Of moeten we naar het Boeddhistisch Centrum en gaan praten met de Chief monk? Welnu, wij besloten om eerst naar het Boeddhistisch Instituut te gaan. Hoewel dit niet de juiste plek bleek te zijn, werden we wel heel vriendelijk ontvangen door een aardige man. Toen wij onze bedoeling uitlegden (deze Nederlandse wereldwijde vrijwilligers willen graag lesgeven aan de boeddhistische monniken), liet hij weten dat het Boeddhistisch Instituut slechts een bibliotheek cq documentatiecentrum betrof. Wij zouden naar de afdeling educatie moeten gaan van de Boeddhistische universiteit. Dat klonk logisch. Hij gaf ons een naam en een telefoonnummer van een vice-rector of vice-director van de universiteit en maakte een foto van ons die hij terplekke naar deze contactpersoon stuurde. Voordat wij wilden vertrekken nodigde hij ons uit om de bibliotheek te bekijken en even plaats te nemen voor een nadere kennismaking. Zo gezegd zo gedaan. Tijd lijkt hier geen rol te spelen, menselijke aandacht des te meer. Uiteindelijk bood hij aan om ons in zijn auto even naar de universiteit te brengen. Zó ontzettend aardig! In de auto vertelde hij dat hij een keer naar Frankrijk en/of Nederland wilde gaan, i.v.m. het opsporen van documenten. Deze zouden namelijk in Cambodja zoekgeraakt zijn tijdens de burgeroorlog tussen 1975 en 1979 en zouden zich bevinden in Frankrijk cq Nederland. Wij reden dan ook naar de universiteit, voluit geheten: Preah Sihanouk Raja Buddhist University (SBU). Een hele mond vol…. Zoals eerder in dit verslag gemeld, is dit een openbare instelling voor hoger onderwijs zonder winstoogmerk in de metropool Phnom Penh in het koninkrijk Cambodja. De betreffende ‘vice’ was echter afwezig. Deze bleek die ochtend voor enkele dagen te zijn vertrokken naar India voor het bijwonen van een congres, maar de aardige heer van de bibliotheek van het Boeddhistisch Instituut zorgde er wel voor dat wij werden doorgeleid naar iemand anders. En dit bleek de boeddhistische monnik te zijn, Bet Vutha geheten. Deze Vutha nodigde ons uit in een kantoor, waar wij ook kennismaakten met een andere Boeddhistische monnik die 9 jaar had gestudeerd in Thailand/Bangkok. Al snel werd duidelijk dat Vutha de ‘executive director’ was van het Center for English Training (CET). Dit valt onder de ‘Foreign Languages’. Eigenlijk een soort hoofd dus van de sectie Engels. Beide personen waren enthousiast over ons voorstel (Engelse conversatie geven aan de Boeddhistische monniken) en het werd duidelijk dat zij graag met ons in zee wilden gaan. Wat ons erg aansprak was het feit dat de meeste studenten van deze public university afkomstig zijn uit arme gezinnen op het platteland en geen collegegeld hoeven te betalen. Voor deze doelgroep willen wij ons graag inzetten. Een hele Nederlandse vraag was dan ook: ‘Wanneer kunnen we beginnen?’ Zo’n direkte vraag is natuurlijk niet aan de orde….hahaha….eerst moeten we nog kennismaken met de grote baas die in India is vanwege een congres en op 25 april terug zal keren en daarna zal Cambodja in de greep zijn van de SEA Games, een South East Asian sportfestijn dat tot medio mei zal duren. Wel werden er alvast foto’s gemaakt van ons beiden en van onze paspoorten. Toen we afscheid namen van de twee boeddhistische monniken, dacht ik (Dees) er nog net op tijd aan dat ik - als vrouw - deze heren geen hand mocht geven. Ik checkte dit even voor de zekerheid en dit werd inderdaad beaamd door beiden. Hoe het ook zij: Wij kunnen nu wel zeggen dat we de baan hebben en we zijn daar heel blij mee. Nu Khmer Nieuwjaar voorbij is, komt alles weer langzaam op gang en gingen we even naar de pedicure en de tailor. De scholen zijn echter nog gesloten tot half mei en dit heeft te maken met de SEA Games (The Southeast Asian Games). Dit is een tweejaarlijks multi-sport event waar deelnemers vanuit 11 landen in Zuidoost Azië aan meedoen. Nu betreft het de 32e editie en deze zal gehouden worden tussen 5 en 17 mei in o.a. Phnom Penh/Cambodja. Dit is de eerste keer dat Cambodja dit event organiseert. Wellicht eerder melding gemaakt van het feit dat de mensen hier zeer onderdanig zijn. In onze beleving tegen het absurde af. In hun ogen is de standaard van de Westerlingen zeer hoog, terwijl wij juist zeer down to earth zijn. Miscommunicatie kan dan het gevolg zijn. Het kan dan ook voorkomen dat zij op een eenvoudig verzoek gewoon nee zeggen, omdat zij niet kunnen begrijpen dat een Westerling zoiets simpels vraagt. In hun perceptie spelen zij dan maar op zeker en antwoorden nee. Op die manier kunnen zij zich geen buil vallen. Jammer toch, onnodig, maar dat is de cultuur….. In de nacht van 20 op 21 april kreeg ik (Dees) een migraine-aanval en dit resulteerde niet alleen in knallende hoofdpijn, maar ook in overgeven. Gelukkig was het snel weer voorbij. Op 25 april bekeken we het station van Phnom Penh. Wij vinden het altijd leuk om ‘daily life’ te ondergaan. Het treinstation ligt midden in de stad en is gevestigd in een historisch gebouw uit de Franse koloniale tijd. Het is goed bewaard gebleven en vakkundig gerenoveerd. De treinen in Cambodja rijden niet hard en bovendien rijden zij slechts op specifieke dagen per week vanuit Phnom Penh naar andere plaatsen, maar toch wordt er veel gebruik van gemaakt door bijvoorbeeld forenzen en toeristen. Creatieve geesten hebben een rijtuig van een trein op een emplacement gezet en omgetoverd tot een soort restauratiewagen. Hier genoten we dan ook even van een versnapering. Overigens: De eerste belangrijke vergadering van de Rode Khmer onder leiding van Pol Pot vond in april 1975 plaats op dit treinstation. Aldaar werd beslist om de steden te evacueren. Met 38 graden en een gevoelstemperatuur van 44 graden is het behoorlijk afzien……… Een warme groet uit een bloedheet Phnom Penh van Dees en Ben (rijmt ook nog). Dag 21 Om 17.20 uur hadden we onze vlucht naar Cambodja waar we een weekje blijven om de highlights te zien. Vietnam heeft na de corona nog maar een single entry 30 dagen visum dus je moet er na max 30 dgn uit! En we wilden sws Cambodja meenemen nu we er toch in de buurt waren. We hadden dus tijd om nog even van de [e-1f31e] te genieten want door de wind was het goed te doen. Inchecken en immigratie ging zo snel dat we teveel tijd hadden op het vliegveld maar met een ligstoel en een spelletje Phase10 ging dat prima. Moesten wel in het vliegtuig ons mondkapje op doen? Uhhh welk mondkapje? Die liggen al een tijd in de prullenbak. Dan moeten ze die ons maar verstrekken in het vliegtuig. Nou...niemand zei er iets van en bijna niemand droeg m dus prima!! We vlogen met CambodiaAngorAir en toen we na een uur vertraging bij het vliegtuig aankwamen, dachten we wel...okeeee spannend! Een klein vliegtuig met van die propellers. Ja hoor, ze bestaan nog. Maar het moment van binnenkomen pffff. Sommige bagagebakken waren dichtgetapet, stoelen helemaal kaal waar het piepschuim doorheen kwam, zittingen doorgezeten en de ventilatiedingen deden het niet. Had er op dat moment niet het Zwitser leven gevoel bij. Leek erop dat ze een antiek stuk uit een hangar hadden getrokken [e-1f648]. En dan nog een vrouw die constant met haar knieen in mijn stoel zat te drukken [e-1f621] zodat ik steeds een zwieper naar voren kreeg dus ik kwam regelmatig even heel hard naar achteren zodat haar knieen hopelijk in haar nek zaten...de groeten! Maar we kwamen na 2 uur veilig aan, immigratie duurde erg lang ( tip...bewaar je boardingpass [e-1f633] ) en gelukkig stond onze tourguide voor de aankomende dagen er met een bord met mijn naam erop [e-1f44d] Hotel ziet er top ( luxe ) uit en morgen gaan we de zeer beroemde Angor Wat bezoeken, 1 van de beroemdste bijzonderheden van Cambodja! Dag 22 Vandaag een dag van de vele tempels en de grootste was Angor Wat en dit is van origine een Hindoe tempel maar transformeerde geleidelijk in een Boeddistische tempel. Het is het symbool van Cambodja en staat ook op de nationale vlag. En het is de grootste religieuze monument ter wereld. Het is een tempel die in de 12e eeuw uiteraard met de hand gemaakt is. Er is 37 jaar aan gewerkt en zonder machines. Alleen met olifanten en sterke mannen die de loodzware stenen moesten sjouwen! Helaas is er de afgelopen 1000 jaar al het eea ingestort, vernield en gestolen. Op de muren zag je vele reliëfs hoe het leven toen was en wie tegen wie vocht. En dan praat je over demonen, apen, draken, krijgers enz. Wat een werk is dat geweest zeg! Vervolgens door naar Angor Thom ( betekent grote stad ) wat de koning heeft laten bouwen. De koning was een Boeddhist dus dat zie je er ook in terug in de reliëfs in de muren. Het is dus geen tempel maar binnen de muren van de stad vind je meerdere andere tempels. Ben de namen kwijt maar het behoorde allemaal bij het Khmer empire. En je moet echt goed op de details letten want overal zie je iets in de stenen. Onze privégids Narong wist veel te vertellen en je moet echt een gids bij je hebben anders sta je misschien naar een stapel stenen te turen waarvan je de geschiedenis niet kent [e-1f648]. De chauffeur had een koelbox in de auto staan en dat was maar goed ook want we moesten megaveel water drinken ivm de extreme hitte. ( gevoelstemp 42 graden !!! ) Na de heerlijke lunch de tempel Ta Prohm nog bezocht en daar is de film Tomb Raider met Angelina Jolie voor een gedeelte opgenomen. Heel bijzonder want er groeien bomen kriskras door de tempel en die wortels zijn mega lang en megadik. Toen waren we wel een beetje tempelmoe en bijna oververhit [e-1f633] dus afgezet bij het hotel en gelijk het zwembad ingedoken en verder rustig aan gedaan. Morgen wederom weer een stuk geschiedenis op het programma dus we wachten af waar Narong ons naartoe brengt [e-1f609]. Dag 23 Gisteravond nog even bij de beroemde of beruchte Pubstreet geweest. Die kan je niet missen dus gewoon op het geluid afgaan. Overal keiharde muziek door elkaar.Hele straat met bakken visjes die het lekker vinden om jouw dooie weefsel van je voeten op te eten. 3 dollar voor een uur dat getik aan je voeten. Toch maar niet. Heel veel massagesalons ook. En wij snappen wel waarom de backpackende jeugd hier zit. 1 dollar voor een biertje en 2.5 dollar voor een cocktail en een pizza voor weinig. Wij zijn geen kroegtijgers dus snel weer weg daar. Vanochtend wederom een aantal tempels uit de 10e eeuw ( Hindoetijd ) en 12 eeuw ( Boeddhismetijd ) bezocht. Ben de lange namen kwijt. Alles lijkt uiteraard wel op elkaar behalve 1 tempel die in het water lag. Ze hadden in die tijd niet heel veel keuze uit verschillende stenen en hoe ze konden bouwen [e-1f601]. Hadden een halve dag en was lang genoeg want we zijn tempelmoe haha en vanwege die bloedhitte. Gevoelstemp vandaag 42 graden!! Daarna weer het zwembad ingedoken en heerlijk geluierd. Van dat warme weer word je echt heel sloom [e-1f648]. Vanavond de nightmarkt maar eens over slenteren en morgen naar Tonle Sap lake en daarna pakken we de bus en rijden we naar Phnom Penh waar een heel stuk van die verschrikkelijke geschiedenis van de rode Khmer ligt. De vader van onze gids is door de rode Khmer vermoord en zijn opa, oma en tantes en ooms ook. Zelf is hij als 8 jarig jongetje ook regelmatig mishandeld door soldaten van de rode Khmer. Ik zal jullie de details besparen maar ik weet nu al dat de verhalen helaas overmorgen nog veel en veel erger gaan worden [e-1f614] maar toch willen we ook deze geschiedenis leren kennen. Peinzend boven de nu nog lege koffer en de stapel ernaast die er weer precies in moet passen: DE ONVERMIJDELIJKE OVERBODIG GEBLEKEN SPULLENLIJST 1. En absolute winnaar, en al bij vertrek op Schiphol geconstateerd: de volumineuze wintersdikke wollen shawl. Heilig, want ooit voor mijn verjaardag gekregen van schoondochter Alessia. Dat ding moest in Soest eigenlijk in de winterberging, maar ik koos blijkbaar de verkeerde koffer…. 2. Op enige afstand, maar toch ook knap gedaan: mijn blauwe jack. Heeft de hele reis gezellig pratend met die shawl van hierboven ruimte liggen innemen. Geen drúppel regen gezien, en voortdurend 25 , 30 tot 39 graden (OK, één onweersbui, maar toen zaten we binnen) 3. Van die handige bestekdingesen die aan de ene kant lepel zijn en aan de andere kant vork met snijvlakje. Omdat ik niet met die [e-1f641][e-1f962][e-1f633]-stokjes kan en wil eten kocht A in NL een pak met 100 stuks voor me. En die heb ik nog steeds, want tegenwoordig heeft èlk restaurant hier lepels en vorken op verzoek beschikbaar…. 4. Verrekijker (800 gram) om vogels te spotten tijdens natuuruitjes. Omdat die telkens rond het heetste moment van de dag plaatsvonden en geverderden daar aanzienlijk slimmer mee omgaan (vogelsiësta) was er zelfs nog geen huismus te zien. Nou ja, op die twee beschreven ijsvogels na dan. Maar bij die trip was ik nou net vergeten mijn verrekijker mee te nemen. 5. DEET. Genoeg om een weeshuis levenslang muggenbeetvrij te houden. Helaas werkten de muggen niet echt mee, want in deze dorre hete tijd van het jaar is er eigenlijk geen mug te bekennen. We hadden één hotel met klamboe, overal stond ‘complimentary’ repellent en die propellors aan het plafond in combinatie met blazende airco’s zorgden ook prima voor een lage mugdichtheid. 6. MALARIAPILLEN. Zie ook DEET. Werden ons bij de GGD op basis van één blik op een wereld-malariakaart voorgeschreven vanwege de aanwezigheid van een langwerpig meer inderdaad vlak naast onze route tussen Phnom Penh en Battambang. Eenmaal daar aangekomen bleek het drooggevallen. 7. Mondkapjes. Ondanks BuZa-reisadviezen hieromtrent. Als je hier zo’n ding draagt word je aangestaard alsof je van een andere planeer komt. In één tempel was een facemask echt verplicht, maar dat bleek alleen te gelden voor witte mensen wier achternaam eindigt op ‘illen’ of ‘eenweg’. 8. Van de stápel wereldstekkers die ik bij me had: vier landen bezocht, één lullig klein stekkertje gebruikt. En dan laat ik de extra kopieën van reisbescheiden, vluchtschema’s en paspoorten, alsmede àlle in drie jaar verstrekte bewijzen van COVID-vaccinaties nog buiten beschouwing. Voor mezelf als reminder voor een volgende reis, voor jullie wellicht herkenbaar en daarmee een graag aangeboden troost. De Angkor Wat is te ongelooflijk en te onbeschrijflijk. Dat ga ik dan ook maar niet proberen. Ik maakte wel een paar foto’s voor jullie! Bij APOPO (Anti-Persoonsmijnen Ontmijnende Product Ontwikkeling, opgericht door Belgen) moet het me wel lukken. Laos, Vietnam en Cambodja waren in de tweede helft van de twintigste eeuw het trieste toneel van bombardementen en grondoorlogen. Als stille en gevaarlijke getuigen daarvan liggen nog miljoenen niet geëxplodeerde bommen, granaten en vooral mijnen in de bodems van deze Regio. In mijn blog ‘Laos en Oorlog’ van 3 maart vertelde ik er al over. APOPO traint ratten in het ontdekken van deze explosieven. Zoiets duurt wel even; daarom zijn ‘onze’ rattensoorten niet geschikt, die worden niet ouder dan vier jaar. In Tanzania daarentegen leven ratten blijkbaar gezonder, waardoor ze wel negen kunnen worden en dus langer aan de slag kunnen blijven. Na een aanvangsperiode, waarin de jonge ratjes tam worden gemaakt en wennen aan hun trainers mogen ze letterlijk snuffelen aan het grote werk. En dat kunnen ze als geen ander: tot een cirkel van één meter om zich heen en idem de grond in kunnen ze gericht leren te zoeken via een steeds herhaald proces van zoeken, vinden, erkennen en belonen. Twee jaar later zoekt de rat alleen nog maar naar de voor ons niet herkenbare TNT geur, omdat hij wéét dat bij het opgraven ervan door de begeleider een erkennend ‘klik’-geluid wordt gemaakt en de beloning direct volgt. Bij het opgraven van andere spullen volgt géén ‘klik’-erkenning en zéker geen beloning. Het door deze HeroRats te onderzoeken gebied wordt verdeeld in kavels van zo’n vier meter breed en tien meter lang. Eerst maken de onderzoekers looppaden langs de kavels mijnenvrij via de oude metaaldetectoren-techniek. Vervolgens houden aan beide lange zijden twee medewerkers op die bomvrijgemaakte paadjes een meetlint en een dunne kabel vast met exact dezelfde breedte als de kavel. Aan die kabel zit een ring, aan die ring zit een kort kabeltje van een meter, en aan dat kabeltje zit de rat van dienst. Het beest wordt vanaf een lange zijde in het kavel geplaatst, snuffelt zich een weg langs de kabel naar de overkant en als het onderweg de juiste geur ruikt gaat het graven. ‘Klik/Erkenning/Beloning!’ De begeleiders noteren de lokatie van het gevonden explosief met behulp van het meetlint. Ter controle wordt de rat ook nog eens vanaf de andere lange zijde over hetzelfde breedtepad gezet. Bij herhaald succes wordt de stafkaart voorzien van een rode stip. Daarna schuiven de twee medewerkers een metertje door over hun vrijpaadje en herhaalt de procedure zich. Een rat met zijn begeleiders werkt verbluffend snel: het dier verkent een stuk land ter grootte van een tenniscourt in 30 minuten, waar mensen met metaaldetectoren tot vier dágen over doen.Bijkomend en niet te onderschatten voordeel is dat de mijnen niet exploderen door het lage gewicht van de er overheen scharrelende rat, en misstappende onderzoekers wèl de klos zouden zijn. Nog even wat cijfers: deze zogeheten HeroRats maakten inmiddels 156.000 explosieven onschadelijk en 82 km2 vrij waardoor 1,8 mio mensen weer veilig op het land kunnen werken en wonen (bron: apopo.org). Wij zagen een verbluffende demonstratie met rat Virginie, die ons daarna aandoenlijk kwam besnuffelen en veilig, want gevaccineerd, belikken. Een dòtje van 1,5 kilo. Nee, dèze hadden we nog niet gehad. Wel het vliegtuig, de auto, de cyclo, de fiets, de motorboot, de sampan, de trein, het cruiseschip en de tuctuc, maar de Norry had ons nog niet als vervoermiddel gediend. Hier in Battambang ligt nog een spoor van de Bambu Train, ooit aangelegd in de frans-koloniale tijd. Die lijn werd zelden gebruikt, dus benutten landwerkers delen ervan om hun oogst van het land naar hun dorpje te krijgen. Dat deden ze met een Norry, die nu nog wordt ingezet voor huiselijk vervoer, af en toe een toerist en nu voor ons: Je legt twee spoorbrede assen met wielen op de rails. Om de achterste as leg je een aandrijfriem Je legt er een half verrot plankier (3x2 meter) bovenop. Er zit een groot gat boven de plek van de achteras Je pakt een motor en bevestigt die door dat gat heen aan de aandrijfriem van de achteras Je gooit en een kleedje en wat kussens op het plankier En alles wat er nog meer mee moet van A naar B (en dat is véél: kinderfiets, kleuters, afval, meuk, huisdier, waterflesjes, rijst, kleding etc) A, Gids en ikzelf moeten op de voorste kussens gaan zitten Geen helm, geen gordels, geen zekering, geen handvatten, geen hekjes. In potentie: levensgevaarlijk. Dan de motor aan en met 40km per uur raggen over een spoor van dronken spaghetti. De rails schudt ons mét hevig ge-kedengkedeng heen en weer Aan het eind van de rit platform en motor van de assen halen, voorste as wordt achterste as, platform weer er op, motor weer op achterste as en terug. Klaar is Kees. We leven nog. Van Pnomh Penh via Battambang naar ons laatste reisdoel in Cambodja: Seam Reap. Snikheet, gortdroog. Het landschap snakt naar het natte seizoen, want de meren staan droog, rivieren zijn armzalige stroompjes geworden en de runderen lijken op fotomodellen. We blijven tussen 1300 en 1500 uur noodgedwongen binnen. Morgen naar het beroemde Ankor (‘Hoofdstad’) Wat (‘Tempelgebied’), uit ongeveer 1100. Veel te groot, 162 hectaren!, om helemaal te bekijken, maar volgens de gids gaan we wel ‘de basics’ doen. Ik hoop de foto’s op Norry-bouwplaat-volgorde te kunnen krijgen….. Gisteren bekeek ik het matineuze vertrek van de dagelijkse speedboat naar Phnom Penh. Voorbereiding is alles, nietwaar, en de volgende dag zouden wíj́ tot de passagiers behoren. Capaciteit van de boot: 35 pax. Die stonden elkaar nu te verdringen bij de geïmproviseerde incheckbalie op de pier bij ons hotel in Chau Doc. Het werd, was en bleef een chaos van Torens van Babel, paspoorten, visa, kofferlabels, formulieren, dollarbiljetten voor de cambodjaanse visa en nog niet ingeleverde hotelsleutels. Dat beloofde nog wat voor ons vertrek, de volgende ochtend. Om zes uur ontbijten is niet mijn favoriete hobby, vanaf het terras zag ik de drukte op de pier dreigend toenemen, mijn tweede kop koffie kwam te laat en er was deze ochtend geen marmelade. Vanaf de pier hoorde ik de eerste geïrriteerde stemverheffingen. Ik voorzag een minstens vijf uur durende reis vol ergernissen. Toen draaiden plots de coulissen: Allereerst nam onze gids Weng afscheid van ons. Hij had een verjaarscadeau voor me, ook al ben ik pas op 31 maart jarig. Naast Weng stond een keurig in bedrijfskleding gehulde jongeman. Hij vroeg ons te volgen, leidde ons langs en over tientallen koffers naar de steeds voller rakende pier, negeerde de wachtrij voor de officials en de bizarre incheckprocedure, gebood ons hetzelfde te doen en verzocht ons aan boord te gaan van een aanzienlijk kleinere speedboat, met vijf zitplaatsen. Tot mijn verbazing stonden onze koffers al aan boord. We hadden een privé boot gekregen, dus driewerf hoera voor onze reisadviseur Barbara van Experience Travel en hun lokale reisagent EXO. En Fast Lane Harry was dit keer Fast Boat Ferry! We stapten aan boord, de dertig van verbijstering stilgevallen passagiers van de grote speedboat minzaam toeknikkend. Trossen los, en met brullende motor de Mekong op, richting de grens met Cambodja Jeugdsentiment van vóór Schengen: eerst de grenspost van Vietnam. Van boord, op een bankje. Onze Ferry regelde alles. Na tien minuten verder varen, naar de grenspost van Cambodja. Weer van boord, weer een bankje, weer Ferry naar visa-beambten en douaniers met stempels. De procedure ging ook hier vlot, misschien omdat de cash betaalde visakosten ad USD 35 slechts voor USD 30 terugkeerden in het visastempel? Weer aan boord. Het strijken van de Vietnamese standaard en ontplooien van de Cambodiaanse. ‘Onze’ jongeman begeleidt zo’n vier à vijf keer zo’n speedboat naar Phnom Penh en vaart direct na aankomst weer terug naar Chau Doc, Vietnam. Ook hij moet bij elke grenspassage stempels in zijn paspoort halen. Hij liet het me zien: op de oneven pagina’s de keurig naast en onder elkaar geplaatste stempels van Cambodja, op de even pagina’s die van Vietnam. Elke twee maanden is zijn paspoort vol en moet hij een nieuw aanvragen…. Morgen geen vrolijke dag, maar -hoe naar de beelden ook zullen zijn- wel een interessante en een noodzakelijke. In Phnom Penh staat Tuol Sleng. Het gebouw werd van 1975-1979 door de Rode Khmer van Pol Pot tijdens de gruwelijke zuiveringen als martelkamer en gevangenis gebruikt. Nu is in hetzelfde gebouw een Museum, gewijd aan die periode.Het schijnt zeer confronterend te zijn. Net zo min ik voor mijn plezier ooit Auschwitz/Birkenau bezocht ga ik morgen naar Tuol Sleng. Ik ga wèl om politiek alert te blijven, om te beseffen hoe vrij wij mogen zijn en hoe goed wij het hebben. In de middag bezoeken we ter afronding de Killing Fields, ook geen ‘feel good’-tripje. Zaterdag reizen we door naar Battambang en gaan we eindelijk die wekenlang meegesjouwde malariapillen eten Dag 20, Vanochtend stondom 07.30u. ons busje klaar voor ons bezoek aan een ander aantal Angkor tempels, gelegen tussen de 20-50 km van Siem Reap. Een hele relaxte dag vandaag! Op pad met ons vijven. De tempels waren allemaal verschillend, maar elk op zijn eigen wijze, erg mooi!We hebben bezocht: Neak Poun, Banteay Srei Temple, Beng Maleae en Bakong. Persoonlijk vond ik de Beng Malea het mooist! Heel authentiek, meer zoals de tempels gevonden zijn; overwoekerd door de natuur! De Neak Poun lag prachtig nabij een meer met hardroze waterlelies. Henry daarin tegen vond de Bantey Srei het mooiste. Zo zie je maar weer, smaken verschillen! Rond16.00uwaren we weer terug in onshotel.Om 18.00uzijn we met 3 tuktuks met de gehele groep naar de stad gegaan om met elkaar wat te drinken en afscheid te nemen van onze gids Nira. Daarna zijn Henry, Henk en ik samen een hapje gaan eten. Morgen al weer naar huis! Rond13.00 uworden we naar het vliegveld in Siem Reap gebracht voor onze vlucht naar Bangkok. In Bangkok worden we eerst weer naar een ander vliegveld gebracht. Vandaar uit vliegen we naar München. Vervolgens met een overstaptijd van 1 uur een vlucht naar Amsterdam. Als we alle aansluitingen halen zullen wevrijdagochtendrond08.15uaankomen in Amsterdam. Nog een lange reis te gaan, maar we kunnen terugkijken op een prachtige reis door 2 mooie landen met een vriendelijke bevolking, mooie natuur en bezienswaardigheden. grt, Henry, Henk en Anneke Dag 19, Vanochtend na het ontbijt stonden de tuktuks klaar om ons naar de Angkor Wat te brengen, een leuk ritje. In een hele grote hal zijn er vele ticketloketten. Aangezien het toerisme nog steeds niet volop op gang is gekomen na de Corona, is het niet erg druk. Het merendeel aan toeristen dat je hier ziet lopen zijn Chinezen en Koreanen. Je kan 1 en 3 daagse kaarten kopen. Omdat we morgen samen met Wim en een reisgenote naar een verderop gelegen deel van het complex gaan, hebben we gekozen voor een 3 daagse kaart. Allereerst hebben we de Angkor Wat bezocht. Het is, als je er niet geweest bent, niet voor te stellenhoe groot en imponerend het geheel is. De tuktuks zijn de hele dag met ons meegegaan, het gewoon niet af te lopen. Bovendien is het vanaf10.00uerg heet, dus je bent al blij dat je zo nu en danvervoerd wordt. Angkor is één van de belangrijkste archeologische vondsten in Zuid-Oost Azië. De totale oppervlakte is 400 km2 incl al het groen/bebossing. Het Angkor archeologisch park omvat de verschillende hoofdsteden van het Khmer keizerrijk van de 9e -15e eeuw. De belangrijkste tempels zijn de Angkor Wat,Angkor Thom en de Bayon tempel met zijn ontelbare uitgehouwen figuren en voorstellingen. Het geheel is uitgeroepen tot Unesco Werelderfgoed. Vandaag hebben we buiten de Angkor Wat bezocht: The South Gate, Angor Thom, Bayon (tempel met de 216 gezichten), Baphuon ( kopie van Mount Meru, heilige berg voor de Hindoes), Phimeanakas (Koninklijk Paleis), Terrace of Elephants and Leper King), Ta Prohm (ook wel de Tomp Raider, genoemd naar de gelijknamige film met Angela Jolie). Terug in het hotel gedouched en even met de benen omhoog. Daar kwamen we van bij. Ons hotel ligt niet direct in het centrum van Siem Riep. Metde tuktuk naar het centrum gegaan om een restaurantje te zoeken. Vooral “Pubstreet” is een bekende uitgaanslocatie. Een beetje vergelijkbaar met Lloret de Mar in Spanje. Veel lawaai en “proppers “ voor de deur. Wel leuk om even door heen te lopen. Toch maar in een rustiger straat restaurantje opgezocht. grt, Henry, Henk en Anneke Dag 18, Vanochtend zijn we vertrokken richting Siem Reap. Om even de benen te strekken hebben we een stop gemaakt bij de “spidermarket”, waar ze een grote variëteit aan gefrituurde insecten verkopen, zoals grote spinnen en watertoren. Lekker volgens één van onze reisgenoten! Na de lunch een stop bij de “Naga bridge”, een brug uit de 12-13e eeuw. Daarna een facultatieve boottocht gemaakt over een kanaal en meer, langs paalwoningen en prachtige natuur. In het regenseizoen zijn de palen niet zichtbaar, zo hoog staat het water dan. Na de boottocht hebben we een wandeling door het dorpje gemaakt en gekeken bij de visrokerij. De mensen en kinderen zijn allemaal erg vriendelijk en zwaaien volop. We kwamen laat aan bij ons hotel. Een simpele maaltijd genuttigd aan de overzijde van het hotel. Zo slapen, morgen vroeg op pad naar de Angkor wat, het hoogte punt van onze reis! grt, Henry, Henk en Anneke Dag 17, Vandaag staat een bezoek aan “The Killing Fields” enhet “Tuol Sleng Museum (S21), ook wel Genocide Museum genoemd, op het programma. Ter voorbereiding van ons bezoek aan “The Killing Fields” hebben we thuis de film “First they killed my father “ gekeken. Deze film geeft een heel goed beeld van de overheersing van de Rode Kmher van 1975-1979. Toen we daar liepen kreeg ik flashbacks van deze beelden. Choeung Ek, ook wel de “Killing Fields”of “velden des doods”geheten, is een agrarisch gebied, zo’n 14 km ten zuiden van Phnom Penh in een boomgaard. Gevangenen van onder andere de Tuol Sleng gevangenis werden hier naar toe gebracht en vermoord. Iedereen was geboeid en geblinddoekt. Ook op andere locaties waren er zulke “fields”. Gezamenlijk werden er meer dan een miljoen mensen gedood en begraven in massagraven door het Rode Khmer-regime. Toch wel stil en erg onder de indruk van zoveel ellende stapten we in de tuktuk op weg naarder Tuol Sleng Genocidemuseum. Na een ritje van zo’n 40 minuten kwamen we aan bij het Tuol-Slengmuseum. Het museum is gevestigd in een oude school die door de Rode Khmer, onder bewind van Pol Pot, werd omgebouwd tot de beruchte “gevangenis S-21” en waar duizenden gevangenen werden ondervraagd, gemarteld en vermoord. Je wordt er echt stil van om te zien hoe mens onvriendelijk en wreed de gewone burgers door de Rode Khmer onderdrukt en mishandeld werden. In deze gevangenis zijn 18133 mensen om het leven gebracht. Slechts 7 personen hebben deze hel overleefd. Tussen de middag met ons drieën geluncht in de stad. Daarna zijn we op pad gegaan voor een bezoek aan het Koninklijk Paleis. Echt een schitterend complex. Het paleis is nog niet zo oud. Tot het begin van de 15e eeuw was het hart van het Khmer rijk gevestigd in Angkor. In 1434 werd de hoofdstad naar het hedendaagse Phnom Penh verplaatst, maar 60 jaar later werd de hoofdstad al weer verplaatst. Dit maal naar Basan en even weer later naar Oudong, 40 kilometer afstand van Phnom Penh. Hier zou de hoofdstad voor de komende 250 jaar gevestigd zijn. In 1865 verplaatste koning Norodom de hoofdstad naar Phnom Penh en liet er in 1866 het Koninklijk paleis en de zilveren pagode bouwen. Het was vandaag erg heet in de stad. Ook waren er veel mensen op straat: zondag en viering van het Chinese Nieuwjaar. Al met al een indrukwekkende dag! Nu tijd voor ontspanning: Henk en Henry zitten nu op super sport 3 naar de wedstrijd Feyenoord-Ajax te kijken!!! Morgen reizen we verder naar Siem Reap, bekend om de Angkor Wat!! grt, Henry, Henk en Anneke Dag 16, Omdat ons hotel van afgelopen nacht geen mogelijkheid had om te ontbijten, zijn we in een nabij gelegen restaurantje gaan eten. Daarna zijn we op weg gegaan naar Phnom Penh. Weer een lange reisdag, maar we hebben nu een hele enthousiaste gids die tussendoor veel vertelt en regelmatig tussenstops wil maken. Intussen langs huisjes gewandeld waar ze eigen fruitbomen hebben en het fruit proberen te verkopen. De natuur is hier heel anders dan in Laos. Het is hier veel vlakker, bergen zijn er in dit gebied niet, veel bouwland. Na een half uurtje een stop bij een plaatselijke vismarkt. Er wordt van alles verkocht: Potjes met vis, gedroogde vis, gefrituurde insecten, gegrilde slang. De nog levende slangen kronkelen, samen met schildpadden, rond in een glazen bak. In onze groep zitten 2 mensen die van al deze lekkernijen proeven!! De eieren die ze op deze markt verkopen schijnt een kuiken te zitten! Jammer dat jij er niet bij bent Pascal[e-1f602] Eerder dan verwacht zijn we we, na de incheck in het hotel, Pnhom Peng ingegaan. We hebben tijdens onze reis nog niet zo’n moderne stad gezien. Een mooie brede boulevard met palmbomen en hoge gebouwen. We hebben tijdens deze wandeling een bezoek gebracht aan de Watt Phnom, die een bezoek meer dan waard was. Heerlijk gegeten vanavond in een gezellig restaurant aan de boulevard. Nog even langs het water gewandeld waar veel verlichte boten rondvaarden. Morgen met tuktuks naar “The killing fields” ende “Tual Sleng”gevangenis. grt, Henry, Henk en Anneke Dag 15, Vanochtend vertrokken richting de Cambodjaanse grens. Een ritje van een half uur. Daar aangekomen begon het circus dat we aan de Laoaanse grens hadden opnieuw. Eerst een stempel halen om Laos te verlaten, vervolgens met je bagage een eind lopen door “niemandsland “. Bij de grens je temperatuur laten meten, formulieren invullen, paspoort inleveren, na verkrijging visum paspoort ophalen na betaling van $38,00, bagage door scanner en dan stempel voor toegang Cambodja. Bij de grens werden we opgewacht door onze nieuwe gids en chauffeur voor de komende dagen. We zijn benieuwd wat de komende dagen weer gaan brengen. Rond13.30ukwamen we aan bij ons hotel in Kratie. Wim stelde voor om na de lunch een facultatieve excursie te organiseren om Irrawaddy dolfijnen te spotten die in de Mekong voorkomen. Iedereen wilde mee. Dus zo gezegd zo gedaan! Om 15.00u. vertrokken we met 4 tuk-tuk-jes naar het startpunt van onze boottocht (afstand 15 km) op de Mekong in de hoop dat de dolfijnen ons vanmiddag niet in de steek gaan laten. Het ritje met de tuk tuk ging over een zeer hobbelige weg, maar er was veel te zien onderweg: winkeltjes, soort van paalwoningen en mooie vegetatie. Aangekomen bij het startpunt van de boottocht lagen de bootjes, waar je met 4 à 5 personen op kon zitten al klaar. Na een tijdje varen zagen we ineens grijze vinnetjes boven het water uitkomen. De boot vaart dan met de dolfijntjes mee en stopt als er weer dolfijnen gesignaleerd worden. We hebben er diverse gezien. Dus helemaal een geslaagde middag. (Filmpje bij video te bekijken) Met dezelfde tuktuk weer richting hotel. Begin van de avond op zoek gegaan naar een restaurantje. Ik had gelezen dat er een Duits restaurant in de buurt van het hotel moest zitten. Dus daar naar op zoek gegaan. Na 2 weken Aziatisch eten, een welkome afwisseling. Heerlijk schnitzel mit Bratkartoffel gegeten! Morgen reizen we door naar Phnom Penh. Dit soort dolfijn springt niet boven de waterspiegel uit, je hoort ze echter wel lucht uitblazen. Het was een leuke ervaring. grt, Henry, Henk en Anneke Phnom Penh is andere koek dan Siem Reap. Daar was te zien dat toeristen geld in het laatje brengen, hier is te zien wat een arm land het is. De straten zijn vuil, mensen leven eenvoudig met soms niet meer dan een bankje achterin hun winkeltje. Vlees hangt in de zon, kinderen liggen te slapen onder het verkoopkarretje van hun ouders. Simpele houten huisjes vormen een contrast tegen de luxe hotels. De stad is in opmars, maar de fundering is zwak. Als we inchecken in het hotel vraagt de receptioniste waar we vandaag vandaan komen. Als we vertellen dat we uit Siem Reap komen kijkt ze ons verbaasd aan. Daar zou ze heel graag heen willen vanwege het aftelmoment van oud en nieuw. Dat zou de place to be zijn! We hadden al gezien dat er van alles opgebouwd werd, maar dat het zo groots zou zijn. Lekker dan… We lopen de stad in, richting de boulevard aan de Mekong rivier. Onderweg lopen we tussen de barretjes met westerse mannen, sexpacts, omringd met Cambodjaanse vrouwen. Prostitutie is hier verboden maar levendig. Thailand staat er bekend om, maar vanwege de prijzen gaan veel mannen naar Cambodja. Doordat het verboden is gebeurd er veel underground en is er dus van alles mogelijk. Triest. Hoe kan je. Aan de boulevard is het gelukkig een stuk vrolijker. Er wordt geflaneerd, gesport, spelletjes gedaan, gedanst. Het paleis schittert ons tegemoet en we voelen dat we in een andere wereld zijn. Qua restaurantjes kunnen we het hier even niet vinden en we belanden uiteindelijk bij een Mexicaan. Even wat anders en fijn om in plaats van de geluiden van de drukke stad de gezellige muziek te horen. We zijn gaar van de lange dag en liggen er vroeg in. De stad heeft enorm geleden onder de genocide van de Rode Khmer, die in 1972 het land leidde en eigenlijk pas echt ten onder ging in 1995. Heel recent dus. Als je het land bezoekt kun je niet om deze oorlog heen, en ondanks dat we erover twijfelden om de musea erover op te zoeken, doen we het toch. Bijna iedereen die we ontmoeten heeft de oorlog mee gemaakt en verschrikkingen doorstaan. De ontzettend vriendelijke en hartelijke eigenaar van ons hotel in Siem Reap sleepte met zijn been, het leek of hij een gedeelte van zijn voet miste. Vragen komen op maar we stellen ze niet. We besluiten de musea toch te gaan bezoeken. Uit respect, respect dat de mensen overeind zijn gekomen na zoveel ellende. Hoe zij positief en vrolijk door het leven gaan, gericht op het nu en de toekomst. Het is een heftige geschiedenis en ik kan me voorstellen dat je er niet over wilt lezen. Sla het schuingedrukte gedeelte dan over. Tijdens de Vietnam oorlog bombardeerden de VS het platteland waardoor iedereen naar de stad getrokken was. Pol Pot en de Rode Khmer beloofde het land beterschap en zorgde dat de VS en de Communistische Vietnamezen de strijd voortzetten in Vietnam. De Cambodjanen volgden hoopvol Pol Pot maar liepen hun dood in. Pol Pot wilde een niet-kapitalistische samenleving, hij schafte geld en godsdienst af en iedereen moest op het land werken. De Rode Khmer verjoegen de 2 miljoen inwoners Phnom Penh naar het platteland, of vermoorden ze. De stad werd een spookstad. Onderscheid mocht er niet zijn, iedereen moest het zelfde zwarte tenue aan. Familie werd afgeschaft en kinderen afgenomen, omdat dat je identiteit zou geven. Ankar, zoals de staat zich noemde, bepaalde wie zich mocht voortplanten en voedde de kinderen op. Als je intelligent was, was je een bedreiging en werd je vermoord. Ook al droeg je een bril of sprak je een tweede taal, want dan zou je weleens intelligent kunnen zijn. Mensen stierven van honger, slechte omstandigheden en hard werken. Veel mensen werden gemarteld en vermoord. In een paar jaar tijd heeft de Rode Khmer een kwart van de bevolking uitgeroeid. Een kwart! Moet je bedenken, dat 1 op de 4 mensen die je kent vermoord wordt door iemand uit de overige driekwart. Net buiten de stad ligt een van de Killing Fields. Wij gaan erheen en maken ons klaar voor een pittig bezoek. En dat was het ook. In principe is er niet heel veel te zien, maar de audiogids met daarover de verhalen van de mensen die het overleefd hebben zijn beeldend. 9000 mensen zijn hier in massagraven aangetroffen. Mensen werden doodgeslagen met schoppen want kogels waren te duur. Kelen werden doorgesneden met palmblad zodat ze geen geluid konden maken. Baby’s werden aan hun voeten vast gehouden en met hun kop tegen een boom doodgeslagen. De boom staat er nog. Evenals kleding en botten die door de regen de grond uitkomen. Een van de overleefden vertelt dat de afzondering het ergste was, dat je met niemand meer contact mocht hebben van wie je hield. Dat je eigen volk je dit aan deed. Er was geen hoop, er was honger, mensen hadden geen thuis. Veel mensen stierven vanzelf. Een andere overlevende vertelt dat ze verkracht was en dat ze tot op de dag van vandaag afgestoten wordt. Een ander verteld dat hij veertien was toen hij de stad uitgejaagd werd. Zijn moeder had hem verteld dat toen ze zwanger was ze droomde dat ze zag dat haar zoon, hij, als volwassene, het goed had, in een vreemd land woonde en gelukkig was. Ze hield zich vast aan die droom en heeft hem dat altijd voor gehouden. Maak je geen zorgen, met jou komt het goed. Hij vertelt dat die droom hem op de been gehouden heeft. Hoop en vertrouwen dat het goed komt. Volhouden en doorgaan om zijn moeder niet teleur te stellen. Hij heeft in de gevangenis gezeten, is gemarteld geweest, zag zijn broer voor zijn ogen vermoord worden en is uiteindelijk gaan lopen naar Thailand vanwaar hij doorgereisd is naar de VS. Later heeft hij veel werk verricht voor de Verenigde Naties. Hoop doet leven. Genocide, volkerenmoord, het kan overal gebeuren. De Cambodjanen zagen het niet aankomen. Evenmin als Rwanda, Joegoslavië, de landen onder de IS en momenteel in Myanmar en in China. Allemaal recente gebeurtenissen waarbij mensen in hun eigen land andere mensen uitmoorden. Omdat ze anders zijn, omdat ze niet goed doen, omdat iemand zich beter voelt. Ik vind het een afschuwelijke gedachte dat de mens hiertoe in staat is. Vanaf de Killing Fields gaan we met een TukTuk terug de stad in, naar de S21 gevangenis. Een oude school wat de Rode Khmer omgebouwd heeft tot een gevangenis. We nemen niet opnieuw een audio gids, we zijn nog vol van de verhalen van de Killing Fields. Maar de foto’s die in de gevangenis hangen hebben nog meer effect op ons. Op de Killing Fields kreeg ik buikpijn en werd mijn keel dicht geknepen, hier krijg ik het letterlijk benauwd, hartkloppingen en misselijk. Ik kan de dood nog ruiken. Bloed is in de hoeken in de tegels getrokken, de bedden waarop mensen vastgebonden werden en gemarteld staan er nog. Iedere dag moesten gevangenen verhalen vertellen en opschrijven wat je gedaan had, om vervolgens om vergiffenis te vragen. Daar werd je dan voor gestraft, heftig gemarteld. Ook als het verhaal niet waar was, ook als je geen verhalen meer had. Je moest tenslotte wel fout zijn. Zo was er een Nieuw Zeelander samen met zijn vriendin en een Canadese vriend aan het zeilen, op weg naar Thailand. Door een verkeerde wind kwamen ze in Cambodjaanse wateren terecht. De vriendin werd vermoord, zij overgebracht naar deze gevangenis. Ze moesten wel spionnen zijn. Ze zijn een maand gemarteld totdat ze bezweken. Martelen om te kunnen martelen, om geen enkele andere reden. Zulke verhalen zijn er veel. Ze hebben alles nauwkeurig vastgelegd, alle ‘bekentenissen’, alle foto’s. Dagelijks zaten hier zo'n 1000 a 1500 gevangen in kleine houten hokjes, te klein om te liggen. Totaal hebben er ongeveer 20.000 gevangenen gezeten, waarvan er twaalf het overleeft hebben; zeven volwassenen en vijf kinderen. De foto’s van al die personen zijn beklemmend. Zoveel. Van sommige is te zien dat ze mishandeld zijn, sommige zijn al overleden op de foto, sommige kijken met doodsangst in de camera. Bij het zien van de foto’s en het realiseren om hoeveel mensen het gaat, gaat de herinnering aan de kisten die aan kwamen met de lichamen van de MH-17, door me heen. Niet zoveel als hier, maar ook toen kwam de hoeveelheid als donderslag binnen. Een moment wat ik bij mij draag en ik raak van slag. Tegelijkertijd schaam ik me er voor. Wat is nou mijn trauma vergeleken met dit, met wat hier is gebeurd. In 1979, 4 jaar later, werd Cambodia ‘bevrijd’ door Vietnam, die de Rode Khmer verdreef naar het noorden. De Rode Khmer kreeg steun van oa de VS, Groot Brittannië en Duitsland, omdat zij ook tegen de Communistische Vietnamezen streden. Lange tijd zaten zelfs leden van de Rode Khmer aan tafel bij de Verenigde Naties. Door die steun hield de Rode Khmer het tot 1997 vol te blijven bestaan. In 1998 stierf Pol Pot in vrijheid, onbekend waaraan. In 2004 zijn (slechts) vijf verdachten veroordeeld door het tribunaal, waaronder Duch, de baas van de gevangenis. Slechts vijf veroordelingen, drie anderen konden vanwege hun dood niet meer veroordeeld worden. Acht personen die verantwoordelijk gesteld werden voor de dood van 2 miljoen mensen. Hoe heeft dit kunnen gebeuren? Hoe hebben deze acht grond onder de voeten gekregen en gehouden? Het is ongelofelijk. We besluiten het voor voldoende te houden. We kunnen niet meer. Vluchten bijna de gevangenis uit. Gelukkig kunnen we dat. Op zoek naar lucht besluiten we de stad door te lopen, op weg naar het centrum waar we de bus moeten boeken om naar de grens te gaan. En we zien ineens een hele andere stad dan de avond ervoor. Hier zijn dus wel de leuke restaurants, hippe eettentjes en vrolijke straten. Veel een soort pop ups, grind op de grond, gekleurde tafels en stoelen en een open keuken. We worden er blij van, en dat is wat we kunnen gebruiken. Het plan was om nog even naar het hotel te gaan voordat we het oud en nieuw gedruis binnen gaan, maar de stad staat om 19:00 uur al op zijn kop. Duizenden mensen, overal eetstalletjes, mensen zitten op kleedjes op het gras, hotels met lichtshows op de gevel, een podium met dans en muziek show. Het is een grote uitgelaten boel. Super, super leuk. Dat hadden we niet gedacht, na de reactie in het hotel. We betalen de bus, de volgende morgen om 7 uur worden we opgehaald. Dat voelt ineens als een hele slechte planning, maar goed, geboekt is geboekt. We zien wel. Nu het feest in. Het hotel laten we voor wat het is, we halen ons hand door ons haar en lopen de gezelligheid in. We denken dat het podium op de nationale televisie is, zo groots is het opgezet. Erop een dansshow en een kennelijk bekende zangeres, want er wordt volop meegezongen. Het klinkt goed en lekker en onze heupen deinen mee, armpjes de lucht in. Daar zijn we bijna de enige in, Cambodjanen dansen niet. Dat wij dat doen trekt aandacht. Achter mij doen ze me vrolijk na, we worden gefilmd en er wordt gegiecheld. De reactie’s zijn positief en aanmoedigend, duimpjes omhoog en blij. We zijn ook bijna de enige blanken hier, dus logisch dat we gezien worden. De voetjes zijn moe na zo’n dag en we geven die rust in een heel klein Iers pubje. Met zijn achten zit het vol, inclusief personeel. Heel gezellig, want doordat het zo klein is, is de saamhorigheid groot. Het ligt in een straatje wat vol met cafeetjes zit, sfeervol en leuk. Dit hadden we de avond ervoor moeten vinden! Net voor twaalven lopen we terug naar het podium. Het verkeer in de stad is een gekkenhuis, auto’s staan strak vast, scooters en tuktuks gebruiken ieder gaatje om door te kunnen rijden. Oversteken is een kwestie van gewoon gaan lopen en doorlopen. Luid aftellend gaan we met zijn allen het nieuwe jaar in en onder het siervuurwerk wensen we elkaar en daarna de mensen om ons heen een Happy New Year. De sfeer is goed en blijft goed. Een taxi had geen zin waardoor onze voetjes nog een wandeling van 30 minuten te goed hadden. Uitgeteld lagen we op bed, waar vier uur later de wekker alweer ging. 350 km naar de grens, 8 lange uren in een volgepropt busje. 13 volwassenen, 3 kinderen, een scooter (!), 6 x 20 kilo zakken rijst en bagage tot het dak gestapeld zodat het bij iedere rem naar voren valt. De stoel net iets te klein, je knieën tegen de volgende aan. Geen hoofdsteun dus knikkebollen is met recht knikkebollen. De kinderen hebben hun waterijs laten vallen zodat de hele vloer plakt. Afval wordt sowieso op de grond gegooid. De weg is eerst slecht, dan echt slecht. Er ligt wel een betere weg, maar daar rijden we niet op vanwege de tol. Met een Australiër vragen we ons af of het geen tijd wordt om de backpack periode achter ons te laten en definitief het taxi tijdperk in te gaan. Maar de kilometers en de tijd verstrijken en zo komen we om half vijf aan bij de grens. Wat we op de heenweg niet gedaan hebben, hebben we nu wel gedaan, namelijk de hele rit geboekt. Met als resultaat dat we meer betaald hebben als alle passagiers bij elkaar en dat we, omdat het geld toch al verdiend is, belazerd worden. Bij de grens zijn we oplettend en laten we het geld wisselen, het stempeltje regelen, het verkeerde busje praatje, aan ons voorbij gaan. Maar in Thailand worden we niet bij de pier maar bij het busstation driekwartier verderop eruit gegooid. Daar wachten we 15 minuten op een taxi waar we dan tevreden in zitten maar weer uitgehaald worden. Er zou een andere taxi komen, maar dat bleek een gedeelde Songthaew te zijn. De taxichauffeur en een ander mannetje hebben het geld van de taxi in hun zak gestoken en ons, voor een fractie, in deze gezet. Iedereen verdient aan je, we moeten het maar zien als sponsoring. De Songthaew wilde nog wachten totdat die vol is, maar toen was Pascalletje het zat. Hij ging rijden en driekwartier later stonden we bij de ferry. Die natuurlijk ook nog niet vertrok… Om acht uur ’s avonds waren we bij het hotel op Kho Chang, 13 uur nadat we vertrokken waren. Het warme welkom van de jongens van het cafe, de Pad Thai en het koude biertje maakte alles weer goed. We zijn weer terug op ‘ons’ eiland. Tijdens de busrit was er natuurlijk voldoende tijd om terug te kijken op het jaar. Een jaar wat begon met twaalf druiven in Spanje en doorging naar hiken in Portugal en naar Santiago. Vervolgens langzaam terug naar Nederland waar we nog net de sneeuw konden ervaren. Om zes weken later onderweg te gaan naar Zuidelijk Italië. Met de boot over naar Griekenland en vandaar omhoog naar Albanië, Montenegro, Kroatië, Slovenië, dagje Oostenrijk en weer terug Italië in en de Dolomieten op. In oktober terug naar Nederland, Nomad op stal en wij naar Thailand, op en neer naar Nederland en als laatste Cambodja. We komen nog eens ergens. Benieuwd wat het komende jaar ons gaat brengen. We wensen jullie allemaal een heerlijk en gezond 2023. Maak er op jouw manier een mooi jaar van, want het is zonde om tijd te laten liggen. Tel je zegeningen vaker dan je zorgen, wees lief voor jezelf en elkaar, laat je droom uitkomen en vier het leven! Cheers to Happiness! Na een zeer gezellige kerstavond ging de wekker best vroeg. Het hotel had ons verwend met nasi, verse ananas en Thaise poffertjes dus we zouden het voorlopig wel volhouden onderweg.Het afscheid van het eiland en van het hotel maakte ons weemoedig en tegelijkertijd hadden we zin om op pad te gaan, op zoek naar nieuw. Zo hebben we dus de eerste kerstdag van 2022 gevierd; achterin een vol minibusje, op weg naar een stoffige grens. We hadden ons op het ergste voorbereid en misschien dat het daarom allemaal mee viel. Het verhaal ging dat je voor de grens uit het busje gegooid zou worden en daar onder dwang een visum aan moet schaffen. Dit hadden we getackeld door alvast een e-visum te regelen zodat we op het moment dat het busje ons eruit zette we direct zelf naar de grens konden lopen. Met een beetje een voldane blik van ons pakken ze niet lieten we de rest van het groepje achter. Bij de grens zou de een na de ander ons verkeerd verwijzen om zo een paar dollars aan ons te verdienen. Zou, want wij ervaarden niets van dat en liepen zo naar de douane. Op het moment dat we de grensdocumenten aan het invullen zijn komt de rest van ons groepje aangelopen. Niks niet dat ze gedwongen werden, niks niet dat ze belazerd zijn. Nou ja, gelukkig maar. Omdat het verhaal ook ging dat het vervolg busje niet zou gaan rijden zodat je een taxi neem hadden we bij voorbaat bedacht helemaal niet voor dat busje te betalen en sowieso een taxi te gaan nemen. Maar de taxi’s bleken duur en het busje bleek op tijd te vertrekken. Resume; geen scams, geen gedoe, alles smooth en wij alsnog in het busje onderweg naar Siem Reap. Wel met een tientje korting, want onze ego’s moeten tenslotte ook gevoed worden. Twaalf uur nadat we ingestapt waren zijn we uitgestapt voor ons hotel in Siem Reap, waar we hartelijk ontvangen werden. Het was even wennen, we zaten voor dezelfde prijs als op Kho Chang maar nu in een wat ongezellig hok. Als je moe bent is schakelen niet het makkelijkste, maar de volgende dag waren we al meer tevreden. Cambodia is een van de armste landen ter wereld doordat ze lange tijd in oorlog geleefd hebben. Er is bijna geen industrie doordat de rode Khmer dat verbood en export bestaat alleen uit kleding omdat de textiel industrie gebruik maakt van de lage lonen. Gelukkig gaat het, sinds er geen oorlog meer, met het jaar beter met het land. Vooral toerisme brengt geld in het laatje, dus corona heeft hier een mokerslag uitgedeeld. Siem Reap blijkt een stad met een lekker sfeertje en de eerste dag struinen we er een beetje in rond. In de tempel is het druk en op het moment dat we uitcheckten waarom dat was,kwamen er tientallen monniken op een rijtje aangelopen. Fotogeniek natuurlijk en als twee persfotografen liepen we er achteraan. In de tempel namen alle monniken plaats op de grond, met daarachter en eromheen wat ‘gewone’ mensen. Door een lief vrouwtje werden we uitgenodigd om bij haar te gaan zitten en ondanks dat ze geen woord engels sprak heeft ze ons met gebaren toch een beetje verteld wat er gaande was. Ik vermoed dat het Buddha dag was vandaag, dat wat ik al eerder heb gezien tijdens mijn meditatie. Mensen werden gezegend, legden offertjes voor het altaar, we kregen wierook om dat ook te kunnen doen en na een tijdje begonnen de monniken te chanten. Chanten gaat op zo’n toon en ritme dat de energie er niet alleen voor zorgt dat het prettig is om te doen, maar ook om naar te luisteren. Een mooie belevenis om zo met onze neus in de boter te vallen. Met een Tuk Tuk zijn we naar een Lotus farm gereden, die even buiten de stad ligt. De lotus wordt voornamelijk gebruikt om te offeren, waarbij de lange stengels weggegooid worden. Een Fransman heeft daar wat op gevonden, of tenminste dat pretendeert hij. Als je de stengel breekt komen daar slierten uit en als je die droogt ontstaan er draad, waarmee je dan weer kleding kan weven. Een mooie oplossing want, zo vertelde de Fransman trots, de lotus doet geen kwaad aan de natuur, zorgt zelfs dat water schoner wordt, de stengels worden op deze manier goed gebruikt en de kleding is van sublieme kwaliteit. Gouden idee maar helaas met een gouden prijs. Het is totaal niet haalbaar, een klein sjaaltje kost 230 dollar. Hoeveel?!? Wie koopt dat? Want eerlijk is eerlijk, zo mooi ziet het er niet uit… Maar goed, de Fransman is trots en wij weer terug naar de stad. Was toch een lekker ritje met de Tuk Tuk. Zo’n lekker ritje hadden we de volgende dag ook. Lekker op tijd ook, we werden om half vijf opgehaald zodat we de zonsopkomst achter Angkor Wat konden gaan zien. Daar waren we niet de enigen in, met nog een paar honderd man stonden we in het donker te wachten tot het licht werd. We zagen geen hand voor ogen en het was dat onze vriendelijke Tuk Tuk chauffeur ons had verteld waar we zijn moesten en omdat de rest er ook stond, want anders hadden we net zo goed ergens op een veldje kunnen staan. Dat maakte die zonsopkomst nog iets van spannend. Wat gaat er komen als de zon het gordijn opentrekt? Na een half uurtje naar een donker gebouw te hebben gekeken werden we ongeduldig en zijn we dat gebouw in gelopen. En dat was magisch. Met nog bijna niemand binnen, in het schemer, liepen we terug de tijd in. Het Khmer koninkrijk heersten van de 9e tot de 13e eeuw over bijna heel zuid-oost Azië. Het begon bij koning Jayavarman, die zichzelf naast koning ook een goddelijke status had gegeven. Een hoogmoed waar veel huidige wereld leiders ook last van hebben. Om zichzelf te eren liet hij Angkor Wat bouwen, toen het middelpunt van het rijk. De koningen die volgden deden hetzelfde zodat er een stad vol tempels ontstond, nu een van de zeven wereldwonderen. Ik ben er iets van twintig jaar geleden ook geweest, maar wonderen kan je nooit genoeg hebben. In eerste instantie betroffen het Hindu tempels, maar aan het eind van het tijdperk werd het boeddhisme ingevoerd en ook Boeddha geëerd. In 1431 liepen de Thai het land binnen, maakten een eind aan het Khmer tijdperk en werd Angkor achtergelaten. De natuur nam de stad over. In 1860 gaven de Thai het stokje over aan de Fransen, die in de jungle Angkor ontdekten. Echt veel hebben ze er niet in geïnvesteerd, want Vietnam was veel belangrijk voor hen dan Cambodja, want daar lag de handel. Pas in 1953 werd Cambodja voor het eerst sinds het Khmer tijdperk onafhankelijk maar het mocht niet lang duren. Een paar jaar later raakte Cambodja verwikkeld in de Vietnam oorlog, de strijd tussen de communisten (China)en de VS. 600.000 slachtoffers en de twijfelachtige eer om het meest gebombardeerde land ter wereld te zijn was het gevolg. In 1975 kwam aan die oorlog een einde, op dat moment nam Pol Pot en de rode Khmer de leiding, en volgde een tijd met een van de verschrikkelijkste genocides ooit. Door al deze oorlogen en ellende is Angkor lang verborgen gebleven voor archeologen en toeristen. De omgeving lag vol met mijnen, de natuur had de stad overwoekerd en het land had wel iets anders te doen. Toen ik er de eerste keer was, was het toerisme nog maar net op gang, de grote hotels in aanbouw en Siem Reap een kleine stad. Hoe anders is het nu. Toen zo’n 100.000 bezoekers per jaar, pre-corona stond de teller op ruim 2,5 miljoen. Toch ervaren we het als redelijk rustig. Het tempel complex is zo groot, het grootste ter wereld, en veel toeristen laten Cambodja nog links liggen sinds covid. We halen alles uit de dag en zijn van zonsopgang tot zonsondergang in Angkor. We zien natuurlijk Angkor Wat, een tempel gebaseerd op de vijf toppen van Mount Meru, de heilige berg en het huis van de goden. Bayon, bekend van de 2000 Boeddhistische gezichten die de vier richtingen op kijken. Ta Prohm, waar de vijgenbomen en jungle de tempel bewonen en bekend uit Indiana Jones en Tomb Raider. De bomen groeien dwars door de tempel heen, muren opzij duwend. Het is mysterieus, sprookjesachtig, geheimzinnig. En Banteay Srei, de vrouwentempel en ook wel parel van Angkor genoemd. Zeer waarschijnlijk gebouwd door en voor vrouwen, namelijk zo verfijnd, precies en prachtig dat er gezegd wordt dat mannen er niet toe in staat zijn. Het is tot 1914 bedolven geweest en daardoor zo goed behouden. Een beauty. Een wonder doet wat met je, en daar moeten we een dag van bijkomen. Heerlijk in een mooie, groene tuin met goed eten en yoga aan het eind van de middag. We maken een plan voor de komende tijd. Iets wat prima klinkt maar wat we soms goed zat worden. Uren op je telefoon kijken waarheen, welk hotel, wat kost een vlucht, of de bus, of toch ergens anders heen. Het eerste plan was om vanuit Phnom Penh naar Laos te vliegen, maar de tickets zijn (te) duur, voor een koffer in het ruim betaal je al 80 euro. Dat is bijna duurder dan de inhoud. Een bus is eigenlijk geen serieuze optie, dus wijziging van het plan. Via Kho Chang terug naar Bangkok en daar met de trein naar Laos, en dan aan het eind van de trip. Dus weer terug naar ‘ons’ eiland, wat voelt als even naar huis gaan. Maar voordat we dat doen gaan we naar de hoofdstad, Phnom Penh. Een busritje van 7 uur, die ontspannen verloopt. Het is tenslotte net waar je je op instelt. Een broodje met pindakaas mee voor onderweg, want het voordeel van een voormalige Franse kolonie is dat er goede bakkertjes zijn. Hallo daar! Bij deze weer een bericht van ome Ko vanuit Zuidoost-Azië! Ten eerste iedereen nogmaals bedankt voor de hulp, acties en mooie donaties tbv Stepping Stones Cambodja en de contante donaties tbv de projecten in Vietnam. Met iedereen heb ik "iedereen" te pakken, maar speciaal wil ik in willekeurige volgorde noemen: Homico Arjen/Aart/Henk De Toverlaars Brederocollege Zuster Bergmans Corry Roovers Omloop Liesbos 1000x excuses als ik hier iemand vergeet, mare dan sta je toch bij "iedereen" ;-) Helaas is het weer niet gelukt om een kort verslag te maken…. De vlucht Amsterdam-Bangkok was goed, maar de combi KLM-Eva-air was niet geweldig. Ik kon op Schiphol de boarding pass voor de vlucht London-Bangkok nog niet krijgen en pas nadat de label was geprint konden ze met zekerheid zeggen dat mijn bagage doorging naar Bangkok. In London moest ik nog wel ff voor een geprinte boarding pass zorgen. In London zaten hier nogal wat meer mensen mee, dus we hadden meteen 1,5 uur vertraging… In Bangkok werd ik opgehaald door mijn neef Henrique die mij op stond te wachten met een echt naambord. Indrukwekkend hoe hij door het drukke verkeer naar huis reed. Lekker bijgebuurt en een gezellige avond gehad met Henrique, Marta Pau en Teo. Toevallig was ik Sinterklaas op de Leur nog tegengekomen, dus had ik mooi het een en ander aan de mannen te geven. Met Pau heb ik ook nog een potje geschaakt, ja dat viel niet mee voor mij… De volgende dag met Henrique nog een mooie fietstocht gemaakt op een groen schiereiland midden in Bangkok. Was goed hen weer even gezien te hebben! 's Middags ben ik vertrokken met het vliegtuig naar Siem-Reap. Daar werd ik opgehaald door Eddy (die er al een week was), Meng (goede Cambodjaanse maat die ooit een keer zei niet meer gesponsord hoefde te worden voor zijn studie omdat hij het wel zelf kon betalen) Sovann de onderdirecteur van school en zijn vrouw Sahang, de gezondheidsmedewerkster van school. Met school bedoel ik hier trouwens Stepping Stones Cambodia! Sovann en Sahang werken al vanaf de start voor de school. De directeur Kang is op dit moment geveld door een zware blessure. Hij heeft een paar maanden geleden zijn achillespees afgescheurd (klinkt bekend.. Slag om Veulen). Zijn herstel verloopt niet erg voorspoedig en hij mag deze week dus nog terug naar het ziekenhuis in Battambang (een paar uurtjes met de auto). In Siem-Reap ingecheckt in leuk hotelletje en gaan eten met bekenden. Kang komt ook nog even langs. Bedank hem daarvoor, maar zeg dat ik hem voorlopig niet te veel wil zien. Hij moet zich focussen op zijn herstel. Zijn been is ook een stukje van de school en puur dat is nu zijn verantwoordelijkheid. De school heeft ook een probleem als de directeur gehandicapt blijft. Verder moet hij vertrouwen hebben in "Team Stepping Stones" die pakken het zeer goed op. Vooral de onderdirecteur Sovann doet het echt geweldig. Wat een openbaring en wat heeft hij lang in een te klein hokje gezeten. (Voor zulke dingen ga je dus zelf naar Cambodja. Om dit zelf te ervaren). De volgende dag naar school! Top er weer te zijn en iedereen te zien. Ziet er netjes en groen uit. Australische studenten zijn via Harvest Cambodia een gedeelte van het terrein aan het bestraten.Helaas is dit straten niet helemaal goed gekomen en mogen we dit zelf nog afmaken met de student leraren en/of dorpsbewoners.Van Harvest heb ik Doug en Izzy (mede-oprichters SSC vanuit Australie), David en Eden meteen gesproken. De staf van Stepping Stones vraagt wel 10x of ik blijf lunchen. "Tuurlijk". Op het einde van de lunch blijkt wel waarom… Eddy komt met een megataart aanlopen voor mijn 50e verjaardag! Ze beginnen te zingen en ik krijg een door allen geschreven verjaardagsboekje, een sjaal en een foto van werk met de dorpsbewoners een tijdje geleden. Toevallig dat ik op dat moment net wat vuiltjes in mijn oog kreeg... In de middag nog even met Sovann boy (onderdirecteur) Sovan girl (financien) Sahang en Gov Sorn (water en medische post) en de overige leraren gesproken. Ik wil dat ze zich volgende week helemaal storten op de "leer de leraren" trip van Harvest Cambodia. Daarom zal ik ook zorgen dat ik er dan niet ben om geen afleiding te veroorzaken. Hierna nog ff langs Ineke van Panha Sabay. Dit is een prachtig project dat van gerecycled plastic zelf leermiddelen maakt voor de allerarmste kinderen. Het Cambodjaanse personeel kan via Panha Sabay een studie volgen. Van Hans Biemans heeft Eddy een laptop meegekregen die Ineke kan geven aan een Cambodjaan die als vrijwilliger een schooltje heeft naast zijn huis. Bedankt Hansje! Vrijdag weer naar school en Eddy doet een kleine kascontrole. Hier ga ik natuurlijk niet bij zitten en dit geeft me mooi de tijd om op het gemakkie rond te kijken en wat te bespreken. Die dag zijn we ook langs een paar families gegaan die zijn geselecteerd voor een waterfilter (krijgen ze pas nadat ze de cursus "hoe te gebruiken" op school hebben gevolgd en het geld van de sponsor binnen is). Later nodig ik iedereen uit om mijn 50e verjaardag 's avonds in Khmer Pub Street te komen vieren. Dit had ik pas 6x gevierd ;-) Dat werd een leuk feestje met de leraren van school en (oude) bekenden. Op zaterdag lekker op het fietske langs de rijstvelden en mooie natuur naar de hangmatjes geweest! Wat zijn er trouwens veel grote brede verharde wegen aangelegd. Goede ontwikkeling! 's Nachts in een relaxte tent met Eddy en Chea nog ff naar Nederland gekeken... Zondagochtend beetje gewandeld in de stad en Mini Angkor bezocht. 's Middags naar Meng nadat we eerst op een van de vele lokale markten kado's voor zijn kinderen en eten hebben gekocht. Eddy zorgt dat de kinderen vandaag voor het eerst pasta (in een hele moderne supermarkt gekocht) eten! Maandagochtend op ziekenbezoek bij Kang. Het gaat goed met hem. Zijn zoontje Donna eet ongeveer de helft van al het fruit op dat we aan Kang hadden gegeven. 's Middags (na de Australische leraren) even naar school geweest. Maandagavond afscheidsavond van Eddy bij Home Cocktail. Later komt Den hier ook heen. Hij is een van de Cambodjaanse oprichters en woont sinds enkele jaren in Schotland. Hij is nu een paar weken in Cambodja. Top hem weer te zien! Op dinsdagmiddag afscheid van Eddy op school. Mooie kado's en toespraakje. "Thank you mr Andy!". Einde middag Eddy naar luchthaven gebracht. Bedankt vrind! Top dat je er was!! En nu zit mijn eerste gedeelte er ook weer op… Woensdag hotel uitgecheckt en bij ander hotel (in de straat waar ik normaal altijd verblijf) mijn koffer afgegeven. Tot volgende week! Eerst ff naar Vietnam. Mooie vlucht naar Saigon. Man wat is het hier druk en wat een hoge gebouwen! Met taxi naar District 1. Hotelleke ingecheckt, bierke en wat eten. Bus geregeld voor de volgende dag om 7u naar Can Tho! In 2007 heb ik hier vrijwilligerswerk gedaan bij meerdere projecten en ik ga de mensen waar ik nog contact mee heb bezoeken. Zin in! Zoals gewoonlijk rommelig vanuit kantoortje naar een klein busstation vanuit daar naar een ander klein busstation en dan naar het grote busstation. Zit je telkens wel in de goede bus? Gezellig samen gedaan met een Nederlandse die ook "ervaring had van jaren geleden" Op "de boardingpass" staat precies welke bus en welke plek ik in de ligbus heb. Mooie rit van 3,5 uur naar Can Tho. Veranderd!! Hoge gebouwen en brede asfaltwegen. Taxi naar Hotel in riviergebied, ingecheckt en dan met taxi naar Hai, Ngan and Nghi. Hai and Ngan werkten in 2007 bij een gehandicapten fabriekje (Nhip Cau). Zij proberen nu geld te verdienen door mooie zelfgemaakte dingen via internet te verkopen. Hun dochter Nghi van 11 is niet gehandicapt en gaat naar een goede school. Van Bo en Liz Kleemans heb ik twee notebooks gehad die Nghi kan gebruiken voor school en Hai om hun spullen op internet te zetten. Bedankt! Gezellig gekletst in hun simpele maar schone huisje. Als het gesprek wat langer wordt en er stiltes dreigen te vallen dan is er altijd nog de WK-voetbal en woorden van elkaars taal proberen te zeggen. Notebooks krijgen we helaas niet aan de praat. Deze worden later naar de winkel gebracht. Inmiddels heb ik gehoord dat ze werken! Nghi zingt op het laatst nog een mooi liedje voor me. Heel bijzonder hen gezien te hebben. De andere dag naar mrs Nga en haar man. Zij was de directrice van Nhip Cau en nu nog steeds voorzitster van een overkoepelende organisatie voor alle gehandicapten in Can Tho. Zij helpt echt de aller allerarmsten. Ik denk dat zij zelfs tegen moeder Theresa had gezegd: niet te flauw en tandje bij. Zij wijdt echt heel haar leven aan het helpen van anderen. Mooi gesprek mee gehad en later mee geluncht waar vele foto's van werden gemaakt. Dan ga ik naar de Cambodjaanse pagoda waar ik les heb gegeven. Arme studenten leven hier gratis bij de monniken. Nog een drankje op met een paar monniken. Zij vinden het heel bijzonder dat ik hier weer ben. Van de monniken en studenten van 2007 is er echter niemand meer. Hierna boottochtje over de Mekong gemaakt en gerelaxed aan de waterkant. In 2007 waren er denk ik 3 leuke restaurants en hotels. En nu?? Heel druk en gezellig met Vietnamezen. Het is wel veel minder Westers dan in de stad Siem Reap. Je komt er niet altijd met Engels en dingen zijn lastiger te vinden. Wel wat uitdagender, maar door de smartphone en alles van google toch minder avontuurlijk dan in 2007. Volgende dag ontbijtje en ik zit mijn "waarbenjij" van 2007 te lezen. Oude adres komt voorbij. Googlemaps… 5km. Hoppekee we lopen er gewoon heen. Paar punten herken ik, mare wat is het veranderd! Als blanke val ik wel steeds meer op tijdens de wandeling. Huis gevonden en wat is dit een leuk wijkje geworden! Leuke straatjes met huizen met balkonnetjes, cafeetjes, supermarktjes, zelfs een hotel! Onderweg een paar cafeetjes aangedaan waar het volop hilariteit is omdat er een blanke binnenstapt. Probeer wat te bestellen zonder vertaler op telefoon, maar dan gebruikt de serveerster haar telefoon om het te vertalen voor mij…Later nog met een kerstman op de foto en gegeten bij een oud bekend restaurant. Zondagochtend naar schooltje van mrs Nga. Arme kinderen (ook veel kinderen van mensen die vroeger bij Nhip Cau werkten) krijgen hier gratis 2 uur Engels en 1 uur tekenen/handenarbeid van vrijwillige studenten. Ik ga het laatste uur om even te kijken en wat met de vrijwilligers te kletsen. Dit loopt uiteraard weer anders en nadat iedereen zich persoonlijk heeft voorgesteld sta ik in 1 keer voor de klas en ze willen een spel doen. Pffff … ff denken…. Yes ik weet nog een ouderwets "voetbalspel". WK-finale. Argentine-Frankrijk. Twee goals getekend op het bord en de klas verdeeld in twee groepen. Wint de ene groep dan blokje naar links en andersom naar rechts, totdat er wordt "gescoord". Ja wat kan ik ze tegen elkaar laten doen? Armpje drukken! Kids waren erg enthousiast en volgens mij won Argentinie hier ook. Nghi had ik hierbij als assistent. Dan wil mrs Nga dat ik het laatste kwartier over mezelf, mijn werk in Vietnam en Cambodja vertel. Voor de kinderen was dit niet erg interessant, maar wel voor de vrijwilligers. Na afloop worden de kids opgehaald. Ik loop ff met Nghi mee naar haar ouders, want ik had met hen afgesproken zondag afscheid te nemen. Ngan is er wel, maar Hai niet omdat hij het te druk had… Later heb ik hem wel laten weten dat ik dat niet zo'n mooie actie van hem vond en dat tijd een kwestie van prioriteit is. Het gaat hierbij niet om mij, maar hij moet zich wel realiseren dat iemand zien soms toch net even belangrijker kan zijn dan 17 uur werken ipv 16,5 uur. Op het einde een tijdje met de vrijwilligers gepraat en met zijn allen geluncht vervolgens afscheid van iedereen genomen. Wat ben ik blij dat ik naar Can Tho ben geweest!! Dan snel naar hotel en naar bushalte. Vanmiddag met bus naar Saigon. Ben werkelijk enige blanke. Lange reis. Veel file. Laat in Saigon, maar ruim op tijd voor de WK finale. Ontzettend druk overal. In leuk cafeetje/restaurant gekeken. Maandag ordinair uitgeslapen, uitgebreid ontbijt en door de stad gewandeld en gewandeld en gewandeld…. Ben Thanh markt, opera, people committee hal, kathedraal Notre Dame, postkantoor, independence palace, ambassades en riviergebied met grote wolkenkrabbers en winkelcentra. Ik moest zelfs nog op de foto met een jas aan van een bepaald kledingmerk met een promotieteam. Volgende dag mooie vlucht naar "huis" Siem Reap. Van het vliegveld word ik opgehaald door een van mijn vaste tuctuc-chauffeurs/maten. Ik had hem beloofd wat speelgoed te kopen voor zijn kinderen. O ja, snel op de "to do lijst" zetten. Nee! Die lijst moet korter worden en niet langer. Ik rij dus meteen met hem naar een speelgoedwinkel. Blij dat hij was! Volgens mij speelt hij nu zelf nog het meeste met de auto op afstandsbediening….. Dan bericht van de directeur Kang of ik er weer ben. Het gaat goed met zijn been en hij gaat weer naar school. Zijn schoonvader heeft een auto en zijn schoonbroer kan hem brengen. Ok mooi dan zie ik je op school in de middag,maar nee hij is me voor… Morgen 7u pik ik je op. Ok joh. Gezellig decadent met een bakske koffie achter in de auto allerlei dingen besproken de andere dag. (net als vroeger op de brommer). Op school zijn ze verder gegaan met straten en Kang vraagt of ik zin heb oude bureau's uit elkaar te halen. Nee zulke dingen doe ik niet meer, ben nu "senior vrijwilliger" ;-) Hierna lang overleg met Sovann boy gehad en later met hem naar de stad om een nieuw reclamebord te checken. Dan weer op fietske naar rijstvelden. Dit was alweer meer dan een week geleden! Donderdag weer met auto naar school en hier gepraat met Sahang en Gov Sorn over het waterproject en de medische post. We doen voor het watersysteem op school grote schoonmaak en grote test. Eerste week van nieuwe schooljaar (2e week januari) leggen we de thuis filters aan de mensen uit en laten we de filters komen. Het geld van de sponsor is binnen. Bedankt!! Dan is het tijd voor foto's. Ik heb voorgesteld om een leuke kerstgroet voor alle vrijwilligers en sponsors te maken. Ik had wat kerstmutsen gevonden en dit vonden ze prachtig. Ze willen dit voortaan ieder jaar doen. Dan een grote taart voor de verjaardag van mr Eddy!! Ze hebben ervan genoten mr Egidius! Na de lunch nog met Sovan girl over de financiën gezeten. Sommige dingen kunnen echt wel gemakkelijker/efficiënter en dit heb ik haar wel duidelijk gemaakt. Vrijdag weer vroeg naar school en nu voor de verlovingsceremonie van een van onze leraressen. Bijzonder om hierbij te mogen zijn. Mensen vinden het prachtig dat ik er ben. Stiekem zijn er inmiddels toch veel bekende gezichten voor me. Ik moet ook meedoen met een stoet over straat waarbij iedereen eten of drinken op een schaal draagt en achter de bruidegom aanloop. Bij terugkomst toespraakje van bruidegom en zijn vader. Dan gaat iedereen het huis in om het eten en drinken af te geven voor de ceremonie. De oudere (kale) dames en heren blijven binnen. Dit was prachtig om mee te maken en ik heb bewust geen foto's genomen. Dit was zoals het was en ik vond het ook niet gepast om te doen. Hopelijk kan Eddy volgende keer ook zoiets meemaken. Op school met Kang het laatste van de "to do lijst" doorgenomen. Ondertussen wordt het laatste straatwerk gedaan met de hulp van de student leraren. Op het einde vraagt Kang of hij een copy van de lijst mag. Nee hier heb je hem. Het is nu voor TEAM Stepping Stones. Nog wel snel een fotootje van gemaakt en ook nog gestuurd naar Sovann boy en Kang. Dan nog even met Sovan girl gesproken over de financiën en ik wil dat er een tweede persoon komt die dit ook kan. (Dit heb ik ook bij Kang aangegeven). Ik wil NIET dat ze er zaterdag of zondag aan werkt en bluf dat ik kan zien of ze dat heeft gedaan. Met Sovann boy heb ik het nogmaals over internet op school. Er is hier in het dorp vrijwel geen bereik en we hebben satelliet internet nodig. Nu moeten ze regelmatig hun werk thuis afmaken. Dat is geen optie! Er is gevraagd of een bedrijf dit evt wil sponsoren en anders doen we het van het algemene budget. Dan zeg ik tegen iedereen dat "mijn werk" erop zit. Ben volgende week nog wel in de buurt en ze weten me te bereiken als ik met iets kan helpen. Ben sowieso woensdag wel aanwezig bij de jaarafsluiting waarbij de leraren een klein presentje krijgen en ik wil nog ff de financiën bekijken met Sovan girl. Meerdere malen hebben we het gehad over hoe we als school zelfvoorzienend kunnen worden. Ideeën zijn besproken en opgeschreven. Er zijn bv plannen om iets agrarisch te gaan doen, maar voorlopig moeten ze zich toch nog 100% op de school richten. Dit blijft prioriteit 1 er daar hebben ze hun handen nu nog vol aan. Mede doordat oprichter en grote centrale man So niet kon komen en door de blessure van directeur Kang schuiven we dit alles nog maar even door. Nu ben ik in relaxed koffiebarretje het laatste op deze site aan het tikken en zo nog ff langs wat kantoortjes voor internetmogelijkheden op school. Komend weekend en volgende week???? Ik zie nog wel! Fijne Kerst en een Top 2023!!! Groet Ko Enne….. ivm de Kerstgedachte…. NL38RABO 0376518936 tnv STICHTING HOEVENS ONTWIKKELINGS- EN MISSIE-COMITE o.v.v. Stepping Stones Cambodia en je naam (deze rekening is speciaal voor Stepping Stones). Van Nederland naar CambodjaVanaf 9 maart 2023 De laatste dagen in Nederland….vreemd en vertrouwd tegelijk…..in ieder geval mixed feelings….. Aan het begin van dit reisverslag even enkele weetjes over Cambodja….. Koninkrijk Cambodja grenst aan Thailand, Laos en Vietnam. De hoofdstad van Cambodja is Phnom Penh; de valuta is de Cambodjaanse Riel; de officiële taal is Khmer; de religie is het Boeddhisme en het staatshoofd is Koning Norodom Sihamoni. In de Nederlandse wintertijd is het tijdsverschil met Nederland 6 uur. In Cambodja is het 6 uur later dan in Nederland. Cambodja is een land met een zeer heftige geschiedenis en nog altijd is het één van de armste landen ter wereld. Er is nog steeds veel schade door de Rode Khmer periode. Zo’n 40 jaar geleden speelde er een ontzettend heftige burgeroorlog in Cambodja waarbij één derde van de bevolking is omgekomen of vermoord. De communistische Rode Khmer is verantwoordelijk voor de dood van ongeveer 2 miljoen mensen. Pol Pot, de leider van de Rode Khmer, wilde van Cambodja een zelfvoorzienende agrarische staat maken. Iedereen die gestudeerd had, Engels sprak of ook maar een bril droeg, werd vermoord. Hierdoor heeft Cambodja nog steeds een enorme achterstand in kennis en ontwikkeling. Vriend en vijand wonen nu naast elkaar, maar spreken over deze tijd is taboe. Niet alleen de mensen die deze tijd hebben meegemaakt lijden hieronder, maar ook hun kinderen die vaak opgevoed zijn door ouders met een posttraumatische stressstoornis. Deze cyclus van armoede en misbruik is iets wat tot op de dag van vandaag voortduurt. De meerderheid van de Cambodjanen leeft in armoede en 40% van de kinderen is ondervoed. Het gemiddelde inkomen is minder dan $3 per dag en veel mensen leven van minder. Je kunt een groot verschil maken door het kopen van locale produkten en diensten bij de bevolking in plaats van in de grotere supermarkten. Het is nog maar zo’n 40 jaar geleden en alle oudere mensen hebben de meest verschrikkelijke dingen meegemaakt. In Phnom Penh zijn twee plekken die deze zwarte bladzijde uit de geschiedenis heel goed laten zien. Allereerst is dit het Tuol Sleng-museum, beter bekend als Genocide Museum. Het is gevestigd in een oude school die door de Rode Khmer werd omgebouwd tot de beruchte ‘gevangenis S-21’ en waar duizenden gevangenenwerden ondervraagd, gemarteld en vermoord. De tweede plek is Choeung Ek, ook wel de Killing Fields of Velden des Doods geheten. Het is een agrarisch gebied in een boomgaard, ongeveer 14 km. ten zuiden van Phnom Penh. Gevangenen van o.a. Tuol Sleng werden hiernaar toe gebracht en vermoord. Iedereen was geboeid en geblindoekt. Cambodja heeft een tropisch moessonklimaat met een gemiddelde temperatuur die gedurende het hele jaar rond de dertig graden ligt en het klimaat kent twee seizoenen: Het regenseizoen van mei tot november en het droge seizoen van december tot april. De eerste helft van het droge seizoen is redelijk koel (december-januari). De tempels van Angkor zijn heilig. Dit vraagt uiteraard om respect. Als vrouw moet je dan zeker kleding dragen tot over je schouders en knieën. De meeste weeshuizen zijn geen echte weeshuizen, maar zijn puur opgezet om geld te verdienen aan westerse vrijwilligers. De kinderen worden van het platteland gehaald en zijn vaak helemaal geen wees. Op deze manier worden kinderen gebruikt om winst te maken. Het wordt aangeraden om niets van kinderen te kopen, zoals armbandjes, boeken, water, ansichtkaarten. Er zit namelijk een heel netwerk van criminelen achter deze ‘straatkinderen’. Door iets van de kinderen te kopen, zou je er indirect voor zorgen dat deze kinderen niet mogen spelen of op school zitten. Het grootste deel van de inkomsten gaat namelijk zeker niet naar de kinderen of naar onderwijs. En dan de beruchte melkpoeder scam…….Een jonge moeder benadert een toerist en vraagt om melkpoeder voor de baby in haar armen. De toerist weet meestal wel dat geld geven niet goed is, maar ziet geen kwaad in het kopen van melkpoeder. Echter: Zodra de toerist weg is, brengt de moeder de melkpoeder terug naar de winkel. De baby die ligt te slapen in de armen van de moeder is vaak gedrogeerd, zodat het kind stil is en de moeder er de hele dag mee op pad kan. Het komt ook vaak voor dat kinderen je vragen om pennen of boeken voor ze te kopen. Deze spullen brengen ze allemaal terug naar de winkel en het geld gaat naar de criminele organisaties die de kinderen op pad sturen. Toeristen zijn niet de enige slachtoffers van scams. Vaak is de oplichter zelf ook een slachtoffer in dit soort landen. Wijzen is in de Cambodjaanse cultuur erg onbeleefd. Wijs nooit naar iemand of naar een product, maar gebruik je hele hand. Ook hand in hand lopen op straat is iets wat je de Cambodjanen nooit ziet doen. Dit zijn dingen die je achter gesloten deuren doet in deze cultuur. Hetzelfde geldt natuurlijk voor kussen in het openbaar. Welnu, op naar onze eigen ervaringen…..15 maart de dag van vertrek…In alle vroegte (4.00 uur ’s morgens) arriveerde de taxi en bracht ons naar Schiphol. Al omstreeks 5.45 uur waren we terplekke. De vlucht Amsterdam-Singapore stond gepland om 10.25 uur (Singapore Airlines) en een lange zit volgde van maar liefst 12 en een half uur. In Singapore aangekomen was het inmiddels 16 maart geworden om 5.55 uur en wij verbleven in de transitruimte. Op 16 maart om 7.40 uur vertrokken we uit Singapore en toen was het nog zo’n kleine 2 uur naar Phnom Penh, zijnde de hoofdstad van Cambodja. De aankomsttijd was 8.35 uur. Na alle formaliteiten doorlopen te hebben, namen we een taxi naar ons onderkomen, te weten Hotel Prantara Heritage Suites (klinkt mooier dan het is…hahaha!) (Prantara betekent ‘forest’). Voor ons is dit basic hotelletje prima voor 3 nachten (later zou blijken dat we hier langer zouden moeten bivakkeren). De hotelmanager was Bruce en hij wordt bijgestaan door David en Sophea. De locatie was vlakbij de Britse Ambassade in de wijk Chaktomuk, Duan Penh. Het moge duidelijk zijn dat wij doodop waren en we wilden maar 1 ding en dat was een bed opzoeken. Helaas werd er behoorlijk getimmerd en dit veroorzaakte behoorlijke overlast. Mister Bruce bracht ons dan ook de eerste uren onder in een aparte kamer waar we even konden bijkomen, alvorens onze eigen kamer te kunnen betrekken. Wij regelden telefoonkaartjes Smart. Je hebt hier twee companies die telefoon/internet aanbieden en wel CellCard en Smart. Wij togen per Tuktuk naar Smart en daar werden de telefoons voorzien van data, belminuten enz. Over de Tuktuk gesproken: Het is een veelvoorkomend openbaarvervoermiddel in o.a. Aziatische landen. Het is een gemotoriseerde riksja waarin een aantal passagiers kan worden vervoerd. Nu is de Tuktuk uit het verleden ons uiteraard wel bekend, maar anno 2023 zijn er twee zeer handige apps in gebruik: Grab en PassApp (Cambodia Taxi Booking). De werkwijze is zeer praktisch. Je geeft aan waar je naar toe wilt, je clickt op ‘show the map’ en je clickt op ‘confirm drop off’. De Tuktuk driver ziet op zijn telefoon display waar de klant zich bevindt en waar de klant naar toe moet. Als je clickt op ‘confirm booking’ dan zie je op je eigen telefoon dat de Tuktuk driver onderweg is, waar hij zich bevindt en het duurt meestal maximaal 300 seconden voordat de driver bij jou is. Het registratienummer van de Tuktuk komt overeen met het nummer in jouw display op je telefoon. Het systeem is snel, veilig, efficiënt en de prijs wordt meteen vastgesteld en is zichtbaar in jouw app. Het is een perfect en praktisch systeem waar wij bijna dagelijks gebruik van maken. Zouden we in Nederland moeten hebben!!! De eerste dagen werden we in beslag genomen door diverse zaken: Hoewel wij ons huurcontract van ons appartement in Vlissingen al getekend hadden, wachtten wij nog steeds op de handtekeningen van onze aspirant huurders. Zij hadden bijvoorbeeld verschillende vragen die afdoende werden beantwoord door de verhuurmakelaar van 123Wonen. Bovendien werden zij gehinderd door drukte. Deze combinatie van factoren had ertoe geleid dat zij nog niet hadden ondertekend. Wij daarentegen in Cambodja wilden natuurlijk graag de zaak afronden, temeer omdat wij zelf hier in Phnom Penh ook op zoek moesten gaan naar woonruimte. Onze contactpersoon van Cambodia Visa Services (een zekere John uit Canada) had ons doorverwezen naar een andere ‘local agent’, te weten Vitale (van oorsprong afkomstig uit Italië). Houdt John zich voornamelijk bezig met alle soorten visa, Vitale daarentegen is de persoon die met je op pad gaat om woonruimte te zoeken. Ook fungeert hij als gids. Hij woont al 6 jaar in Cambodja en spreekt zelfs Khmer. Samen met Vitale gingen we dan ook op 17 en 18 maart enkele opties bezoeken: Van een condo op de 21e verdieping in de wijk BKK1 tot twee appartementen (waarvan één in dezelfde buurt). Uiteindelijk kozen we voor appartementencomplex Nine East in de wijk Sangkat Stras Chork, Khan Daun Penh. Een veilige plek op 1,5 km. van het centrum en wel op de tweede verdieping (van in totaal 9 verdiepingen). Er werd besloten om op 19 maart dit appartement even ‘on hold’ te zetten. Een soort reservering maken leek ons wel wijs, mede gelet op het feit dat wij nog in afwachting waren van de handtekeningen van onze huurders in Vlissingen en tevens ons E-visum nog moesten laten wijzigen in een ER-visum (retirement). Wel bleek dat je zelfs op basis van een E-visum een appartement kunt huren (zolang het maar geen toeristenvisum is). Echter: Wij gaven er de voorkeur aan om met een retirement visum op zak pas over te gaan tot het huren van het appartement. En natuurlijk zou het fijn zijn als onze huurders in Vlissingen eens zouden ondertekenen, maar mocht het om één of andere reden niet doorgaan van hun kant, dan zal de verhuurmakelaar wederom op zoek gaan naar een nieuwe kandidaat. Wij hoopten in ieder geval op korte termijn het hotel te kunnen gaan verlaten om onze intrek te kunnen gaan nemen op onze nieuwe stek. Toen wij op 19 maart ons appartement in Phnom Penh ‘on hold’ hadden gezet, tegen betaling van 100 dollars, kregen wij meteen het huurcontract mee alsmede de algemene bepalingen (beduidend minder papierwerk dan het huurcontract met algemene bepalingen in Nederland….hahaha!). Wij brainstormden heel wat af met Vitale, maar ook met Bruce: Is de huurtermijn onderhandelbaar? Iedereen lijkt iets anders te verstaan onder long term rental. Wie doet voor ons de FPCS? John? Vitale? De eigenaar van het appartement waar wij van gaan huren? FPCS betekent: Foreigners Present in Cambodia System. Het is een registratiesysteem voor buitenlanders die in Cambodja wonen. En hier tussendoor speelde vanzelfsprekend nog het omzetten van ons E-visum in een ER-visum. Wij consulteerden John van Cambodia Visa Services die al 11 jaar ervaring heeft met het regelen van alle soorten visa. Ook al is hij geregeld buiten Cambodja (Filipijnen, Canada), hij blijft de visa-zaken op afstand coördineren en stuurt zijn mensen op pad. Via Whatsapp was er veelvuldig contact en op 19 maart werden we in ons hotel bezocht door de echtgenoot van een Immigration officer (aangestuurd dus door John van Cambodia Visa Services). Aangeleverd moest worden: 680 dollars (340 dollars per persoon), 2 paspoorten en 2 pasfoto’s. Ja, je moet wel even schakelen om je paspoorten aan een wildvreemd iemand mee te geven, maar dat is de enige en meest effectieve manier. ‘That’s the way we do it in Cambodia’……Ter vergelijking: Je kunt wel zelf naar het Immigratiekantoor gaan tegenover het vliegveld, maar dat geeft geen garantie op succes. Wij volgden dus de normale procedure en dan zal het 7 tot 9 dagen duren voordat we ons felbegeerde retirement visum in ons bezit hebben. Op dát moment (waarschijnlijk eind maart) zullen we dan gaan overhuizen. Het appartement in Phnom Penh wordt in ieder geval voor ons ‘vastgehouden’. Ook in het verkrijgen van het retirement visum hebben wij alle vertrouwen. Nu nog de handtekening van onze huurders in Vlissingen…… Mister Bruce van hotel Prantara is erg belangstellend in onze ‘stappen’: Verhuur appartement Nederland, huur appartement Phnom Penh, retirement visa e.d. Tussen zijn drukke werkzaamheden door geeft hij ons advies over allerlei zaken, doet suggesties als het gaat om veilige buurten, is bereid om een huis voor ons te zoeken via zijn huisbaas, heeft ook wel ‘a friend’ die ons retirement visum kan regelen enz.enz. Wij bedankten hem vriendelijk. Voor ons is het voldoende om Italiaan Vitale achter de hand te hebben voor wat betreft het appartement en Canadees John voor ons retirement visum. Dit neemt niet weg dat wij graag met Bruce praten. Hij zit op onze golflengte als het gaat om het helpen van mensen: ‘You have to give them the line instead of the fish’. Hij is er vast van overtuigd dat wij erin zullen slagen om passend vrijwilligerswerk te vinden. Zijn Boeddhistische inslag spreekt ons aan. Uiteraard gaan wij op zoek naar vrijwilligerswerk. Wij zien de boeddhistische monniken in hun oranje gewaden over straat lopen en fantaseren al dat zij bij ons in de klas zitten…..hahaha! Overigens: Oranje wordt gezien als de kleur van de verlichting, de rijzende zon en het geestelijk en spiritueel ontwaken. De oranje gewaden staan symbool voor het achterlaten van het normale wereldse leven. Wat ons wel opvalt in gesprekken is het feit dat sommigen bewondering voor de monniken hebben waar anderen juist minachting cq scepsis ervaren. Voor het zover is, moet echter eerst onze accommodatie geregeld zijn en moeten we ons retirement visum op zak hebben en dan gaan we aan het werk. Engels onderwijzen is in ieder geval geen overbodige luxe. Het valt tegen hoe weinig mensen Engels spreken. Het Khmer klinkt ons als tingel-tangel-liedjes in de oren. Wij hadden verwacht dat in de hoofdstad Phnom Penh de mensen Engels zouden spreken, maar het is eerder een uitzondering als je iemand tegenkomt die redelijk Engels spreekt. Men blijft echter alleraardigst en is bijna overdreven vriendelijk en onderdanig en men blijft glimlachen (met zo’n schattige Conimex lach). Ook het vouwen van de handen (namasté gebaar / ik buig voor jou) maakt onderdeel uit van de dagelijkse begroetingen. Er is echter 1 woord dat iedereen kent en dat is…..dollar…Bij een betaling geeft men de voorkeur aan dollars, wisselgeld krijg je meestal terug in de Cambodjaanse Riel. Alles draait om geld. Iedereen probeert zijn kostje bij elkaar te schrapen. Overigens: De naam Riel komt uit het Khmer en betekent ‘datgene dat glanst’. Voor de duidelijkheid: 4100 Riel is 1 Dollar. Als Ben naar de kapper gaat is gebarentaal taal de manier van communiceren. De beste kapper spreekt ook geen woord Engels. Op 20 maart brachten we een bezoek aan de Central Market. Dit is de grootste en drukste markt van Phnom Penh. Dit gebouw is donkergeel van kleur en gebouwd in 1937 en ontworpen door Franse architectenin de art-deco stijl. Het gebouw is zó ontworpen dat het zelfs in het warmste deel van de dag koel blijft. En dat laatste is wel prettig, want het is echt snikheet!!! Hoera!!!! Op 21 maart krijgen we het huurcontract van Vlissingen opgestuurd met daarop de handtekeningen van onze huurders. Het is formeel: Michael en Thomas gaan huren met ingang van 1 april 2023 (om te beginnen voor 1 jaar). Er zijn een paar woorden in het Khmer die wij ons nog kunnen herinneren van 8 jaar geleden (in 2015 waren wij in Siem Reap/Cambodja) en dat zijn: Arkoun (klinkt als: auwkoen). Dit betekent bedankt; of Wat (tempel); Angkor (heilige stad); Apsara (in de boeddhistische en hindoeïstische mythologie is dit een onsterfelijke, hemelse nimf). Apsara’s zijn mooie jonge vrouwen, hemelse danseressen en onweerstaanbare verleidsters. Ook zien we een woord terug dat we jaren geleden in Vietnam veelvuldig tegenkwamen en wel Bò (rundvlees/beef). Aangezien het Koninklijk Paleis en de Zilveren Pagode bij ons om de hoek liggen, besloten we op 21 maart richting the Royal Palace te gaan. Het Koninklijk Paleis is een gebouwencomplex dat dienst doet als koninklijke residentie van de koning van Cambodja. De volledige naam in het Khmer is: de Preah BaromReacheaveang Chaktomuk Serey Mongkol. Het paleis glinstert in de zon, geeft een interessante kijk in de geschiedenis en is omringd door prachtige tuinen. Een stukje grandeur gelegen pal aan de Mekong. Wel een schril contrast met de armoede in het land. Stukje geschiedenis: In 1865 verplaatste koning Norodom de toenmalige hoofdstad naar Phnom Penh en liet er in 1866 het koninklijk paleis en de zilveren pagode bouwen. Andere koningen bouwden het paleis verder uit met nieuwe gebouwen. Zo werd het paleis ommuurd met de opvallende gele muur in 1873 en kreeg het paleis het Napoleon paviljoen van de Franse koninklijke familie. Dit paviljoen staat er nog steeds. Na 1900 werd het terrein verder uitgebreid met enkele prachtige zalen waaronder de hedendaagse troonzaal. Eén van de belangrijkste veranderingen vond verder plaats aan de zilveren pagode. Deze pagode, die oorspronkelijk in 1866 gemaakt was van hout, kreeg in 1962 een belangrijke make-over. Koning Sihanouk liet de vloer inleggen met niet minder dan 5329 massief zilveren tegels. Vandaar de naam Zilveren Pagode. De huidige koning woont nog steeds in het paleis en er vinden regelmatig belangrijke ceremonies plaats. Niet alle ingangen van het complex zijn open voor het publiek. Het is voor bezoekers alleen toegestaan om de troonzaal, de zilveren pagode en enkele gebouwen eromheen te bezoeken. Dit is echter geen probleem. Je kunt volop genieten van de prachtig aangelegde tuinen en de glimmende gebouwen. De trekpleister is de centraal op het terrein gelegen troonzaal. De zaal wordt gebruikt voor kroningen en andere ceremonies. De muren, trappen en pilaren zijn geel en wit geschilderd. Geel staat voor het Boeddhisme, het dominante geloof in Cambodja. Wit staat voor het Hindoeïsme, het meest belangrijke geloof ten tijde van Angkor. Veel objecten uit de troonzaal zijn helaas vernietigd door de Rode Khmer. Vlakbij vind je het Napoleon paviljoen, een apart bouwwerk dat niet bepaald matched met de andere gebouwen. Het paviljoen is in Egypte gebouwd en naar Cambodja gestuurd als geschenk van Napoleon de Derde. De mooiste tempel op het terrein is die van de Zilveren Pagode, ook wel bekend als Wat Preah Keo of tempel van de smaragden boeddha. Niet te verwarren met Wat Phra Kaew in Bangkok, maar je kunt duidelijk zien dat de Zilveren Pagode sterk door deze bouwstijl is geïnspireerd. Via de trap, die is gemaakt van prachtig marmer, ga je naar de ingang van de tempel (schoenen uit!), alwaar je de glimmende zilveren vloer zou moeten kunnen zien (deze is ter bescherming echter afgedekt). Binnen in de tempel zie je een enorm gouden Boeddhabeeld dat is ingelegd met meer dan 2000 diamanten. Verder zie je op de muren indrukwekkende schilderingen die verhalen uit de geschiedenis afbeelden. De Zilveren Pagode is één van de weinige tempels die het regime van de Rode Khmer heeft doorstaan zonder ernstig beschadigd te zijn. Wel is tijdens deze zwarte bladzijde in de geschiedenis veel van het interieur geplunderd of beschadigd. Het koninklijk paleis is niet alleen een heilige plek, het is ook nog steeds het huis van de koning. Niet alle plekken zijn dan ook te bezoeken. Gepaste kleding is verplicht en dit betekent dat de schouders en knieën bedekt moeten zijn. Het is mogelijk om een soort sarong te huren bij binnenkomst in geval je onbedekte schouders en/of knieën hebt. Toen we the Royal Palace verlieten, kregen we een flesje water met daarop de tekst: With compliment, Natural Mineral Water, Royal Palace, Phnom Penh, Cambodia. Op 22 maart maakten we met een local guy die geen woord Engels sprak een soort tour van een uur per Tuktuk. Wij kwamen o.a. langs een boeddhistisch centrum/instituut en langs de Preah Sihanouk Raja Buddhist University. Deze universiteit is een openbare instelling voor hoger onderwijs zonder winstoogmerk in de metropool Phnom Penh. Wij zagen veel jongelui uitgedost in mooie kledij en met bloemen die op de foto vastgelegd werden. Waarschijnlijk waren dit afgestudeerden. Diezelfde dag togen we ook naar de Mekong rivier. Het is 36 graden, doch de gevoelstemperatuur is maar liefst 41 graden! De Russian Market werd bezocht op 23 maart. Hier zijn de kraampjes gevuld met alles wat je kunt bedenken. Het is echter bloedheet in de smalle paadjes. Het is er goedkoper dan in de Central Market. Op alle koopwaar kun je afdingen. Aan de buitenkant en de overkant van de markt zijn heerlijke eettentjes. Deze vlooienmarkt is niet zo mooi als de Central Market. De Russian Market is overdekt en heeft nauwe paadjes. De markt dankt zijn naam aan de Russen, die hier in de jaren 80 kwamen winkelen. Waarschijnlijk waren er toen veel Russen in Phnom Penh en er waren toen veel Russische goederen. Sommige winkeliers spreken nog steeds een beetje Russisch. De lokale naam voor de Russische markt is: Psar Tuol Tompoung Market. Toen we ‘thuis’ kwamen in het hotel van mister Bruce stond het personeel bij ons in de kamer, omdat er op een toilet in de gang een verstopping aan de orde was en dit bleek in verbinding te staan met onze kamer. Zij stonden met de voeten in het water, maar bleven vriendelijk lachen. Sinds die tijd is er af en toe een watertekort. Hadden we deze week een tocht per Tuktuk gemaakt met een driver die slechts Khmer sprak, op 24 maart deden we dit nog even dunnetjes over met een Engelssprekende driver. Dit met het doel om een beter beeld te krijgen. En dat is gelukt. Via het National Museum voerde de tocht naar Wat Phnom, Silk Island (Koh Dach), Golden Temple (Wat Kean Kleang) en Independence Monument. Om op Silk Island te geraken (een local community waar mensen katoenen en zijden sjaals fabriceren) moesten we per ferry de Mekong rivier oversteken. Op de terugweg klapte plotseling het voorwiel van de Tuktuk om, maar gelukkig schoten behulpzame omstanders onze Tuktuk driver te hulp en samen werd de Tuktuk weer de weg op getrokken. Iets meer achtergrondinformatie: Het Nationaal Museum van Cambodja in Phnom Penh is Cambodja’s grootste museum voor culturele geschiedenis en het belangrijkste historische en archeologische museum van het land. Het werd gebouwd tussen 1917 en 1920 in de traditionele Khmerstijl. Wat Phnom is een tempel en ligt op een door mensen gemaakte heuvel (Phnom) van 27 meter hoog in Phnom Penh. Wat Phnom werd gebouwd in 1373 om vier Boeddhabeelden te huisvesten die volgens de overlevering hier door de Mekong aangespoeld waren en gevonden werden door een vrouw, genaamd Penh. Het Onafhankelijkheidsmonument in Phnom Penh werd in 1958 gebouwd ter herdenking van de onafhankelijkheid van Frankrijk in 1953. Het staat op een rotonde op de kruising van Norodom Boulevard en Sihanouk Boulevard in het centrum van de stad. En dan de Night Market van Phnom Penh, of tewel Phsar Reatrey. Deze Night Market is te bezoeken van 17.00- tot 0.00 uur. Het is een ‘riverfront open air market with a cozy atmosphere’. Op 25 maart werd deze Night Market door ons bezocht. Wij vonden het niet de moeite waard, het was verre van authentiek, maar goed….no problem…. Als de Nederlandse zomertijd ingaat op 26 maart (klok 1 uur vooruit), dan is het tijdsverschil met Cambodja nog 5 uur. (In Cambodja is het vanaf nu 5 uur later dan in Nederland). Op die dag werd er - net als bij onze aankomst - behoorlijk geboord en getimmerd in hotel Prantara. Dus vluchtten wij maar even naar de Russian Market. Ook de dag daarna was het van hetzelfde laken een pak qua boren en timmeren. Tevens was er wederom geen water…..Je wordt niet ingelicht. Communicatie en planning zijn - zoals altijd in ontwikkelingslanden - ver te zoeken. De manager van Prantara hotel, mister Bruce liet weten: ‘It is very stressful today’, om vervolgens op bed te gaan liggen…….hahaha!!! Al vaker melding gemaakt van het feit dat bijna niemand Engels spreekt. Als we ergens een hapje gaan eten, word je allerliefst begroet middels de Namasté groet, je krijgt de menukaart in je handen geduwd (soms alleen maar in het Khmer), men zet de fan aan en wacht af……Het komt voor dat er maar liefst 5 meisjes aanwezig zijn als personeel, die vervolgens helemaal niets doen. Dan denken wij: ‘Ga iets doen, ga schoonmaken, ga de gerechten in het Engels leren of onverschillig wat, maar ga iets doen. Echter: Initiatief tonen is niet aan de orde. In de nieuwe week van 27 maart, gaan wij hopelijk verhuizen naar ons nieuwe onderkomen en krijgen we ons retirement visa. Om de wachttijd te overbruggen togen we op 28 maart nog maar eens naar deRussian Market en op 29 maart naar de Central Market. In ieder geval krijg je daar een erg goed beeld van het dagelijks leven in Phnom Penh. Op de Central Market ging ik (Dees) naar de kapper. Handig! Op 28 maart verhuisden wij naar een andere kamer in het hotel van Bruce. Er zijn niet alleen airco en waterproblemen, het werd ook duidelijk dat een muis (of erger een rat) zich in onze kamer bevond. Het bleek dat er een heel gangenstelsel aanwezig was rondom onze kamer….brrr…Reeds twee keer was er een prullenbak op onze kamer omgevallen en dit gebeurde plotseling midden in de nacht. Waarschijnlijk was dus een muis of rat de boosdoener. Wij namen onze intrek dan ook in een andere kamer. Het waterprobleem bleef echter van kracht. Wij zagen dat mister Bruce niet goed kon omgaan met de klagende gasten. Dit leidde tot stress bij hem en wel in die mate dat hij midden in de nacht - toen hij de waterdruk wilde checken - van de trap viel. Wij voerden een leuk gesprek met drie mensen uit Duitsland….ja, ja, unsere Freunde sind immer da…..hahaha! Wachten….wachten….wachten….op ons retirement visa. Onze Canadese contactpersoon John van de Cambodian Visa Services had ons laten weten dat de Immigration 7 tot 9 werkdagen nodig zou hebben om het ER-visum te realiseren. Er bestaat weliswaar een duurdere express optie, waarin het binnen een dag geregeld zou kunnen worden, maar wij hadden gekozen voor de normale werkwijze. Plotseling kregen we te horen dat het ook wel 10 werkdagen zou kunnen duren. Dit zou betekenen dat we onze paspoorten uiterlijk op vrijdag 31 maart zouden terugkrijgen. Op de 7e werkdag (28 maart) vernamen we dat de Immigration very busy was en dat er ook een mogelijkheid zou bestaan dat we het retirement visum pas op maandag 3 april zouden krijgen. Nee toch……. Nog steeds zitten we in het hotel bij mister Bruce en daar hebben we het inmiddels wel gezien. Echter: Het één staat in verbinding met het ander. Het kunnen vertrekken uit het hotel kan pas plaatsvinden als wij het huurcontract van 1 jaar van ons appartement hebben ondertekend, maar dan willen we ook ons retirement visum van 1 jaar hebben. Wij willen dat beiden als het ware gelijk opgaan. Hoewel John van de Cambodian Visa Services ons herhaaldelijk heeft laten weten dat wij het huurcontract absoluut al kunnen ondertekenen zonder in het bezit te zijn van het ER visum, voelt Ben niets voor deze optie. Ben wil eerst het ER-visum hebben alvorens de huurovereenkomst van het appartement te gaan ondertekenen. Hij wil niet het risico lopen dat straks het huurcontract is ondertekend voor 1 jaar en dat er nog geen ER-visum voor 1 jaar is afgegeven. Hij riskeert dan namelijk een verlies van een borg van 2 maanden huur en de eerste huur. Er wordt ons verzekerd dat wij al met ons E-visum een appartement kunnen huren, maar zoals gezegd willen wij wachten op het ER-visum. Vitale (de Italiaan die met ons op huizenjacht is geweest) had ons laten weten dat de eigenaar van het appartement dat wij gaan huren ongeduldig begint te worden. Ook Vitale zelf wordt onrustig. Dit heeft te maken met het feit dat Vitale een provisie krijgt als wij het contract ondertekenen. Er wordt dus een zekere druk op ons gelegd, maar daar zijn wij ongevoelig voor. Uiteraard zouden wij graag het appartement gaan huren, maar als de verhuurder niet meer kan wachten, dan gaat het appartement maar aan onze neus voorbij. Gelukkig zijn er nog heel veel appartementen beschikbaar in Phnom Penh. Zijn wij weer terug in West-Afrika? Sinds jaren zien wij hier weer de lezards (hagedisachtigen) en de kevers. Gelukkig wel vele maatjes kleiner dan in Ghana….hahaha!!! Uiteraard is het ons bekend dat het hier in Cambodja ‘not done’ is om over politiek in algemene zin te praten. Ook kritiek uiten op de koning is verboden. Echter: In zijn leergierigheid en enthousiasme wilde Ben even brainstormen met Bruce van ons hotel over het feit dat de leider van de oppositie is veroordeeld tot 27 jaar huisarrest. Hardop vroeg Ben zich even af wat de gevolgen zouden kunnen zijn voor de verkiezingen in Cambodja in juli a.s. Hoewel mister Bruce weliswaar even inging op de vraag van Ben (je kunt nu alleen maar stemmen op de zittende premier), haakte hij toch snel af onder het mom van: ‘Don’t talk more about it’ en hij gaf Ben het dringende advies om zeker niet op straat over politiek te praten. Men zou dan kunnen denken dat je een spion bent (met alle gevolgen van dien). Niet voor te stellen voor ons Nederlanders. Dit moeten we dus goed in ons achterhoofd houden als we les gaan geven. HOERA!!!! Op 30 maart ontvingen wij bericht van Canadees John van de Cambodian Visa Services dat het ER-visum in onze paspoorten staat. Die avond kregen wij van de ‘local agent’ onze paspoorten retour met daarin de felbegeerde stempel! Wij mogen nu een jaar in Cambodja blijven!!!!!! (En wel tot 14 april 2024). Daarna kunnen we het visum gewoon verlengen. Wij kunnen nu altijd in-en uitreizen. Heel fijn en heel bijzonder! En een dag later, op 31 maart konden wij dan ook verhuizen naar ons appartement in Nine East en dus het hotel van Bruce verlaten. Op onze nieuwe locatie troffen we ‘local agent’ Vitale (samen met zijn Cambodjaanse vriendin Ana) en toen werd het tijd om niet alleen Vitale te betalen voor zijn diensten, maar ook het huurcontract te ondertekenen. Dit geschiedde middels een duimafdruk!!!! Even ter vergelijking: Voor het huurcontract voor ons appartement in Nederland tekenden we digitaal. Welnu, wij zitten dus op onze nieuwe stek in de Cambodjaanse hoofdstad Phnom Penh. Het appartementencomplex heet Nine East. Dit vanwege het feit dat het gericht is op het Oosten en tevens is 9 East de dag van de volle maan en de Khmer mensen beschouwen dit gegeven als een goede dag. Welnu, Nine East bestaat uit 11 verdiepingen. Er zijn 9 woonlagen met in totaal 40 appartementen. Op de 10e verdieping bevindt zich ‘a gym’ en op de 11e verdieping (rooftop) ‘a pool’. Wij wonen op de 2e verdieping. (2E). Verder is er 24 uur per dag bewaking. Het is dus een veilige plek. Twee keer per week wordt het appartement schoongemaakt. Er wonen veel expats. Inmiddels staan we ook geregistreerd in het FPCS systeem: Foreigners Present in Cambodia System. Hoewel het appartement fully furnished is, is het niet fully equipped. Wij moesten dan ook nog even op pad om dagelijkse huishoudelijke spullen te kopen. De Italiaan Vitale met zijn vriendin Ana boden aan om ons even te vergezellen. Zij weten namelijk de weg en kennen de plekken waar we dit soort dingen konden kopen. (Zij op de scooter, wij in de Tuktuk). De eerste dagen waren nodig om veel praktische dingen te regelen, ons te installeren, spullen uit te pakken, omgeving te verkennen enz. Ook maakten we kennis met de zonen van de eigenaar van appartementencomplex Nine East, te weten de broers Piseth en Pitou. Toen wij stonden te wachten op een Tuktuk om naar een supermarkt te gaan, bood Pitou ons een lift aan. Hij vond het heel bijzonder om twee Nederlanders te mogen begroeten in Nine East. Zelf woonde hij op de 7e verdieping van het appartementencomplex. Op 4 april aten we Lok Lak, te weten het bekendste nationale gerecht van Cambodja. Hiervoor wordt rundvlees gemarineerd, gebakken en vervolgens geserveerd op wat sla, met rijst en een peper-limoendip. Twee dagen later waren we in een eetgelegenheid en hier was de menukaart 100% in Khmer. Daar konden we dus helemaal niets van bakken……….Echter: Op iedere tafel stond een brander en al snel werd duidelijk dat het ging om een soort ‘gourmetten’ in de open lucht. In Vietnam noemden we dit ‘hotpot’. Toen we een keer naar de ‘riverside’ liepen, troffen we onderweg een aardige Amerikaan aan, die samen met zijn vrouw, vrijwilligerswerk deed in een community, zijnde lesgeven aan kinderen die normaal gesproken niet naar school konden gaan. Aangezien zij dezelfde achtergrond hadden als wij (sociaal-educatief) en vrijwilligerswerk in de Derde Wereld ook hun passie was, waren er maar enkele woorden nodig om op dezelfde golflengte te zitten. Zou de sleuteloverdracht en inspectie voor onze huurders in Vlissingen op 1 april plaatsvinden, dit werd verschoven naar 7 april, i.v.m. een examen dat op de rol stond voor Michael en Thomas. Op 7 april stuurden wij dan ook een mail ter welkom en ter introductie naar onze huurders in De Fonteyne. Sinds 10 april verblijven beiden feitelijk in ons appartement. Op 10 april stonden we even stil bij de vreselijke gruwelijkheden uit het Cambodjaanse verleden, te weten de Rode Khmer periode onder leiding van Pol Pot, de heftige burgeroorlog van 1975 tot 1979 waarbij 2 miljoen Cambodjanen zijn vermoord. Zoals eerder vermeld in dit verslag is dit de zwarte bladzijde uit de Cambodjaanse geschiedenis.Wij togen dan ook naar het Tuol Sleng-museum of tewel het Genocide Museum. De Rode Khmer had dit voormalige schoolgebouw omgebouwd tot gevangenis. Het was zeer indrukwekkend! Eigenlijk zijn er geen woorden voor om de gruwelijkheden te beschrijven! Hadden wij vernomen dat je hier een uur of anderhalf uur voor uit zou moeten trekken, wij bleven hier maar liefst 4 uur! Hierna bezochten we Choeung Ek, ook wel de Killing Fields of Velden des Doods geheten. Gevangenen van onder andere Tuol Sleng werden hiernaar toe gebracht en vermoord. Kippenvel! Hoewel wij in 2016 in Peru het museum hebben bezocht m.b.t. de verschrikkingen van guerillabeweging Het Lichtend Pad in Ayacucho, overtrof het Tuol Sleng museum in Phnom Penh/Cambodja dit alles in negatieve zin. Aangezien de indrukken ons niet loslaten, toch nog even meer achtergrondinformatie: Het Tuol Sleng Genocide Museum is gehuisvest in een voormalig schoolgebouw in het centrum van Phnom Penh. De gevangenis stond bekend als S21, een verschrikkelijke plek waar gevangenen verhoord, gemarteld en vermoord werden. Het is een plek die de tragische geschiedenis van Cambodja tussen 1975 en 1979 op indrukwekkende wijze in beeld brengt. In onze beleving verplichte kost voor iedere bezoeker aan de stad. Wat nu het Tuol Sleng Genocide Museum is stond tijdens het regime van de Rode Khmer bekend als ‘Security Office 21’(S21). De gevangenis was gelegen in het centrum van Phnom Penh, de stad die op dat moment al helemaal verlaten was. In S21 werden mensen gevangen gehouden die volgens het regime een ‘gevaar’ waren voor de nieuwe agrarische staat. Leraren, wetenschappers, zakenmensen, journalisten en zo’n beetje ieder ander opgeleid persoon werd gezien als de vijand. Zelfs het dragen van een bril was al aanleiding om gevangen genomen te worden. En niet alleen de zogenaamde ‘verdachten’ werden gevangen genomen. Ook de directe familieleden en kennissen moesten eraan geloven onder het mom van ‘associatie met de vijand’. De meeste mensen die tussen 1975 en 1979 in S21 gevangen zaten werden na verloop van tijd naar de Killing Fields van Choeung Ek gestuurd voor executie. Phnom Penh werd in 1979 bevrijd door het Vietnamese leger. Het was een Vietnamese oorlogsfotograaf die S21 ontdekte. De fotograaf en zijn collega’s volgden de stank van rottende lichamen naar het schoolgebouw. Zijn foto’s van die dag zijn te zien in het museum. Slechts 12 mensen hebben de gevangenis overleefd waaronder 4 kinderen. S21 was gehuisvest in de gebouwen van een middelbare school en een basisschool. Het terrein was hermetisch afgesloten met prikkeldraad en binnen werden de klaslokalen verbouwd tot cellen en martelkamers. Naar schatting hebben hier tussen 1975 en 1979 15.000 tot 20.000 mensen gevangen gezeten. Bij aankomst in S21 werden de gevangenen gefotografeerd en verhoord. Gevangenen hadden meestal geen idee waarom zij opgepakt werden. De meesten werden beschuldigd van verraad van de partij en de revolutie. De ondervragers gebruikten marteltechnieken om een bekentenis af te dwingen. Zo werden gevangenen geëlektrocuteerd of vastgebonden waarna er heet water over het gezicht werd gegoten. Of mensen werden in een bak met uitwerpselen gegooid of aan een touw gehangen. En dit is nog maar een kleine greep uit de brute marteltechnieken die gebruikt werden. In het museum is nog meer informatie beschikbaar over de verschrikkelijke praktijken die hier plaatsvonden. Na bekentenis werden de gevangenen veroordeeld tot executie. In het begin gebeurde dit vlakbij, maar later werden mensen naar Choeung Ek gestuurd, zo’n 10 km. buiten de stad. De Rode Khmer waren niet alleen gewetenloze massamoordenaars, zij documenteerden ook al hun praktijken. Dit zou later tegen hun gebruikt worden tijdens het tribunaal tegen de leiders en deelnemers aan de genocide. Echter, paspoorten en identiteitsbewijzen van de gevangenen werden niet bewaard. De foto’s van de gevangenenbleken dan ook cruciaal voor nabestaanden bij een zoektocht naar hun geliefden. Het Tuol Sleng Museum is een neerslachtige plek, maar het is wel één van de bezienswaardigheden in Phnom Penh die je bezocht móet hebben. Dat gewone mensen in staat zijn om te veranderen in zulke gewetenloze moordenaars is iets om bij stil te staan. Dit soort praktijken kunnen altijd ergens anders op de wereld weer plaatsvinden. In het museum kun je de barre omstandigheden van de cellen met eigen ogen zien. Een ander gedeelte is gewijd aan de verschrikkelijke marteltechnieken en weer een ander gedeelte heeft duizenden foto’s van slachtoffers. In 2015 is op het terrein een herdenkingsmonument gebouwd: ‘The memorial stupa for victims of S21’. Het monument is voor een groot deel gefinancierd door Duitsland. Tijdens de openingsceremonie sprak o.a.de Duitse ambassadeur. Hij deed een beroep op de jongere generatie om minder terughoudend te zijn in het bespreken van het verleden. Hij verwees daarmee naar de Duitse jeugd die in de 70-er jaren oncomfortabele vragen begon te stellen over het Holocaust verleden. Hij voegde daaraan toe dat het gevolg van terughoudendheid om over het verleden te praten zal leiden tot het feit dat de jongere generatie de last van de erfenis van hun ouders en grootouders zal dragen. Audiotours zijn beschikbaar in meerdere talen waaronder zelfs Nederlands. Dit was een goede manier voor ons om door het museum geleid te worden en de informatie te begrijpen. En dan de Killing Fields van Choeung Ek……Tussen 1975 en 1979 werden in Cambodja zo’n 2 tot 3 miljoen mensen vermoord onder het brute regime van de Rode Khmer onder leiding van Pol Pot. Dit kwam neer op ongeveer een kwart van de bevolking. Veel van de moorden vonden plaats in zogeheten Killing Fields. Naar schatting zijn er 20.000 van deze massagraven verspreid over Cambodja. Eén van de grootste massagraven was de Killing Fields van Choeung Ek, op kleine afstand van Phnom Penh. Choeung Ek is tegenwoordig een gedenkplaats en educatiecentrum over de verschrikkingen die hier hebben plaatsgevonden. Iedereen die Cambodja bezoekt zou ook de Killing Fields van Choeung Ek moeten bezoeken. De audiotour die je ook hier kunt volgen geeft een indrukwekkende weergave van wat hier is gebeurd en herinnert de bezoeker eraan om altijd alert te zijn dat de geschiedenis zich niet herhaalt waar dan ook ter wereld. Choeung Ek is de plaats waar gevangenen uit de S21 Tuol Sleng gevangenis naar toe werden gestuurd voor executie. Gevangenen moesten hun eigen graf graven waarna zij op brute wijze met een schep of stok vermoord werden. Dit om kogels te besparen. De mensen waren vaak al zo vermoeid dat zij niet meer de kracht hadden om een diep graf te graven wat ervoor zorgde dat de lichamen amper bedekt werden. De killing tree is een boom die de Rode Khmer gebruikte om kinderen te vermoorden. Op brute wijze werden kinderen tegen de boom gegooid tot zij dood waren. Dit opnieuw om kogels te besparen. De boom is nu een belangrijke gedenkplaats op het terrein van Choeung Ek. In het begin werden gevangenen met vuurwapens vermoord, maar later werden meer brute wapens gebruikt om de dure kogels te sparen.Stokken, scheppen, bijlen, kapmessen of vlijmscherpe delen van palmbomen werden gebruikt. Op het terrein van Choeung Ek liggen verschillende massagraven. Duizenden mensen werden hier op een klein oppervlak begraven. Nog steeds liggen er stukken kleding en komen er botten boven de grond tevoorschijn. De audiotour is een uitstekende manier om op een respectvolle wijze over het terrein van de Killing Fields te wandelen. Ter nagedachtenis aan de slachtoffers is een Boeddhistische Stupa, een herdenkingstoren gebouwd. In de toren worden de schedels van zo’n 5000 slachtoffers bewaard. (Ingedeeld in mannen en vrouwen, leeftijdscategorieën e.d.). Na anderhalf uur hier rond gewandeld te hebben zetten wij een punt achter deze zeer beladen plek. No more words…………… Op 11 april gingen we even pinnen, medicatie kopen in een apotheek en ergens de bloeddruk laten meten. Nou, laat dat ‘even’ maar achterwege. Alles geschiedt per Tuktuk en het verkeer raast langs je heen in miljoenenstad Phnom Penh. Hoewel ik (Dees) best hou van de reuring in een stad, is dit wel een beetje teveel van het goede. Veel te veel prikkels voor mij! Ben daarentegen geniet van de heksenketel op straat! Hoe het ook zij: Bij de bank moesten we zoals altijd hoeden/petten afzetten en bij weggaan word je begroet middels de Namasté groet. Vervolgens naar een apotheek. Er zit veel kaf onder het koren. Er zijn nepmedicijnen in omloop. Voor zover wij het konden beoordelen en afgaande op ons gezond verstand, arriveerden we bij een betrouwbare apotheek alwaar wij alle medicijnen voor Ben in één keer konden kopen. Dat is wel eens anders geweest in ontwikkelingslanden. Vaak werden we geconfronteerd met het feit dat we niet alles in één apotheek konden kopen. Wonder boven wonder lukte dat nu wel. Merknaam kan afwijken, maar stofnaam is hetzelfde. Toen wij de behulpzame apotheker (die Engels sprak) vroegen waar wij bloeddruk konden laten meten, moest hij in eerste instantie het antwoord schuldig blijven en uiteindelijk adviseerde hij kleine kliniekjes. Wij hadden ook al enig voorwerk gedaan (zeker als het gaat om het laten prikken op PSA en cholesterol) en lieten de namen vallen van een ziekenhuis bij ons in de buurt (Calmete Hospital) en het Pasteur Instituut. Daarop knikte hij goedkeurend. Zelf had hij slechts de mogelijkheid om ons een bloeddrukmeter te verkopen, maar dat is het laatste dat wij willen. Wij bedankten hem vriendelijk en verlieten de apotheek. Nauwelijks buiten of een medewerker van de apotheek kwam aanrennen en liet weten dat de apotheker bereid was om voor ons, zijnde Nederlandse vrijwilligers in zijn land Cambodja, een voor de verkoop bestemde bloeddrukmeter voor ons uit de verpakking te halen en te gebruiken. Een aardige geste! Ach, liet de apotheker weten: ‘Cambodia is a small country, but we have a big heart!’ Hierna begon de honger te knagen en belandden we op de Olympic Market (In Khmer heet deze markt Psah Olympic). Dit is een echte markt voor de lokale bevolking. Je ziet geen enkele toerist. Het is gebouwd in 1962 en er bevinden zich meer dan 4000 shops op deze markt. Er zijn maar liefst 3 verdiepingen. Tussen de lokale mensen op een klein plastic krukje nuttigden we een soort noodle soup (eten met stokjes). Iemand noemde Olympic Market ‘huge and overwhelming’ en dat is absoluut waar. Ook in Cambodja worden microkredieten verstrekt om de arme bevolking te helpen met het opzetten van een kleine eigen onderneming. Helaas is de microfinanciering in Cambodja volledig uit de hand gelopen en mislukt. Banken hebben te hoge kredieten verstrekt en tevens faalden de banken in hun toezicht. Bovendien wisten de vaak laaggeletterden niet waarvoor zij tekenden. Mensen worden nu gedwongen om hun bezittingen te verkopen om daarmee hun bankschulden af te kunnen lossen. Het schaamtegevoel overheerst. Khmer Nieuwjaar(Choul Chnam Thmey) werd gevierd op 13,14, 15 en 16 april. It’s the year of the Rabbit. Overal hoorden we: Rikreay chhna thmei of sok Sabay Chnam Thmey of zoiets dergelijks (Gelukkig Nieuwjaar) en overal waren de kleine huisaltaartjes opgetuigd met bloemen, geurig water, kaarsjes, fruit, wierookstokjes e.d. In miljoenenstad Phnom Penh was het zeer rustig. Het voelde akelig stil aan. De meeste mensen gaan naar familie op het platteland. De mensen pakken dus massaal hun biezen en vertrekken naar hun geboorteplaats voor het feest. Gedurende het Khmer New Year, oftewel Cambodjaans nieuwjaar wordt de overgang van het oogstseizoen naar het regenseizoen gevierd. De boeren genieten van wat hun oogst heeft opgebracht. Tijdens het nieuwjaarsfeest worden huizen versierd en tafels gedekt met fruit en drankjes om de goden te verwelkomen. Ook worden er cadeautjes gegeven. Op de verschillende dagen brengen de Cambodjanen bezoeken aan tempels om offers te brengen aan monniken, ouderen en Boeddha beelden. Ook vragen de Cambodjanen om vergiffenis voor fouten die zij in het afgelopen jaar hebben gemaakt. De dagen voorafgaand aan Nieuwjaar zijn de Cambodjanen heel druk bezig. Men maakt het hele huis schoon, overal prijkt de Cambodjaanse vlag, men kookt lekker eten en men koopt nieuwe kleren. Alles moet er spic en span uitzien, want de Nieuwjaarsengel zou eens langs kunnen komen!!! Cambodja volgt de Boeddhistische jaarkalender, waarbij de maankalender wordt gehanteerd. Wellicht leuk om enkele Khmer Nieuwjaar tradities te vermelden: Elke dag bezoeken de mensen de tempel om daar de zegen te krijgen van de monniken en de priesters. Zij bouwen een zandheuvel op het grondgebied van de tempel en versieren deze met godsdienstige vlaggetjes. Zij plaatsen er eentje op de top en vier rond de kanten van de zandheuvel. Deze vlaggetjes symboliseren de vijf discipelen van Boeddha. De bevolking van Cambodja heeft de traditie om ’s morgens wijwater te besprenkelen op elkaars gezichten, ’s middags op de borst en ’s avonds op de voeten. Tegenwoordig hebben mensen ook de gewoonteom gekleurd water over hun vrienden en familieleden te gieten. Gekleurd water symboliseert de verschillende kleuren van het leven, die in de toekomst verborgen liggen. De traditie van het gooien van poeder op elkaar met Nieuwjaar komt tegenwoordig steeds meer in opgang. Bij de viering van het Khmer Nieuwjaar, volgt men in Cambodja verschillende regels. Elke dag kent een andere traditie. Enkele voorbeelden: De eerste dag van de viering heet Moha Sangkran. Men gelooft dat op deze dag Gods engelen naar de aarde komen, om te kijken hoe de schepping ervoor staat. Om deze heilige engelen te verwelkomen, maken de mensen hun huizen schoon en steken lampjes aan. De leden van de familie plaatsen hun geliefde afbeelding van Boeddha op een huisaltaar. Hierop worden dan - zoals eerder gemeld - bloemen, kaarsen, wierookstokjes, een kommetje geurig water, etenswaren en dranken uitgestald op bananenbladeren. Het voedsel dat op deze dag van Moha Sangkran is klaargemaakt, wordt aan de monniken en priesters van de tempel aangeboden. Op de tweede dag van de Khmer Nieuwjaarviering (Vanabot), geeft de bevolking geld en hulp aan de armsten in de samenleving. Het is dan tevens de gewoonte om cadeautjes te geven aan familie en vrienden. Bij sommige bedrijven is het al de gewoonte om personeel een cadeau of geld te geven, om de arbeidsproductiviteit te stimuleren. Op de derde dag van de Nieuwjaarsviering (Leung Sakk), wassen de mensen hun Boeddhabeelden met geurend water. Men gelooft dat er dan het hele jaar regelmatig regen zal vallen. Kinderen tonen hun respect voor de ouderen door hun voeten te wassen. Wij bleven met Khmer Nieuwjaar in Phnom Penh en constateerden dat sommige plekken gesloten waren en andere plekken waren open of gedeeltelijk open. De Tuktuks bleven weliswaar rijden, maar het waren er beduidend minder dan normaal. Wij deden ‘exploring the city’ en kwamen terecht op allerlei onbekende plekken. Een gebruik met Khmer Nieuwjaar is om mensen nat te spuiten. Velen liepen met waterpistolen rond. Ook wij - zittende in de Tuktuk - liepen een nat pak op. 16 april: Vandaag stond Diamond Island (Koh Pich) op de rol. Dit is een satellietstad in Phnom Penh aan de rivieren Mekong en Bassac. Dit gebied was tot het jaar 2000 een moeras, maar het wordt nu verder ontwikkeld als woon-en handelsgebied en zou een aparte gemeente in Phnom Penh kunnen worden. Een wijk met de naam ‘Elysée’ heeft een stijl geïnspireerd door Parijs. Het was een vreemde ervaring: Gloednieuwe winkels en gloednieuwe appartementen - in een stijlvol Frans jasje - stonden leeg. Alles was ‘for rent or for sale’. Wij spraken met een Chinees, de eigenaar van een supermarkt. Hij vertelde ons dat alle gebouwen aan de buitenkant klaar waren, maar aan de binnenkant moest er nog veel gebeuren. Hij had de enige zaak in dit vrijwel lege stadsdeel. Wij vroegen ons hardop af hoe hij als ondernemer kon overleven in deze spookwijk. Volgens hem was het een kwestie van geduld, een lange adem hebben en vertrouwen hebben in de plaatselijke overheid alsmede de focus leggen op een lange termijn visie. Buiten voor zijn winkel stond een soort elektrisch aangedreven ‘pausmobiel’. Deze Chinese ondernemer nodigde ons uit om een ritje door de wijk te maken. Wij stapten in en werden onderworpen aan een ‘sightseeing’. Wij passeerden o.a. ook een Canadese internationale school en een Franse school. Toen het hem duidelijk werd dat wij op zoek waren naar vrijwilligerswerk, stelde hij voor om gratis les te geven in ruil voor gratis accommodatie. Boven zijn zaak werd namelijk Chinese les aangeboden en volgens hem zouden wij daar dan Engels kunnen geven. Tsja….laten wij nu net een jaarcontract hebben getekend voor ons huur appartement Nine East. Hoe het ook zij: Wonen in deze spookwijk kan ons niet bekoren. Je hebt daar totaal niet het idee dat je in Cambodja woont. Nee dus…wij gaan verder op onze ingeslagen weg……. En dus gaan we op zoek naar vrijwilligerswerk. Op 17 april werd er gestart met een bezoek aan een pagode vlakbij ons appartementencomplex Nine East. Wij legden onze bedoeling uit: Engelse conversatie geven aan de Buddhist monks en deelnemen aan hun meditatielessen. Dat laatste bleek geen probleem te zijn, maar toch waren onze eerste bevindingen teleurstellend: Wij kregen te horen van de ‘driver’ dat alle monniken sliepen. Het verzoek was dan ook om over een uur terug te keren. Tweede poging dus….De ‘driver’ was inmiddels verdwenen. Wel zagen we een meisje dat nauwelijks Engels sprak, maar toch een jonge knaap liet optrommelen. Ook van hem werden we niet veel wijzer. Vervolgens kwam er weer een man opdraven. En voor iedereen gold: Zij konden ons niet verder helpen, spraken nauwelijks Engels, maar we begrepen dat de monnik die ons te woord kon staan nog steeds in zijn ‘hometown’ was vanwege de uitloop van het Khmer Nieuwjaar. Dit schoot dus niet op….. Op 19 april togen wij dan ook - op advies van Piseth (één van de bazen van appartementencomplex Nine East) - naar het Boeddhistisch Instituut. Of moeten we naar het Boeddhistisch Centrum en gaan praten met de Chief monk? Welnu, wij besloten om eerst naar het Boeddhistisch Instituut te gaan. Hoewel dit niet de juiste plek bleek te zijn, werden we wel heel vriendelijk ontvangen door een aardige man. Toen wij onze bedoeling uitlegden (deze Nederlandse wereldwijde vrijwilligers willen graag lesgeven aan de boeddhistische monniken), liet hij weten dat het Boeddhistisch Instituut slechts een bibliotheek cq documentatiecentrum betrof. Wij zouden naar de afdeling educatie moeten gaan van de Boeddhistische universiteit. Dat klonk logisch. Hij gaf ons een naam en een telefoonnummer van een vice-rector of vice-director van de universiteit en maakte een foto van ons die hij terplekke naar deze contactpersoon stuurde. Voordat wij wilden vertrekken nodigde hij ons uit om de bibliotheek te bekijken en even plaats te nemen voor een nadere kennismaking. Zo gezegd zo gedaan. Tijd lijkt hier geen rol te spelen, menselijke aandacht des te meer. Uiteindelijk bood hij aan om ons in zijn auto even naar de universiteit te brengen. Zó ontzettend aardig! In de auto vertelde hij dat hij een keer naar Frankrijk en/of Nederland wilde gaan, i.v.m. het opsporen van documenten. Deze zouden namelijk in Cambodja zoekgeraakt zijn tijdens de burgeroorlog tussen 1975 en 1979 en zouden zich bevinden in Frankrijk cq Nederland. Wij reden dan ook naar de universiteit, voluit geheten: Preah Sihanouk Raja Buddhist University (SBU). Een hele mond vol…. Zoals eerder in dit verslag gemeld, is dit een openbare instelling voor hoger onderwijs zonder winstoogmerk in de metropool Phnom Penh in het koninkrijk Cambodja. De betreffende ‘vice’ was echter afwezig. Deze bleek die ochtend voor enkele dagen te zijn vertrokken naar India voor het bijwonen van een congres, maar de aardige heer van de bibliotheek van het Boeddhistisch Instituut zorgde er wel voor dat wij werden doorgeleid naar iemand anders. En dit bleek de boeddhistische monnik te zijn, Bet Vutha geheten. Deze Vutha nodigde ons uit in een kantoor, waar wij ook kennismaakten met een andere Boeddhistische monnik die 9 jaar had gestudeerd in Thailand/Bangkok. Al snel werd duidelijk dat Vutha de ‘executive director’ was van het Center for English Training (CET). Dit valt onder de ‘Foreign Languages’. Eigenlijk een soort hoofd dus van de sectie Engels. Beide personen waren enthousiast over ons voorstel (Engelse conversatie geven aan de Boeddhistische monniken) en het werd duidelijk dat zij graag met ons in zee wilden gaan. Wat ons erg aansprak was het feit dat de meeste studenten van deze public university afkomstig zijn uit arme gezinnen op het platteland en geen collegegeld hoeven te betalen. Voor deze doelgroep willen wij ons graag inzetten. Een hele Nederlandse vraag was dan ook: ‘Wanneer kunnen we beginnen?’ Zo’n direkte vraag is natuurlijk niet aan de orde….hahaha….eerst moeten we nog kennismaken met de grote baas die in India is vanwege een congres en op 25 april terug zal keren en daarna zal Cambodja in de greep zijn van de SEA Games, een South East Asian sportfestijn dat tot medio mei zal duren. Wel werden er alvast foto’s gemaakt van ons beiden en van onze paspoorten. Toen we afscheid namen van de twee boeddhistische monniken, dacht ik (Dees) er nog net op tijd aan dat ik - als vrouw - deze heren geen hand mocht geven. Ik checkte dit even voor de zekerheid en dit werd inderdaad beaamd door beiden. Hoe het ook zij: Wij kunnen nu wel zeggen dat we de baan hebben en we zijn daar heel blij mee. Nu Khmer Nieuwjaar voorbij is, komt alles weer langzaam op gang en gingen we even naar de pedicure en de tailor. De scholen zijn echter nog gesloten tot half mei en dit heeft te maken met de SEA Games (The Southeast Asian Games). Dit is een tweejaarlijks multi-sport event waar deelnemers vanuit 11 landen in Zuidoost Azië aan meedoen. Nu betreft het de 32e editie en deze zal gehouden worden tussen 5 en 17 mei in o.a. Phnom Penh/Cambodja. Dit is de eerste keer dat Cambodja dit event organiseert. Wellicht eerder melding gemaakt van het feit dat de mensen hier zeer onderdanig zijn. In onze beleving tegen het absurde af. In hun ogen is de standaard van de Westerlingen zeer hoog, terwijl wij juist zeer down to earth zijn. Miscommunicatie kan dan het gevolg zijn. Het kan dan ook voorkomen dat zij op een eenvoudig verzoek gewoon nee zeggen, omdat zij niet kunnen begrijpen dat een Westerling zoiets simpels vraagt. In hun perceptie spelen zij dan maar op zeker en antwoorden nee. Op die manier kunnen zij zich geen buil vallen. Jammer toch, onnodig, maar dat is de cultuur….. In de nacht van 20 op 21 april kreeg ik (Dees) een migraine-aanval en dit resulteerde niet alleen in knallende hoofdpijn, maar ook in overgeven. Gelukkig was het snel weer voorbij. Op 25 april bekeken we het station van Phnom Penh. Wij vinden het altijd leuk om ‘daily life’ te ondergaan. Het treinstation ligt midden in de stad en is gevestigd in een historisch gebouw uit de Franse koloniale tijd. Het is goed bewaard gebleven en vakkundig gerenoveerd. De treinen in Cambodja rijden niet hard en bovendien rijden zij slechts op specifieke dagen per week vanuit Phnom Penh naar andere plaatsen, maar toch wordt er veel gebruik van gemaakt door bijvoorbeeld forenzen en toeristen. Creatieve geesten hebben een rijtuig van een trein op een emplacement gezet en omgetoverd tot een soort restauratiewagen. Hier genoten we dan ook even van een versnapering. Overigens: De eerste belangrijke vergadering van de Rode Khmer onder leiding van Pol Pot vond in april 1975 plaats op dit treinstation. Aldaar werd beslist om de steden te evacueren. Met 38 graden en een gevoelstemperatuur van 44 graden is het behoorlijk afzien……… Een warme groet uit een bloedheet Phnom Penh van Dees en Ben (rijmt ook nog). Dag 21 Om 17.20 uur hadden we onze vlucht naar Cambodja waar we een weekje blijven om de highlights te zien. Vietnam heeft na de corona nog maar een single entry 30 dagen visum dus je moet er na max 30 dgn uit! En we wilden sws Cambodja meenemen nu we er toch in de buurt waren. We hadden dus tijd om nog even van de [e-1f31e] te genieten want door de wind was het goed te doen. Inchecken en immigratie ging zo snel dat we teveel tijd hadden op het vliegveld maar met een ligstoel en een spelletje Phase10 ging dat prima. Moesten wel in het vliegtuig ons mondkapje op doen? Uhhh welk mondkapje? Die liggen al een tijd in de prullenbak. Dan moeten ze die ons maar verstrekken in het vliegtuig. Nou...niemand zei er iets van en bijna niemand droeg m dus prima!! We vlogen met CambodiaAngorAir en toen we na een uur vertraging bij het vliegtuig aankwamen, dachten we wel...okeeee spannend! Een klein vliegtuig met van die propellers. Ja hoor, ze bestaan nog. Maar het moment van binnenkomen pffff. Sommige bagagebakken waren dichtgetapet, stoelen helemaal kaal waar het piepschuim doorheen kwam, zittingen doorgezeten en de ventilatiedingen deden het niet. Had er op dat moment niet het Zwitser leven gevoel bij. Leek erop dat ze een antiek stuk uit een hangar hadden getrokken [e-1f648]. En dan nog een vrouw die constant met haar knieen in mijn stoel zat te drukken [e-1f621] zodat ik steeds een zwieper naar voren kreeg dus ik kwam regelmatig even heel hard naar achteren zodat haar knieen hopelijk in haar nek zaten...de groeten! Maar we kwamen na 2 uur veilig aan, immigratie duurde erg lang ( tip...bewaar je boardingpass [e-1f633] ) en gelukkig stond onze tourguide voor de aankomende dagen er met een bord met mijn naam erop [e-1f44d] Hotel ziet er top ( luxe ) uit en morgen gaan we de zeer beroemde Angor Wat bezoeken, 1 van de beroemdste bijzonderheden van Cambodja! Dag 22 Vandaag een dag van de vele tempels en de grootste was Angor Wat en dit is van origine een Hindoe tempel maar transformeerde geleidelijk in een Boeddistische tempel. Het is het symbool van Cambodja en staat ook op de nationale vlag. En het is de grootste religieuze monument ter wereld. Het is een tempel die in de 12e eeuw uiteraard met de hand gemaakt is. Er is 37 jaar aan gewerkt en zonder machines. Alleen met olifanten en sterke mannen die de loodzware stenen moesten sjouwen! Helaas is er de afgelopen 1000 jaar al het eea ingestort, vernield en gestolen. Op de muren zag je vele reliëfs hoe het leven toen was en wie tegen wie vocht. En dan praat je over demonen, apen, draken, krijgers enz. Wat een werk is dat geweest zeg! Vervolgens door naar Angor Thom ( betekent grote stad ) wat de koning heeft laten bouwen. De koning was een Boeddhist dus dat zie je er ook in terug in de reliëfs in de muren. Het is dus geen tempel maar binnen de muren van de stad vind je meerdere andere tempels. Ben de namen kwijt maar het behoorde allemaal bij het Khmer empire. En je moet echt goed op de details letten want overal zie je iets in de stenen. Onze privégids Narong wist veel te vertellen en je moet echt een gids bij je hebben anders sta je misschien naar een stapel stenen te turen waarvan je de geschiedenis niet kent [e-1f648]. De chauffeur had een koelbox in de auto staan en dat was maar goed ook want we moesten megaveel water drinken ivm de extreme hitte. ( gevoelstemp 42 graden !!! ) Na de heerlijke lunch de tempel Ta Prohm nog bezocht en daar is de film Tomb Raider met Angelina Jolie voor een gedeelte opgenomen. Heel bijzonder want er groeien bomen kriskras door de tempel en die wortels zijn mega lang en megadik. Toen waren we wel een beetje tempelmoe en bijna oververhit [e-1f633] dus afgezet bij het hotel en gelijk het zwembad ingedoken en verder rustig aan gedaan. Morgen wederom weer een stuk geschiedenis op het programma dus we wachten af waar Narong ons naartoe brengt [e-1f609]. Dag 23 Gisteravond nog even bij de beroemde of beruchte Pubstreet geweest. Die kan je niet missen dus gewoon op het geluid afgaan. Overal keiharde muziek door elkaar.Hele straat met bakken visjes die het lekker vinden om jouw dooie weefsel van je voeten op te eten. 3 dollar voor een uur dat getik aan je voeten. Toch maar niet. Heel veel massagesalons ook. En wij snappen wel waarom de backpackende jeugd hier zit. 1 dollar voor een biertje en 2.5 dollar voor een cocktail en een pizza voor weinig. Wij zijn geen kroegtijgers dus snel weer weg daar. Vanochtend wederom een aantal tempels uit de 10e eeuw ( Hindoetijd ) en 12 eeuw ( Boeddhismetijd ) bezocht. Ben de lange namen kwijt. Alles lijkt uiteraard wel op elkaar behalve 1 tempel die in het water lag. Ze hadden in die tijd niet heel veel keuze uit verschillende stenen en hoe ze konden bouwen [e-1f601]. Hadden een halve dag en was lang genoeg want we zijn tempelmoe haha en vanwege die bloedhitte. Gevoelstemp vandaag 42 graden!! Daarna weer het zwembad ingedoken en heerlijk geluierd. Van dat warme weer word je echt heel sloom [e-1f648]. Vanavond de nightmarkt maar eens over slenteren en morgen naar Tonle Sap lake en daarna pakken we de bus en rijden we naar Phnom Penh waar een heel stuk van die verschrikkelijke geschiedenis van de rode Khmer ligt. De vader van onze gids is door de rode Khmer vermoord en zijn opa, oma en tantes en ooms ook. Zelf is hij als 8 jarig jongetje ook regelmatig mishandeld door soldaten van de rode Khmer. Ik zal jullie de details besparen maar ik weet nu al dat de verhalen helaas overmorgen nog veel en veel erger gaan worden [e-1f614] maar toch willen we ook deze geschiedenis leren kennen. Peinzend boven de nu nog lege koffer en de stapel ernaast die er weer precies in moet passen: DE ONVERMIJDELIJKE OVERBODIG GEBLEKEN SPULLENLIJST 1. En absolute winnaar, en al bij vertrek op Schiphol geconstateerd: de volumineuze wintersdikke wollen shawl. Heilig, want ooit voor mijn verjaardag gekregen van schoondochter Alessia. Dat ding moest in Soest eigenlijk in de winterberging, maar ik koos blijkbaar de verkeerde koffer…. 2. Op enige afstand, maar toch ook knap gedaan: mijn blauwe jack. Heeft de hele reis gezellig pratend met die shawl van hierboven ruimte liggen innemen. Geen drúppel regen gezien, en voortdurend 25 , 30 tot 39 graden (OK, één onweersbui, maar toen zaten we binnen) 3. Van die handige bestekdingesen die aan de ene kant lepel zijn en aan de andere kant vork met snijvlakje. Omdat ik niet met die [e-1f641][e-1f962][e-1f633]-stokjes kan en wil eten kocht A in NL een pak met 100 stuks voor me. En die heb ik nog steeds, want tegenwoordig heeft èlk restaurant hier lepels en vorken op verzoek beschikbaar…. 4. Verrekijker (800 gram) om vogels te spotten tijdens natuuruitjes. Omdat die telkens rond het heetste moment van de dag plaatsvonden en geverderden daar aanzienlijk slimmer mee omgaan (vogelsiësta) was er zelfs nog geen huismus te zien. Nou ja, op die twee beschreven ijsvogels na dan. Maar bij die trip was ik nou net vergeten mijn verrekijker mee te nemen. 5. DEET. Genoeg om een weeshuis levenslang muggenbeetvrij te houden. Helaas werkten de muggen niet echt mee, want in deze dorre hete tijd van het jaar is er eigenlijk geen mug te bekennen. We hadden één hotel met klamboe, overal stond ‘complimentary’ repellent en die propellors aan het plafond in combinatie met blazende airco’s zorgden ook prima voor een lage mugdichtheid. 6. MALARIAPILLEN. Zie ook DEET. Werden ons bij de GGD op basis van één blik op een wereld-malariakaart voorgeschreven vanwege de aanwezigheid van een langwerpig meer inderdaad vlak naast onze route tussen Phnom Penh en Battambang. Eenmaal daar aangekomen bleek het drooggevallen. 7. Mondkapjes. Ondanks BuZa-reisadviezen hieromtrent. Als je hier zo’n ding draagt word je aangestaard alsof je van een andere planeer komt. In één tempel was een facemask echt verplicht, maar dat bleek alleen te gelden voor witte mensen wier achternaam eindigt op ‘illen’ of ‘eenweg’. 8. Van de stápel wereldstekkers die ik bij me had: vier landen bezocht, één lullig klein stekkertje gebruikt. En dan laat ik de extra kopieën van reisbescheiden, vluchtschema’s en paspoorten, alsmede àlle in drie jaar verstrekte bewijzen van COVID-vaccinaties nog buiten beschouwing. Voor mezelf als reminder voor een volgende reis, voor jullie wellicht herkenbaar en daarmee een graag aangeboden troost. De Angkor Wat is te ongelooflijk en te onbeschrijflijk. Dat ga ik dan ook maar niet proberen. Ik maakte wel een paar foto’s voor jullie! Bij APOPO (Anti-Persoonsmijnen Ontmijnende Product Ontwikkeling, opgericht door Belgen) moet het me wel lukken. Laos, Vietnam en Cambodja waren in de tweede helft van de twintigste eeuw het trieste toneel van bombardementen en grondoorlogen. Als stille en gevaarlijke getuigen daarvan liggen nog miljoenen niet geëxplodeerde bommen, granaten en vooral mijnen in de bodems van deze Regio. In mijn blog ‘Laos en Oorlog’ van 3 maart vertelde ik er al over. APOPO traint ratten in het ontdekken van deze explosieven. Zoiets duurt wel even; daarom zijn ‘onze’ rattensoorten niet geschikt, die worden niet ouder dan vier jaar. In Tanzania daarentegen leven ratten blijkbaar gezonder, waardoor ze wel negen kunnen worden en dus langer aan de slag kunnen blijven. Na een aanvangsperiode, waarin de jonge ratjes tam worden gemaakt en wennen aan hun trainers mogen ze letterlijk snuffelen aan het grote werk. En dat kunnen ze als geen ander: tot een cirkel van één meter om zich heen en idem de grond in kunnen ze gericht leren te zoeken via een steeds herhaald proces van zoeken, vinden, erkennen en belonen. Twee jaar later zoekt de rat alleen nog maar naar de voor ons niet herkenbare TNT geur, omdat hij wéét dat bij het opgraven ervan door de begeleider een erkennend ‘klik’-geluid wordt gemaakt en de beloning direct volgt. Bij het opgraven van andere spullen volgt géén ‘klik’-erkenning en zéker geen beloning. Het door deze HeroRats te onderzoeken gebied wordt verdeeld in kavels van zo’n vier meter breed en tien meter lang. Eerst maken de onderzoekers looppaden langs de kavels mijnenvrij via de oude metaaldetectoren-techniek. Vervolgens houden aan beide lange zijden twee medewerkers op die bomvrijgemaakte paadjes een meetlint en een dunne kabel vast met exact dezelfde breedte als de kavel. Aan die kabel zit een ring, aan die ring zit een kort kabeltje van een meter, en aan dat kabeltje zit de rat van dienst. Het beest wordt vanaf een lange zijde in het kavel geplaatst, snuffelt zich een weg langs de kabel naar de overkant en als het onderweg de juiste geur ruikt gaat het graven. ‘Klik/Erkenning/Beloning!’ De begeleiders noteren de lokatie van het gevonden explosief met behulp van het meetlint. Ter controle wordt de rat ook nog eens vanaf de andere lange zijde over hetzelfde breedtepad gezet. Bij herhaald succes wordt de stafkaart voorzien van een rode stip. Daarna schuiven de twee medewerkers een metertje door over hun vrijpaadje en herhaalt de procedure zich. Een rat met zijn begeleiders werkt verbluffend snel: het dier verkent een stuk land ter grootte van een tenniscourt in 30 minuten, waar mensen met metaaldetectoren tot vier dágen over doen.Bijkomend en niet te onderschatten voordeel is dat de mijnen niet exploderen door het lage gewicht van de er overheen scharrelende rat, en misstappende onderzoekers wèl de klos zouden zijn. Nog even wat cijfers: deze zogeheten HeroRats maakten inmiddels 156.000 explosieven onschadelijk en 82 km2 vrij waardoor 1,8 mio mensen weer veilig op het land kunnen werken en wonen (bron: apopo.org). Wij zagen een verbluffende demonstratie met rat Virginie, die ons daarna aandoenlijk kwam besnuffelen en veilig, want gevaccineerd, belikken. Een dòtje van 1,5 kilo. Nee, dèze hadden we nog niet gehad. Wel het vliegtuig, de auto, de cyclo, de fiets, de motorboot, de sampan, de trein, het cruiseschip en de tuctuc, maar de Norry had ons nog niet als vervoermiddel gediend. Hier in Battambang ligt nog een spoor van de Bambu Train, ooit aangelegd in de frans-koloniale tijd. Die lijn werd zelden gebruikt, dus benutten landwerkers delen ervan om hun oogst van het land naar hun dorpje te krijgen. Dat deden ze met een Norry, die nu nog wordt ingezet voor huiselijk vervoer, af en toe een toerist en nu voor ons: Je legt twee spoorbrede assen met wielen op de rails. Om de achterste as leg je een aandrijfriem Je legt er een half verrot plankier (3x2 meter) bovenop. Er zit een groot gat boven de plek van de achteras Je pakt een motor en bevestigt die door dat gat heen aan de aandrijfriem van de achteras Je gooit en een kleedje en wat kussens op het plankier En alles wat er nog meer mee moet van A naar B (en dat is véél: kinderfiets, kleuters, afval, meuk, huisdier, waterflesjes, rijst, kleding etc) A, Gids en ikzelf moeten op de voorste kussens gaan zitten Geen helm, geen gordels, geen zekering, geen handvatten, geen hekjes. In potentie: levensgevaarlijk. Dan de motor aan en met 40km per uur raggen over een spoor van dronken spaghetti. De rails schudt ons mét hevig ge-kedengkedeng heen en weer Aan het eind van de rit platform en motor van de assen halen, voorste as wordt achterste as, platform weer er op, motor weer op achterste as en terug. Klaar is Kees. We leven nog. Van Pnomh Penh via Battambang naar ons laatste reisdoel in Cambodja: Seam Reap. Snikheet, gortdroog. Het landschap snakt naar het natte seizoen, want de meren staan droog, rivieren zijn armzalige stroompjes geworden en de runderen lijken op fotomodellen. We blijven tussen 1300 en 1500 uur noodgedwongen binnen. Morgen naar het beroemde Ankor (‘Hoofdstad’) Wat (‘Tempelgebied’), uit ongeveer 1100. Veel te groot, 162 hectaren!, om helemaal te bekijken, maar volgens de gids gaan we wel ‘de basics’ doen. Ik hoop de foto’s op Norry-bouwplaat-volgorde te kunnen krijgen….. Gisteren bekeek ik het matineuze vertrek van de dagelijkse speedboat naar Phnom Penh. Voorbereiding is alles, nietwaar, en de volgende dag zouden wíj́ tot de passagiers behoren. Capaciteit van de boot: 35 pax. Die stonden elkaar nu te verdringen bij de geïmproviseerde incheckbalie op de pier bij ons hotel in Chau Doc. Het werd, was en bleef een chaos van Torens van Babel, paspoorten, visa, kofferlabels, formulieren, dollarbiljetten voor de cambodjaanse visa en nog niet ingeleverde hotelsleutels. Dat beloofde nog wat voor ons vertrek, de volgende ochtend. Om zes uur ontbijten is niet mijn favoriete hobby, vanaf het terras zag ik de drukte op de pier dreigend toenemen, mijn tweede kop koffie kwam te laat en er was deze ochtend geen marmelade. Vanaf de pier hoorde ik de eerste geïrriteerde stemverheffingen. Ik voorzag een minstens vijf uur durende reis vol ergernissen. Toen draaiden plots de coulissen: Allereerst nam onze gids Weng afscheid van ons. Hij had een verjaarscadeau voor me, ook al ben ik pas op 31 maart jarig. Naast Weng stond een keurig in bedrijfskleding gehulde jongeman. Hij vroeg ons te volgen, leidde ons langs en over tientallen koffers naar de steeds voller rakende pier, negeerde de wachtrij voor de officials en de bizarre incheckprocedure, gebood ons hetzelfde te doen en verzocht ons aan boord te gaan van een aanzienlijk kleinere speedboat, met vijf zitplaatsen. Tot mijn verbazing stonden onze koffers al aan boord. We hadden een privé boot gekregen, dus driewerf hoera voor onze reisadviseur Barbara van Experience Travel en hun lokale reisagent EXO. En Fast Lane Harry was dit keer Fast Boat Ferry! We stapten aan boord, de dertig van verbijstering stilgevallen passagiers van de grote speedboat minzaam toeknikkend. Trossen los, en met brullende motor de Mekong op, richting de grens met Cambodja Jeugdsentiment van vóór Schengen: eerst de grenspost van Vietnam. Van boord, op een bankje. Onze Ferry regelde alles. Na tien minuten verder varen, naar de grenspost van Cambodja. Weer van boord, weer een bankje, weer Ferry naar visa-beambten en douaniers met stempels. De procedure ging ook hier vlot, misschien omdat de cash betaalde visakosten ad USD 35 slechts voor USD 30 terugkeerden in het visastempel? Weer aan boord. Het strijken van de Vietnamese standaard en ontplooien van de Cambodiaanse. ‘Onze’ jongeman begeleidt zo’n vier à vijf keer zo’n speedboat naar Phnom Penh en vaart direct na aankomst weer terug naar Chau Doc, Vietnam. Ook hij moet bij elke grenspassage stempels in zijn paspoort halen. Hij liet het me zien: op de oneven pagina’s de keurig naast en onder elkaar geplaatste stempels van Cambodja, op de even pagina’s die van Vietnam. Elke twee maanden is zijn paspoort vol en moet hij een nieuw aanvragen…. Morgen geen vrolijke dag, maar -hoe naar de beelden ook zullen zijn- wel een interessante en een noodzakelijke. In Phnom Penh staat Tuol Sleng. Het gebouw werd van 1975-1979 door de Rode Khmer van Pol Pot tijdens de gruwelijke zuiveringen als martelkamer en gevangenis gebruikt. Nu is in hetzelfde gebouw een Museum, gewijd aan die periode.Het schijnt zeer confronterend te zijn. Net zo min ik voor mijn plezier ooit Auschwitz/Birkenau bezocht ga ik morgen naar Tuol Sleng. Ik ga wèl om politiek alert te blijven, om te beseffen hoe vrij wij mogen zijn en hoe goed wij het hebben. In de middag bezoeken we ter afronding de Killing Fields, ook geen ‘feel good’-tripje. Zaterdag reizen we door naar Battambang en gaan we eindelijk die wekenlang meegesjouwde malariapillen eten Dag 20, Vanochtend stondom 07.30u. ons busje klaar voor ons bezoek aan een ander aantal Angkor tempels, gelegen tussen de 20-50 km van Siem Reap. Een hele relaxte dag vandaag! Op pad met ons vijven. De tempels waren allemaal verschillend, maar elk op zijn eigen wijze, erg mooi!We hebben bezocht: Neak Poun, Banteay Srei Temple, Beng Maleae en Bakong. Persoonlijk vond ik de Beng Malea het mooist! Heel authentiek, meer zoals de tempels gevonden zijn; overwoekerd door de natuur! De Neak Poun lag prachtig nabij een meer met hardroze waterlelies. Henry daarin tegen vond de Bantey Srei het mooiste. Zo zie je maar weer, smaken verschillen! Rond16.00uwaren we weer terug in onshotel.Om 18.00uzijn we met 3 tuktuks met de gehele groep naar de stad gegaan om met elkaar wat te drinken en afscheid te nemen van onze gids Nira. Daarna zijn Henry, Henk en ik samen een hapje gaan eten. Morgen al weer naar huis! Rond13.00 uworden we naar het vliegveld in Siem Reap gebracht voor onze vlucht naar Bangkok. In Bangkok worden we eerst weer naar een ander vliegveld gebracht. Vandaar uit vliegen we naar München. Vervolgens met een overstaptijd van 1 uur een vlucht naar Amsterdam. Als we alle aansluitingen halen zullen wevrijdagochtendrond08.15uaankomen in Amsterdam. Nog een lange reis te gaan, maar we kunnen terugkijken op een prachtige reis door 2 mooie landen met een vriendelijke bevolking, mooie natuur en bezienswaardigheden. grt, Henry, Henk en Anneke Dag 19, Vanochtend na het ontbijt stonden de tuktuks klaar om ons naar de Angkor Wat te brengen, een leuk ritje. In een hele grote hal zijn er vele ticketloketten. Aangezien het toerisme nog steeds niet volop op gang is gekomen na de Corona, is het niet erg druk. Het merendeel aan toeristen dat je hier ziet lopen zijn Chinezen en Koreanen. Je kan 1 en 3 daagse kaarten kopen. Omdat we morgen samen met Wim en een reisgenote naar een verderop gelegen deel van het complex gaan, hebben we gekozen voor een 3 daagse kaart. Allereerst hebben we de Angkor Wat bezocht. Het is, als je er niet geweest bent, niet voor te stellenhoe groot en imponerend het geheel is. De tuktuks zijn de hele dag met ons meegegaan, het gewoon niet af te lopen. Bovendien is het vanaf10.00uerg heet, dus je bent al blij dat je zo nu en danvervoerd wordt. Angkor is één van de belangrijkste archeologische vondsten in Zuid-Oost Azië. De totale oppervlakte is 400 km2 incl al het groen/bebossing. Het Angkor archeologisch park omvat de verschillende hoofdsteden van het Khmer keizerrijk van de 9e -15e eeuw. De belangrijkste tempels zijn de Angkor Wat,Angkor Thom en de Bayon tempel met zijn ontelbare uitgehouwen figuren en voorstellingen. Het geheel is uitgeroepen tot Unesco Werelderfgoed. Vandaag hebben we buiten de Angkor Wat bezocht: The South Gate, Angor Thom, Bayon (tempel met de 216 gezichten), Baphuon ( kopie van Mount Meru, heilige berg voor de Hindoes), Phimeanakas (Koninklijk Paleis), Terrace of Elephants and Leper King), Ta Prohm (ook wel de Tomp Raider, genoemd naar de gelijknamige film met Angela Jolie). Terug in het hotel gedouched en even met de benen omhoog. Daar kwamen we van bij. Ons hotel ligt niet direct in het centrum van Siem Riep. Metde tuktuk naar het centrum gegaan om een restaurantje te zoeken. Vooral “Pubstreet” is een bekende uitgaanslocatie. Een beetje vergelijkbaar met Lloret de Mar in Spanje. Veel lawaai en “proppers “ voor de deur. Wel leuk om even door heen te lopen. Toch maar in een rustiger straat restaurantje opgezocht. grt, Henry, Henk en Anneke Dag 18, Vanochtend zijn we vertrokken richting Siem Reap. Om even de benen te strekken hebben we een stop gemaakt bij de “spidermarket”, waar ze een grote variëteit aan gefrituurde insecten verkopen, zoals grote spinnen en watertoren. Lekker volgens één van onze reisgenoten! Na de lunch een stop bij de “Naga bridge”, een brug uit de 12-13e eeuw. Daarna een facultatieve boottocht gemaakt over een kanaal en meer, langs paalwoningen en prachtige natuur. In het regenseizoen zijn de palen niet zichtbaar, zo hoog staat het water dan. Na de boottocht hebben we een wandeling door het dorpje gemaakt en gekeken bij de visrokerij. De mensen en kinderen zijn allemaal erg vriendelijk en zwaaien volop. We kwamen laat aan bij ons hotel. Een simpele maaltijd genuttigd aan de overzijde van het hotel. Zo slapen, morgen vroeg op pad naar de Angkor wat, het hoogte punt van onze reis! grt, Henry, Henk en Anneke Dag 17, Vandaag staat een bezoek aan “The Killing Fields” enhet “Tuol Sleng Museum (S21), ook wel Genocide Museum genoemd, op het programma. Ter voorbereiding van ons bezoek aan “The Killing Fields” hebben we thuis de film “First they killed my father “ gekeken. Deze film geeft een heel goed beeld van de overheersing van de Rode Kmher van 1975-1979. Toen we daar liepen kreeg ik flashbacks van deze beelden. Choeung Ek, ook wel de “Killing Fields”of “velden des doods”geheten, is een agrarisch gebied, zo’n 14 km ten zuiden van Phnom Penh in een boomgaard. Gevangenen van onder andere de Tuol Sleng gevangenis werden hier naar toe gebracht en vermoord. Iedereen was geboeid en geblinddoekt. Ook op andere locaties waren er zulke “fields”. Gezamenlijk werden er meer dan een miljoen mensen gedood en begraven in massagraven door het Rode Khmer-regime. Toch wel stil en erg onder de indruk van zoveel ellende stapten we in de tuktuk op weg naarder Tuol Sleng Genocidemuseum. Na een ritje van zo’n 40 minuten kwamen we aan bij het Tuol-Slengmuseum. Het museum is gevestigd in een oude school die door de Rode Khmer, onder bewind van Pol Pot, werd omgebouwd tot de beruchte “gevangenis S-21” en waar duizenden gevangenen werden ondervraagd, gemarteld en vermoord. Je wordt er echt stil van om te zien hoe mens onvriendelijk en wreed de gewone burgers door de Rode Khmer onderdrukt en mishandeld werden. In deze gevangenis zijn 18133 mensen om het leven gebracht. Slechts 7 personen hebben deze hel overleefd. Tussen de middag met ons drieën geluncht in de stad. Daarna zijn we op pad gegaan voor een bezoek aan het Koninklijk Paleis. Echt een schitterend complex. Het paleis is nog niet zo oud. Tot het begin van de 15e eeuw was het hart van het Khmer rijk gevestigd in Angkor. In 1434 werd de hoofdstad naar het hedendaagse Phnom Penh verplaatst, maar 60 jaar later werd de hoofdstad al weer verplaatst. Dit maal naar Basan en even weer later naar Oudong, 40 kilometer afstand van Phnom Penh. Hier zou de hoofdstad voor de komende 250 jaar gevestigd zijn. In 1865 verplaatste koning Norodom de hoofdstad naar Phnom Penh en liet er in 1866 het Koninklijk paleis en de zilveren pagode bouwen. Het was vandaag erg heet in de stad. Ook waren er veel mensen op straat: zondag en viering van het Chinese Nieuwjaar. Al met al een indrukwekkende dag! Nu tijd voor ontspanning: Henk en Henry zitten nu op super sport 3 naar de wedstrijd Feyenoord-Ajax te kijken!!! Morgen reizen we verder naar Siem Reap, bekend om de Angkor Wat!! grt, Henry, Henk en Anneke Dag 16, Omdat ons hotel van afgelopen nacht geen mogelijkheid had om te ontbijten, zijn we in een nabij gelegen restaurantje gaan eten. Daarna zijn we op weg gegaan naar Phnom Penh. Weer een lange reisdag, maar we hebben nu een hele enthousiaste gids die tussendoor veel vertelt en regelmatig tussenstops wil maken. Intussen langs huisjes gewandeld waar ze eigen fruitbomen hebben en het fruit proberen te verkopen. De natuur is hier heel anders dan in Laos. Het is hier veel vlakker, bergen zijn er in dit gebied niet, veel bouwland. Na een half uurtje een stop bij een plaatselijke vismarkt. Er wordt van alles verkocht: Potjes met vis, gedroogde vis, gefrituurde insecten, gegrilde slang. De nog levende slangen kronkelen, samen met schildpadden, rond in een glazen bak. In onze groep zitten 2 mensen die van al deze lekkernijen proeven!! De eieren die ze op deze markt verkopen schijnt een kuiken te zitten! Jammer dat jij er niet bij bent Pascal[e-1f602] Eerder dan verwacht zijn we we, na de incheck in het hotel, Pnhom Peng ingegaan. We hebben tijdens onze reis nog niet zo’n moderne stad gezien. Een mooie brede boulevard met palmbomen en hoge gebouwen. We hebben tijdens deze wandeling een bezoek gebracht aan de Watt Phnom, die een bezoek meer dan waard was. Heerlijk gegeten vanavond in een gezellig restaurant aan de boulevard. Nog even langs het water gewandeld waar veel verlichte boten rondvaarden. Morgen met tuktuks naar “The killing fields” ende “Tual Sleng”gevangenis. grt, Henry, Henk en Anneke Dag 15, Vanochtend vertrokken richting de Cambodjaanse grens. Een ritje van een half uur. Daar aangekomen begon het circus dat we aan de Laoaanse grens hadden opnieuw. Eerst een stempel halen om Laos te verlaten, vervolgens met je bagage een eind lopen door “niemandsland “. Bij de grens je temperatuur laten meten, formulieren invullen, paspoort inleveren, na verkrijging visum paspoort ophalen na betaling van $38,00, bagage door scanner en dan stempel voor toegang Cambodja. Bij de grens werden we opgewacht door onze nieuwe gids en chauffeur voor de komende dagen. We zijn benieuwd wat de komende dagen weer gaan brengen. Rond13.30ukwamen we aan bij ons hotel in Kratie. Wim stelde voor om na de lunch een facultatieve excursie te organiseren om Irrawaddy dolfijnen te spotten die in de Mekong voorkomen. Iedereen wilde mee. Dus zo gezegd zo gedaan! Om 15.00u. vertrokken we met 4 tuk-tuk-jes naar het startpunt van onze boottocht (afstand 15 km) op de Mekong in de hoop dat de dolfijnen ons vanmiddag niet in de steek gaan laten. Het ritje met de tuk tuk ging over een zeer hobbelige weg, maar er was veel te zien onderweg: winkeltjes, soort van paalwoningen en mooie vegetatie. Aangekomen bij het startpunt van de boottocht lagen de bootjes, waar je met 4 à 5 personen op kon zitten al klaar. Na een tijdje varen zagen we ineens grijze vinnetjes boven het water uitkomen. De boot vaart dan met de dolfijntjes mee en stopt als er weer dolfijnen gesignaleerd worden. We hebben er diverse gezien. Dus helemaal een geslaagde middag. (Filmpje bij video te bekijken) Met dezelfde tuktuk weer richting hotel. Begin van de avond op zoek gegaan naar een restaurantje. Ik had gelezen dat er een Duits restaurant in de buurt van het hotel moest zitten. Dus daar naar op zoek gegaan. Na 2 weken Aziatisch eten, een welkome afwisseling. Heerlijk schnitzel mit Bratkartoffel gegeten! Morgen reizen we door naar Phnom Penh. Dit soort dolfijn springt niet boven de waterspiegel uit, je hoort ze echter wel lucht uitblazen. Het was een leuke ervaring. grt, Henry, Henk en Anneke Phnom Penh is andere koek dan Siem Reap. Daar was te zien dat toeristen geld in het laatje brengen, hier is te zien wat een arm land het is. De straten zijn vuil, mensen leven eenvoudig met soms niet meer dan een bankje achterin hun winkeltje. Vlees hangt in de zon, kinderen liggen te slapen onder het verkoopkarretje van hun ouders. Simpele houten huisjes vormen een contrast tegen de luxe hotels. De stad is in opmars, maar de fundering is zwak. Als we inchecken in het hotel vraagt de receptioniste waar we vandaag vandaan komen. Als we vertellen dat we uit Siem Reap komen kijkt ze ons verbaasd aan. Daar zou ze heel graag heen willen vanwege het aftelmoment van oud en nieuw. Dat zou de place to be zijn! We hadden al gezien dat er van alles opgebouwd werd, maar dat het zo groots zou zijn. Lekker dan… We lopen de stad in, richting de boulevard aan de Mekong rivier. Onderweg lopen we tussen de barretjes met westerse mannen, sexpacts, omringd met Cambodjaanse vrouwen. Prostitutie is hier verboden maar levendig. Thailand staat er bekend om, maar vanwege de prijzen gaan veel mannen naar Cambodja. Doordat het verboden is gebeurd er veel underground en is er dus van alles mogelijk. Triest. Hoe kan je. Aan de boulevard is het gelukkig een stuk vrolijker. Er wordt geflaneerd, gesport, spelletjes gedaan, gedanst. Het paleis schittert ons tegemoet en we voelen dat we in een andere wereld zijn. Qua restaurantjes kunnen we het hier even niet vinden en we belanden uiteindelijk bij een Mexicaan. Even wat anders en fijn om in plaats van de geluiden van de drukke stad de gezellige muziek te horen. We zijn gaar van de lange dag en liggen er vroeg in. De stad heeft enorm geleden onder de genocide van de Rode Khmer, die in 1972 het land leidde en eigenlijk pas echt ten onder ging in 1995. Heel recent dus. Als je het land bezoekt kun je niet om deze oorlog heen, en ondanks dat we erover twijfelden om de musea erover op te zoeken, doen we het toch. Bijna iedereen die we ontmoeten heeft de oorlog mee gemaakt en verschrikkingen doorstaan. De ontzettend vriendelijke en hartelijke eigenaar van ons hotel in Siem Reap sleepte met zijn been, het leek of hij een gedeelte van zijn voet miste. Vragen komen op maar we stellen ze niet. We besluiten de musea toch te gaan bezoeken. Uit respect, respect dat de mensen overeind zijn gekomen na zoveel ellende. Hoe zij positief en vrolijk door het leven gaan, gericht op het nu en de toekomst. Het is een heftige geschiedenis en ik kan me voorstellen dat je er niet over wilt lezen. Sla het schuingedrukte gedeelte dan over. Tijdens de Vietnam oorlog bombardeerden de VS het platteland waardoor iedereen naar de stad getrokken was. Pol Pot en de Rode Khmer beloofde het land beterschap en zorgde dat de VS en de Communistische Vietnamezen de strijd voortzetten in Vietnam. De Cambodjanen volgden hoopvol Pol Pot maar liepen hun dood in. Pol Pot wilde een niet-kapitalistische samenleving, hij schafte geld en godsdienst af en iedereen moest op het land werken. De Rode Khmer verjoegen de 2 miljoen inwoners Phnom Penh naar het platteland, of vermoorden ze. De stad werd een spookstad. Onderscheid mocht er niet zijn, iedereen moest het zelfde zwarte tenue aan. Familie werd afgeschaft en kinderen afgenomen, omdat dat je identiteit zou geven. Ankar, zoals de staat zich noemde, bepaalde wie zich mocht voortplanten en voedde de kinderen op. Als je intelligent was, was je een bedreiging en werd je vermoord. Ook al droeg je een bril of sprak je een tweede taal, want dan zou je weleens intelligent kunnen zijn. Mensen stierven van honger, slechte omstandigheden en hard werken. Veel mensen werden gemarteld en vermoord. In een paar jaar tijd heeft de Rode Khmer een kwart van de bevolking uitgeroeid. Een kwart! Moet je bedenken, dat 1 op de 4 mensen die je kent vermoord wordt door iemand uit de overige driekwart. Net buiten de stad ligt een van de Killing Fields. Wij gaan erheen en maken ons klaar voor een pittig bezoek. En dat was het ook. In principe is er niet heel veel te zien, maar de audiogids met daarover de verhalen van de mensen die het overleefd hebben zijn beeldend. 9000 mensen zijn hier in massagraven aangetroffen. Mensen werden doodgeslagen met schoppen want kogels waren te duur. Kelen werden doorgesneden met palmblad zodat ze geen geluid konden maken. Baby’s werden aan hun voeten vast gehouden en met hun kop tegen een boom doodgeslagen. De boom staat er nog. Evenals kleding en botten die door de regen de grond uitkomen. Een van de overleefden vertelt dat de afzondering het ergste was, dat je met niemand meer contact mocht hebben van wie je hield. Dat je eigen volk je dit aan deed. Er was geen hoop, er was honger, mensen hadden geen thuis. Veel mensen stierven vanzelf. Een andere overlevende vertelt dat ze verkracht was en dat ze tot op de dag van vandaag afgestoten wordt. Een ander verteld dat hij veertien was toen hij de stad uitgejaagd werd. Zijn moeder had hem verteld dat toen ze zwanger was ze droomde dat ze zag dat haar zoon, hij, als volwassene, het goed had, in een vreemd land woonde en gelukkig was. Ze hield zich vast aan die droom en heeft hem dat altijd voor gehouden. Maak je geen zorgen, met jou komt het goed. Hij vertelt dat die droom hem op de been gehouden heeft. Hoop en vertrouwen dat het goed komt. Volhouden en doorgaan om zijn moeder niet teleur te stellen. Hij heeft in de gevangenis gezeten, is gemarteld geweest, zag zijn broer voor zijn ogen vermoord worden en is uiteindelijk gaan lopen naar Thailand vanwaar hij doorgereisd is naar de VS. Later heeft hij veel werk verricht voor de Verenigde Naties. Hoop doet leven. Genocide, volkerenmoord, het kan overal gebeuren. De Cambodjanen zagen het niet aankomen. Evenmin als Rwanda, Joegoslavië, de landen onder de IS en momenteel in Myanmar en in China. Allemaal recente gebeurtenissen waarbij mensen in hun eigen land andere mensen uitmoorden. Omdat ze anders zijn, omdat ze niet goed doen, omdat iemand zich beter voelt. Ik vind het een afschuwelijke gedachte dat de mens hiertoe in staat is. Vanaf de Killing Fields gaan we met een TukTuk terug de stad in, naar de S21 gevangenis. Een oude school wat de Rode Khmer omgebouwd heeft tot een gevangenis. We nemen niet opnieuw een audio gids, we zijn nog vol van de verhalen van de Killing Fields. Maar de foto’s die in de gevangenis hangen hebben nog meer effect op ons. Op de Killing Fields kreeg ik buikpijn en werd mijn keel dicht geknepen, hier krijg ik het letterlijk benauwd, hartkloppingen en misselijk. Ik kan de dood nog ruiken. Bloed is in de hoeken in de tegels getrokken, de bedden waarop mensen vastgebonden werden en gemarteld staan er nog. Iedere dag moesten gevangenen verhalen vertellen en opschrijven wat je gedaan had, om vervolgens om vergiffenis te vragen. Daar werd je dan voor gestraft, heftig gemarteld. Ook als het verhaal niet waar was, ook als je geen verhalen meer had. Je moest tenslotte wel fout zijn. Zo was er een Nieuw Zeelander samen met zijn vriendin en een Canadese vriend aan het zeilen, op weg naar Thailand. Door een verkeerde wind kwamen ze in Cambodjaanse wateren terecht. De vriendin werd vermoord, zij overgebracht naar deze gevangenis. Ze moesten wel spionnen zijn. Ze zijn een maand gemarteld totdat ze bezweken. Martelen om te kunnen martelen, om geen enkele andere reden. Zulke verhalen zijn er veel. Ze hebben alles nauwkeurig vastgelegd, alle ‘bekentenissen’, alle foto’s. Dagelijks zaten hier zo'n 1000 a 1500 gevangen in kleine houten hokjes, te klein om te liggen. Totaal hebben er ongeveer 20.000 gevangenen gezeten, waarvan er twaalf het overleeft hebben; zeven volwassenen en vijf kinderen. De foto’s van al die personen zijn beklemmend. Zoveel. Van sommige is te zien dat ze mishandeld zijn, sommige zijn al overleden op de foto, sommige kijken met doodsangst in de camera. Bij het zien van de foto’s en het realiseren om hoeveel mensen het gaat, gaat de herinnering aan de kisten die aan kwamen met de lichamen van de MH-17, door me heen. Niet zoveel als hier, maar ook toen kwam de hoeveelheid als donderslag binnen. Een moment wat ik bij mij draag en ik raak van slag. Tegelijkertijd schaam ik me er voor. Wat is nou mijn trauma vergeleken met dit, met wat hier is gebeurd. In 1979, 4 jaar later, werd Cambodia ‘bevrijd’ door Vietnam, die de Rode Khmer verdreef naar het noorden. De Rode Khmer kreeg steun van oa de VS, Groot Brittannië en Duitsland, omdat zij ook tegen de Communistische Vietnamezen streden. Lange tijd zaten zelfs leden van de Rode Khmer aan tafel bij de Verenigde Naties. Door die steun hield de Rode Khmer het tot 1997 vol te blijven bestaan. In 1998 stierf Pol Pot in vrijheid, onbekend waaraan. In 2004 zijn (slechts) vijf verdachten veroordeeld door het tribunaal, waaronder Duch, de baas van de gevangenis. Slechts vijf veroordelingen, drie anderen konden vanwege hun dood niet meer veroordeeld worden. Acht personen die verantwoordelijk gesteld werden voor de dood van 2 miljoen mensen. Hoe heeft dit kunnen gebeuren? Hoe hebben deze acht grond onder de voeten gekregen en gehouden? Het is ongelofelijk. We besluiten het voor voldoende te houden. We kunnen niet meer. Vluchten bijna de gevangenis uit. Gelukkig kunnen we dat. Op zoek naar lucht besluiten we de stad door te lopen, op weg naar het centrum waar we de bus moeten boeken om naar de grens te gaan. En we zien ineens een hele andere stad dan de avond ervoor. Hier zijn dus wel de leuke restaurants, hippe eettentjes en vrolijke straten. Veel een soort pop ups, grind op de grond, gekleurde tafels en stoelen en een open keuken. We worden er blij van, en dat is wat we kunnen gebruiken. Het plan was om nog even naar het hotel te gaan voordat we het oud en nieuw gedruis binnen gaan, maar de stad staat om 19:00 uur al op zijn kop. Duizenden mensen, overal eetstalletjes, mensen zitten op kleedjes op het gras, hotels met lichtshows op de gevel, een podium met dans en muziek show. Het is een grote uitgelaten boel. Super, super leuk. Dat hadden we niet gedacht, na de reactie in het hotel. We betalen de bus, de volgende morgen om 7 uur worden we opgehaald. Dat voelt ineens als een hele slechte planning, maar goed, geboekt is geboekt. We zien wel. Nu het feest in. Het hotel laten we voor wat het is, we halen ons hand door ons haar en lopen de gezelligheid in. We denken dat het podium op de nationale televisie is, zo groots is het opgezet. Erop een dansshow en een kennelijk bekende zangeres, want er wordt volop meegezongen. Het klinkt goed en lekker en onze heupen deinen mee, armpjes de lucht in. Daar zijn we bijna de enige in, Cambodjanen dansen niet. Dat wij dat doen trekt aandacht. Achter mij doen ze me vrolijk na, we worden gefilmd en er wordt gegiecheld. De reactie’s zijn positief en aanmoedigend, duimpjes omhoog en blij. We zijn ook bijna de enige blanken hier, dus logisch dat we gezien worden. De voetjes zijn moe na zo’n dag en we geven die rust in een heel klein Iers pubje. Met zijn achten zit het vol, inclusief personeel. Heel gezellig, want doordat het zo klein is, is de saamhorigheid groot. Het ligt in een straatje wat vol met cafeetjes zit, sfeervol en leuk. Dit hadden we de avond ervoor moeten vinden! Net voor twaalven lopen we terug naar het podium. Het verkeer in de stad is een gekkenhuis, auto’s staan strak vast, scooters en tuktuks gebruiken ieder gaatje om door te kunnen rijden. Oversteken is een kwestie van gewoon gaan lopen en doorlopen. Luid aftellend gaan we met zijn allen het nieuwe jaar in en onder het siervuurwerk wensen we elkaar en daarna de mensen om ons heen een Happy New Year. De sfeer is goed en blijft goed. Een taxi had geen zin waardoor onze voetjes nog een wandeling van 30 minuten te goed hadden. Uitgeteld lagen we op bed, waar vier uur later de wekker alweer ging. 350 km naar de grens, 8 lange uren in een volgepropt busje. 13 volwassenen, 3 kinderen, een scooter (!), 6 x 20 kilo zakken rijst en bagage tot het dak gestapeld zodat het bij iedere rem naar voren valt. De stoel net iets te klein, je knieën tegen de volgende aan. Geen hoofdsteun dus knikkebollen is met recht knikkebollen. De kinderen hebben hun waterijs laten vallen zodat de hele vloer plakt. Afval wordt sowieso op de grond gegooid. De weg is eerst slecht, dan echt slecht. Er ligt wel een betere weg, maar daar rijden we niet op vanwege de tol. Met een Australiër vragen we ons af of het geen tijd wordt om de backpack periode achter ons te laten en definitief het taxi tijdperk in te gaan. Maar de kilometers en de tijd verstrijken en zo komen we om half vijf aan bij de grens. Wat we op de heenweg niet gedaan hebben, hebben we nu wel gedaan, namelijk de hele rit geboekt. Met als resultaat dat we meer betaald hebben als alle passagiers bij elkaar en dat we, omdat het geld toch al verdiend is, belazerd worden. Bij de grens zijn we oplettend en laten we het geld wisselen, het stempeltje regelen, het verkeerde busje praatje, aan ons voorbij gaan. Maar in Thailand worden we niet bij de pier maar bij het busstation driekwartier verderop eruit gegooid. Daar wachten we 15 minuten op een taxi waar we dan tevreden in zitten maar weer uitgehaald worden. Er zou een andere taxi komen, maar dat bleek een gedeelde Songthaew te zijn. De taxichauffeur en een ander mannetje hebben het geld van de taxi in hun zak gestoken en ons, voor een fractie, in deze gezet. Iedereen verdient aan je, we moeten het maar zien als sponsoring. De Songthaew wilde nog wachten totdat die vol is, maar toen was Pascalletje het zat. Hij ging rijden en driekwartier later stonden we bij de ferry. Die natuurlijk ook nog niet vertrok… Om acht uur ’s avonds waren we bij het hotel op Kho Chang, 13 uur nadat we vertrokken waren. Het warme welkom van de jongens van het cafe, de Pad Thai en het koude biertje maakte alles weer goed. We zijn weer terug op ‘ons’ eiland. Tijdens de busrit was er natuurlijk voldoende tijd om terug te kijken op het jaar. Een jaar wat begon met twaalf druiven in Spanje en doorging naar hiken in Portugal en naar Santiago. Vervolgens langzaam terug naar Nederland waar we nog net de sneeuw konden ervaren. Om zes weken later onderweg te gaan naar Zuidelijk Italië. Met de boot over naar Griekenland en vandaar omhoog naar Albanië, Montenegro, Kroatië, Slovenië, dagje Oostenrijk en weer terug Italië in en de Dolomieten op. In oktober terug naar Nederland, Nomad op stal en wij naar Thailand, op en neer naar Nederland en als laatste Cambodja. We komen nog eens ergens. Benieuwd wat het komende jaar ons gaat brengen. We wensen jullie allemaal een heerlijk en gezond 2023. Maak er op jouw manier een mooi jaar van, want het is zonde om tijd te laten liggen. Tel je zegeningen vaker dan je zorgen, wees lief voor jezelf en elkaar, laat je droom uitkomen en vier het leven! Cheers to Happiness! Na een zeer gezellige kerstavond ging de wekker best vroeg. Het hotel had ons verwend met nasi, verse ananas en Thaise poffertjes dus we zouden het voorlopig wel volhouden onderweg.Het afscheid van het eiland en van het hotel maakte ons weemoedig en tegelijkertijd hadden we zin om op pad te gaan, op zoek naar nieuw. Zo hebben we dus de eerste kerstdag van 2022 gevierd; achterin een vol minibusje, op weg naar een stoffige grens. We hadden ons op het ergste voorbereid en misschien dat het daarom allemaal mee viel. Het verhaal ging dat je voor de grens uit het busje gegooid zou worden en daar onder dwang een visum aan moet schaffen. Dit hadden we getackeld door alvast een e-visum te regelen zodat we op het moment dat het busje ons eruit zette we direct zelf naar de grens konden lopen. Met een beetje een voldane blik van ons pakken ze niet lieten we de rest van het groepje achter. Bij de grens zou de een na de ander ons verkeerd verwijzen om zo een paar dollars aan ons te verdienen. Zou, want wij ervaarden niets van dat en liepen zo naar de douane. Op het moment dat we de grensdocumenten aan het invullen zijn komt de rest van ons groepje aangelopen. Niks niet dat ze gedwongen werden, niks niet dat ze belazerd zijn. Nou ja, gelukkig maar. Omdat het verhaal ook ging dat het vervolg busje niet zou gaan rijden zodat je een taxi neem hadden we bij voorbaat bedacht helemaal niet voor dat busje te betalen en sowieso een taxi te gaan nemen. Maar de taxi’s bleken duur en het busje bleek op tijd te vertrekken. Resume; geen scams, geen gedoe, alles smooth en wij alsnog in het busje onderweg naar Siem Reap. Wel met een tientje korting, want onze ego’s moeten tenslotte ook gevoed worden. Twaalf uur nadat we ingestapt waren zijn we uitgestapt voor ons hotel in Siem Reap, waar we hartelijk ontvangen werden. Het was even wennen, we zaten voor dezelfde prijs als op Kho Chang maar nu in een wat ongezellig hok. Als je moe bent is schakelen niet het makkelijkste, maar de volgende dag waren we al meer tevreden. Cambodia is een van de armste landen ter wereld doordat ze lange tijd in oorlog geleefd hebben. Er is bijna geen industrie doordat de rode Khmer dat verbood en export bestaat alleen uit kleding omdat de textiel industrie gebruik maakt van de lage lonen. Gelukkig gaat het, sinds er geen oorlog meer, met het jaar beter met het land. Vooral toerisme brengt geld in het laatje, dus corona heeft hier een mokerslag uitgedeeld. Siem Reap blijkt een stad met een lekker sfeertje en de eerste dag struinen we er een beetje in rond. In de tempel is het druk en op het moment dat we uitcheckten waarom dat was,kwamen er tientallen monniken op een rijtje aangelopen. Fotogeniek natuurlijk en als twee persfotografen liepen we er achteraan. In de tempel namen alle monniken plaats op de grond, met daarachter en eromheen wat ‘gewone’ mensen. Door een lief vrouwtje werden we uitgenodigd om bij haar te gaan zitten en ondanks dat ze geen woord engels sprak heeft ze ons met gebaren toch een beetje verteld wat er gaande was. Ik vermoed dat het Buddha dag was vandaag, dat wat ik al eerder heb gezien tijdens mijn meditatie. Mensen werden gezegend, legden offertjes voor het altaar, we kregen wierook om dat ook te kunnen doen en na een tijdje begonnen de monniken te chanten. Chanten gaat op zo’n toon en ritme dat de energie er niet alleen voor zorgt dat het prettig is om te doen, maar ook om naar te luisteren. Een mooie belevenis om zo met onze neus in de boter te vallen. Met een Tuk Tuk zijn we naar een Lotus farm gereden, die even buiten de stad ligt. De lotus wordt voornamelijk gebruikt om te offeren, waarbij de lange stengels weggegooid worden. Een Fransman heeft daar wat op gevonden, of tenminste dat pretendeert hij. Als je de stengel breekt komen daar slierten uit en als je die droogt ontstaan er draad, waarmee je dan weer kleding kan weven. Een mooie oplossing want, zo vertelde de Fransman trots, de lotus doet geen kwaad aan de natuur, zorgt zelfs dat water schoner wordt, de stengels worden op deze manier goed gebruikt en de kleding is van sublieme kwaliteit. Gouden idee maar helaas met een gouden prijs. Het is totaal niet haalbaar, een klein sjaaltje kost 230 dollar. Hoeveel?!? Wie koopt dat? Want eerlijk is eerlijk, zo mooi ziet het er niet uit… Maar goed, de Fransman is trots en wij weer terug naar de stad. Was toch een lekker ritje met de Tuk Tuk. Zo’n lekker ritje hadden we de volgende dag ook. Lekker op tijd ook, we werden om half vijf opgehaald zodat we de zonsopkomst achter Angkor Wat konden gaan zien. Daar waren we niet de enigen in, met nog een paar honderd man stonden we in het donker te wachten tot het licht werd. We zagen geen hand voor ogen en het was dat onze vriendelijke Tuk Tuk chauffeur ons had verteld waar we zijn moesten en omdat de rest er ook stond, want anders hadden we net zo goed ergens op een veldje kunnen staan. Dat maakte die zonsopkomst nog iets van spannend. Wat gaat er komen als de zon het gordijn opentrekt? Na een half uurtje naar een donker gebouw te hebben gekeken werden we ongeduldig en zijn we dat gebouw in gelopen. En dat was magisch. Met nog bijna niemand binnen, in het schemer, liepen we terug de tijd in. Het Khmer koninkrijk heersten van de 9e tot de 13e eeuw over bijna heel zuid-oost Azië. Het begon bij koning Jayavarman, die zichzelf naast koning ook een goddelijke status had gegeven. Een hoogmoed waar veel huidige wereld leiders ook last van hebben. Om zichzelf te eren liet hij Angkor Wat bouwen, toen het middelpunt van het rijk. De koningen die volgden deden hetzelfde zodat er een stad vol tempels ontstond, nu een van de zeven wereldwonderen. Ik ben er iets van twintig jaar geleden ook geweest, maar wonderen kan je nooit genoeg hebben. In eerste instantie betroffen het Hindu tempels, maar aan het eind van het tijdperk werd het boeddhisme ingevoerd en ook Boeddha geëerd. In 1431 liepen de Thai het land binnen, maakten een eind aan het Khmer tijdperk en werd Angkor achtergelaten. De natuur nam de stad over. In 1860 gaven de Thai het stokje over aan de Fransen, die in de jungle Angkor ontdekten. Echt veel hebben ze er niet in geïnvesteerd, want Vietnam was veel belangrijk voor hen dan Cambodja, want daar lag de handel. Pas in 1953 werd Cambodja voor het eerst sinds het Khmer tijdperk onafhankelijk maar het mocht niet lang duren. Een paar jaar later raakte Cambodja verwikkeld in de Vietnam oorlog, de strijd tussen de communisten (China)en de VS. 600.000 slachtoffers en de twijfelachtige eer om het meest gebombardeerde land ter wereld te zijn was het gevolg. In 1975 kwam aan die oorlog een einde, op dat moment nam Pol Pot en de rode Khmer de leiding, en volgde een tijd met een van de verschrikkelijkste genocides ooit. Door al deze oorlogen en ellende is Angkor lang verborgen gebleven voor archeologen en toeristen. De omgeving lag vol met mijnen, de natuur had de stad overwoekerd en het land had wel iets anders te doen. Toen ik er de eerste keer was, was het toerisme nog maar net op gang, de grote hotels in aanbouw en Siem Reap een kleine stad. Hoe anders is het nu. Toen zo’n 100.000 bezoekers per jaar, pre-corona stond de teller op ruim 2,5 miljoen. Toch ervaren we het als redelijk rustig. Het tempel complex is zo groot, het grootste ter wereld, en veel toeristen laten Cambodja nog links liggen sinds covid. We halen alles uit de dag en zijn van zonsopgang tot zonsondergang in Angkor. We zien natuurlijk Angkor Wat, een tempel gebaseerd op de vijf toppen van Mount Meru, de heilige berg en het huis van de goden. Bayon, bekend van de 2000 Boeddhistische gezichten die de vier richtingen op kijken. Ta Prohm, waar de vijgenbomen en jungle de tempel bewonen en bekend uit Indiana Jones en Tomb Raider. De bomen groeien dwars door de tempel heen, muren opzij duwend. Het is mysterieus, sprookjesachtig, geheimzinnig. En Banteay Srei, de vrouwentempel en ook wel parel van Angkor genoemd. Zeer waarschijnlijk gebouwd door en voor vrouwen, namelijk zo verfijnd, precies en prachtig dat er gezegd wordt dat mannen er niet toe in staat zijn. Het is tot 1914 bedolven geweest en daardoor zo goed behouden. Een beauty. Een wonder doet wat met je, en daar moeten we een dag van bijkomen. Heerlijk in een mooie, groene tuin met goed eten en yoga aan het eind van de middag. We maken een plan voor de komende tijd. Iets wat prima klinkt maar wat we soms goed zat worden. Uren op je telefoon kijken waarheen, welk hotel, wat kost een vlucht, of de bus, of toch ergens anders heen. Het eerste plan was om vanuit Phnom Penh naar Laos te vliegen, maar de tickets zijn (te) duur, voor een koffer in het ruim betaal je al 80 euro. Dat is bijna duurder dan de inhoud. Een bus is eigenlijk geen serieuze optie, dus wijziging van het plan. Via Kho Chang terug naar Bangkok en daar met de trein naar Laos, en dan aan het eind van de trip. Dus weer terug naar ‘ons’ eiland, wat voelt als even naar huis gaan. Maar voordat we dat doen gaan we naar de hoofdstad, Phnom Penh. Een busritje van 7 uur, die ontspannen verloopt. Het is tenslotte net waar je je op instelt. Een broodje met pindakaas mee voor onderweg, want het voordeel van een voormalige Franse kolonie is dat er goede bakkertjes zijn. Hallo daar! Bij deze weer een bericht van ome Ko vanuit Zuidoost-Azië! Ten eerste iedereen nogmaals bedankt voor de hulp, acties en mooie donaties tbv Stepping Stones Cambodja en de contante donaties tbv de projecten in Vietnam. Met iedereen heb ik "iedereen" te pakken, maar speciaal wil ik in willekeurige volgorde noemen: Homico Arjen/Aart/Henk De Toverlaars Brederocollege Zuster Bergmans Corry Roovers Omloop Liesbos 1000x excuses als ik hier iemand vergeet, mare dan sta je toch bij "iedereen" ;-) Helaas is het weer niet gelukt om een kort verslag te maken…. De vlucht Amsterdam-Bangkok was goed, maar de combi KLM-Eva-air was niet geweldig. Ik kon op Schiphol de boarding pass voor de vlucht London-Bangkok nog niet krijgen en pas nadat de label was geprint konden ze met zekerheid zeggen dat mijn bagage doorging naar Bangkok. In London moest ik nog wel ff voor een geprinte boarding pass zorgen. In London zaten hier nogal wat meer mensen mee, dus we hadden meteen 1,5 uur vertraging… In Bangkok werd ik opgehaald door mijn neef Henrique die mij op stond te wachten met een echt naambord. Indrukwekkend hoe hij door het drukke verkeer naar huis reed. Lekker bijgebuurt en een gezellige avond gehad met Henrique, Marta Pau en Teo. Toevallig was ik Sinterklaas op de Leur nog tegengekomen, dus had ik mooi het een en ander aan de mannen te geven. Met Pau heb ik ook nog een potje geschaakt, ja dat viel niet mee voor mij… De volgende dag met Henrique nog een mooie fietstocht gemaakt op een groen schiereiland midden in Bangkok. Was goed hen weer even gezien te hebben! 's Middags ben ik vertrokken met het vliegtuig naar Siem-Reap. Daar werd ik opgehaald door Eddy (die er al een week was), Meng (goede Cambodjaanse maat die ooit een keer zei niet meer gesponsord hoefde te worden voor zijn studie omdat hij het wel zelf kon betalen) Sovann de onderdirecteur van school en zijn vrouw Sahang, de gezondheidsmedewerkster van school. Met school bedoel ik hier trouwens Stepping Stones Cambodia! Sovann en Sahang werken al vanaf de start voor de school. De directeur Kang is op dit moment geveld door een zware blessure. Hij heeft een paar maanden geleden zijn achillespees afgescheurd (klinkt bekend.. Slag om Veulen). Zijn herstel verloopt niet erg voorspoedig en hij mag deze week dus nog terug naar het ziekenhuis in Battambang (een paar uurtjes met de auto). In Siem-Reap ingecheckt in leuk hotelletje en gaan eten met bekenden. Kang komt ook nog even langs. Bedank hem daarvoor, maar zeg dat ik hem voorlopig niet te veel wil zien. Hij moet zich focussen op zijn herstel. Zijn been is ook een stukje van de school en puur dat is nu zijn verantwoordelijkheid. De school heeft ook een probleem als de directeur gehandicapt blijft. Verder moet hij vertrouwen hebben in "Team Stepping Stones" die pakken het zeer goed op. Vooral de onderdirecteur Sovann doet het echt geweldig. Wat een openbaring en wat heeft hij lang in een te klein hokje gezeten. (Voor zulke dingen ga je dus zelf naar Cambodja. Om dit zelf te ervaren). De volgende dag naar school! Top er weer te zijn en iedereen te zien. Ziet er netjes en groen uit. Australische studenten zijn via Harvest Cambodia een gedeelte van het terrein aan het bestraten.Helaas is dit straten niet helemaal goed gekomen en mogen we dit zelf nog afmaken met de student leraren en/of dorpsbewoners.Van Harvest heb ik Doug en Izzy (mede-oprichters SSC vanuit Australie), David en Eden meteen gesproken. De staf van Stepping Stones vraagt wel 10x of ik blijf lunchen. "Tuurlijk". Op het einde van de lunch blijkt wel waarom… Eddy komt met een megataart aanlopen voor mijn 50e verjaardag! Ze beginnen te zingen en ik krijg een door allen geschreven verjaardagsboekje, een sjaal en een foto van werk met de dorpsbewoners een tijdje geleden. Toevallig dat ik op dat moment net wat vuiltjes in mijn oog kreeg... In de middag nog even met Sovann boy (onderdirecteur) Sovan girl (financien) Sahang en Gov Sorn (water en medische post) en de overige leraren gesproken. Ik wil dat ze zich volgende week helemaal storten op de "leer de leraren" trip van Harvest Cambodia. Daarom zal ik ook zorgen dat ik er dan niet ben om geen afleiding te veroorzaken. Hierna nog ff langs Ineke van Panha Sabay. Dit is een prachtig project dat van gerecycled plastic zelf leermiddelen maakt voor de allerarmste kinderen. Het Cambodjaanse personeel kan via Panha Sabay een studie volgen. Van Hans Biemans heeft Eddy een laptop meegekregen die Ineke kan geven aan een Cambodjaan die als vrijwilliger een schooltje heeft naast zijn huis. Bedankt Hansje! Vrijdag weer naar school en Eddy doet een kleine kascontrole. Hier ga ik natuurlijk niet bij zitten en dit geeft me mooi de tijd om op het gemakkie rond te kijken en wat te bespreken. Die dag zijn we ook langs een paar families gegaan die zijn geselecteerd voor een waterfilter (krijgen ze pas nadat ze de cursus "hoe te gebruiken" op school hebben gevolgd en het geld van de sponsor binnen is). Later nodig ik iedereen uit om mijn 50e verjaardag 's avonds in Khmer Pub Street te komen vieren. Dit had ik pas 6x gevierd ;-) Dat werd een leuk feestje met de leraren van school en (oude) bekenden. Op zaterdag lekker op het fietske langs de rijstvelden en mooie natuur naar de hangmatjes geweest! Wat zijn er trouwens veel grote brede verharde wegen aangelegd. Goede ontwikkeling! 's Nachts in een relaxte tent met Eddy en Chea nog ff naar Nederland gekeken... Zondagochtend beetje gewandeld in de stad en Mini Angkor bezocht. 's Middags naar Meng nadat we eerst op een van de vele lokale markten kado's voor zijn kinderen en eten hebben gekocht. Eddy zorgt dat de kinderen vandaag voor het eerst pasta (in een hele moderne supermarkt gekocht) eten! Maandagochtend op ziekenbezoek bij Kang. Het gaat goed met hem. Zijn zoontje Donna eet ongeveer de helft van al het fruit op dat we aan Kang hadden gegeven. 's Middags (na de Australische leraren) even naar school geweest. Maandagavond afscheidsavond van Eddy bij Home Cocktail. Later komt Den hier ook heen. Hij is een van de Cambodjaanse oprichters en woont sinds enkele jaren in Schotland. Hij is nu een paar weken in Cambodja. Top hem weer te zien! Op dinsdagmiddag afscheid van Eddy op school. Mooie kado's en toespraakje. "Thank you mr Andy!". Einde middag Eddy naar luchthaven gebracht. Bedankt vrind! Top dat je er was!! En nu zit mijn eerste gedeelte er ook weer op… Woensdag hotel uitgecheckt en bij ander hotel (in de straat waar ik normaal altijd verblijf) mijn koffer afgegeven. Tot volgende week! Eerst ff naar Vietnam. Mooie vlucht naar Saigon. Man wat is het hier druk en wat een hoge gebouwen! Met taxi naar District 1. Hotelleke ingecheckt, bierke en wat eten. Bus geregeld voor de volgende dag om 7u naar Can Tho! In 2007 heb ik hier vrijwilligerswerk gedaan bij meerdere projecten en ik ga de mensen waar ik nog contact mee heb bezoeken. Zin in! Zoals gewoonlijk rommelig vanuit kantoortje naar een klein busstation vanuit daar naar een ander klein busstation en dan naar het grote busstation. Zit je telkens wel in de goede bus? Gezellig samen gedaan met een Nederlandse die ook "ervaring had van jaren geleden" Op "de boardingpass" staat precies welke bus en welke plek ik in de ligbus heb. Mooie rit van 3,5 uur naar Can Tho. Veranderd!! Hoge gebouwen en brede asfaltwegen. Taxi naar Hotel in riviergebied, ingecheckt en dan met taxi naar Hai, Ngan and Nghi. Hai and Ngan werkten in 2007 bij een gehandicapten fabriekje (Nhip Cau). Zij proberen nu geld te verdienen door mooie zelfgemaakte dingen via internet te verkopen. Hun dochter Nghi van 11 is niet gehandicapt en gaat naar een goede school. Van Bo en Liz Kleemans heb ik twee notebooks gehad die Nghi kan gebruiken voor school en Hai om hun spullen op internet te zetten. Bedankt! Gezellig gekletst in hun simpele maar schone huisje. Als het gesprek wat langer wordt en er stiltes dreigen te vallen dan is er altijd nog de WK-voetbal en woorden van elkaars taal proberen te zeggen. Notebooks krijgen we helaas niet aan de praat. Deze worden later naar de winkel gebracht. Inmiddels heb ik gehoord dat ze werken! Nghi zingt op het laatst nog een mooi liedje voor me. Heel bijzonder hen gezien te hebben. De andere dag naar mrs Nga en haar man. Zij was de directrice van Nhip Cau en nu nog steeds voorzitster van een overkoepelende organisatie voor alle gehandicapten in Can Tho. Zij helpt echt de aller allerarmsten. Ik denk dat zij zelfs tegen moeder Theresa had gezegd: niet te flauw en tandje bij. Zij wijdt echt heel haar leven aan het helpen van anderen. Mooi gesprek mee gehad en later mee geluncht waar vele foto's van werden gemaakt. Dan ga ik naar de Cambodjaanse pagoda waar ik les heb gegeven. Arme studenten leven hier gratis bij de monniken. Nog een drankje op met een paar monniken. Zij vinden het heel bijzonder dat ik hier weer ben. Van de monniken en studenten van 2007 is er echter niemand meer. Hierna boottochtje over de Mekong gemaakt en gerelaxed aan de waterkant. In 2007 waren er denk ik 3 leuke restaurants en hotels. En nu?? Heel druk en gezellig met Vietnamezen. Het is wel veel minder Westers dan in de stad Siem Reap. Je komt er niet altijd met Engels en dingen zijn lastiger te vinden. Wel wat uitdagender, maar door de smartphone en alles van google toch minder avontuurlijk dan in 2007. Volgende dag ontbijtje en ik zit mijn "waarbenjij" van 2007 te lezen. Oude adres komt voorbij. Googlemaps… 5km. Hoppekee we lopen er gewoon heen. Paar punten herken ik, mare wat is het veranderd! Als blanke val ik wel steeds meer op tijdens de wandeling. Huis gevonden en wat is dit een leuk wijkje geworden! Leuke straatjes met huizen met balkonnetjes, cafeetjes, supermarktjes, zelfs een hotel! Onderweg een paar cafeetjes aangedaan waar het volop hilariteit is omdat er een blanke binnenstapt. Probeer wat te bestellen zonder vertaler op telefoon, maar dan gebruikt de serveerster haar telefoon om het te vertalen voor mij…Later nog met een kerstman op de foto en gegeten bij een oud bekend restaurant. Zondagochtend naar schooltje van mrs Nga. Arme kinderen (ook veel kinderen van mensen die vroeger bij Nhip Cau werkten) krijgen hier gratis 2 uur Engels en 1 uur tekenen/handenarbeid van vrijwillige studenten. Ik ga het laatste uur om even te kijken en wat met de vrijwilligers te kletsen. Dit loopt uiteraard weer anders en nadat iedereen zich persoonlijk heeft voorgesteld sta ik in 1 keer voor de klas en ze willen een spel doen. Pffff … ff denken…. Yes ik weet nog een ouderwets "voetbalspel". WK-finale. Argentine-Frankrijk. Twee goals getekend op het bord en de klas verdeeld in twee groepen. Wint de ene groep dan blokje naar links en andersom naar rechts, totdat er wordt "gescoord". Ja wat kan ik ze tegen elkaar laten doen? Armpje drukken! Kids waren erg enthousiast en volgens mij won Argentinie hier ook. Nghi had ik hierbij als assistent. Dan wil mrs Nga dat ik het laatste kwartier over mezelf, mijn werk in Vietnam en Cambodja vertel. Voor de kinderen was dit niet erg interessant, maar wel voor de vrijwilligers. Na afloop worden de kids opgehaald. Ik loop ff met Nghi mee naar haar ouders, want ik had met hen afgesproken zondag afscheid te nemen. Ngan is er wel, maar Hai niet omdat hij het te druk had… Later heb ik hem wel laten weten dat ik dat niet zo'n mooie actie van hem vond en dat tijd een kwestie van prioriteit is. Het gaat hierbij niet om mij, maar hij moet zich wel realiseren dat iemand zien soms toch net even belangrijker kan zijn dan 17 uur werken ipv 16,5 uur. Op het einde een tijdje met de vrijwilligers gepraat en met zijn allen geluncht vervolgens afscheid van iedereen genomen. Wat ben ik blij dat ik naar Can Tho ben geweest!! Dan snel naar hotel en naar bushalte. Vanmiddag met bus naar Saigon. Ben werkelijk enige blanke. Lange reis. Veel file. Laat in Saigon, maar ruim op tijd voor de WK finale. Ontzettend druk overal. In leuk cafeetje/restaurant gekeken. Maandag ordinair uitgeslapen, uitgebreid ontbijt en door de stad gewandeld en gewandeld en gewandeld…. Ben Thanh markt, opera, people committee hal, kathedraal Notre Dame, postkantoor, independence palace, ambassades en riviergebied met grote wolkenkrabbers en winkelcentra. Ik moest zelfs nog op de foto met een jas aan van een bepaald kledingmerk met een promotieteam. Volgende dag mooie vlucht naar "huis" Siem Reap. Van het vliegveld word ik opgehaald door een van mijn vaste tuctuc-chauffeurs/maten. Ik had hem beloofd wat speelgoed te kopen voor zijn kinderen. O ja, snel op de "to do lijst" zetten. Nee! Die lijst moet korter worden en niet langer. Ik rij dus meteen met hem naar een speelgoedwinkel. Blij dat hij was! Volgens mij speelt hij nu zelf nog het meeste met de auto op afstandsbediening….. Dan bericht van de directeur Kang of ik er weer ben. Het gaat goed met zijn been en hij gaat weer naar school. Zijn schoonvader heeft een auto en zijn schoonbroer kan hem brengen. Ok mooi dan zie ik je op school in de middag,maar nee hij is me voor… Morgen 7u pik ik je op. Ok joh. Gezellig decadent met een bakske koffie achter in de auto allerlei dingen besproken de andere dag. (net als vroeger op de brommer). Op school zijn ze verder gegaan met straten en Kang vraagt of ik zin heb oude bureau's uit elkaar te halen. Nee zulke dingen doe ik niet meer, ben nu "senior vrijwilliger" ;-) Hierna lang overleg met Sovann boy gehad en later met hem naar de stad om een nieuw reclamebord te checken. Dan weer op fietske naar rijstvelden. Dit was alweer meer dan een week geleden! Donderdag weer met auto naar school en hier gepraat met Sahang en Gov Sorn over het waterproject en de medische post. We doen voor het watersysteem op school grote schoonmaak en grote test. Eerste week van nieuwe schooljaar (2e week januari) leggen we de thuis filters aan de mensen uit en laten we de filters komen. Het geld van de sponsor is binnen. Bedankt!! Dan is het tijd voor foto's. Ik heb voorgesteld om een leuke kerstgroet voor alle vrijwilligers en sponsors te maken. Ik had wat kerstmutsen gevonden en dit vonden ze prachtig. Ze willen dit voortaan ieder jaar doen. Dan een grote taart voor de verjaardag van mr Eddy!! Ze hebben ervan genoten mr Egidius! Na de lunch nog met Sovan girl over de financiën gezeten. Sommige dingen kunnen echt wel gemakkelijker/efficiënter en dit heb ik haar wel duidelijk gemaakt. Vrijdag weer vroeg naar school en nu voor de verlovingsceremonie van een van onze leraressen. Bijzonder om hierbij te mogen zijn. Mensen vinden het prachtig dat ik er ben. Stiekem zijn er inmiddels toch veel bekende gezichten voor me. Ik moet ook meedoen met een stoet over straat waarbij iedereen eten of drinken op een schaal draagt en achter de bruidegom aanloop. Bij terugkomst toespraakje van bruidegom en zijn vader. Dan gaat iedereen het huis in om het eten en drinken af te geven voor de ceremonie. De oudere (kale) dames en heren blijven binnen. Dit was prachtig om mee te maken en ik heb bewust geen foto's genomen. Dit was zoals het was en ik vond het ook niet gepast om te doen. Hopelijk kan Eddy volgende keer ook zoiets meemaken. Op school met Kang het laatste van de "to do lijst" doorgenomen. Ondertussen wordt het laatste straatwerk gedaan met de hulp van de student leraren. Op het einde vraagt Kang of hij een copy van de lijst mag. Nee hier heb je hem. Het is nu voor TEAM Stepping Stones. Nog wel snel een fotootje van gemaakt en ook nog gestuurd naar Sovann boy en Kang. Dan nog even met Sovan girl gesproken over de financiën en ik wil dat er een tweede persoon komt die dit ook kan. (Dit heb ik ook bij Kang aangegeven). Ik wil NIET dat ze er zaterdag of zondag aan werkt en bluf dat ik kan zien of ze dat heeft gedaan. Met Sovann boy heb ik het nogmaals over internet op school. Er is hier in het dorp vrijwel geen bereik en we hebben satelliet internet nodig. Nu moeten ze regelmatig hun werk thuis afmaken. Dat is geen optie! Er is gevraagd of een bedrijf dit evt wil sponsoren en anders doen we het van het algemene budget. Dan zeg ik tegen iedereen dat "mijn werk" erop zit. Ben volgende week nog wel in de buurt en ze weten me te bereiken als ik met iets kan helpen. Ben sowieso woensdag wel aanwezig bij de jaarafsluiting waarbij de leraren een klein presentje krijgen en ik wil nog ff de financiën bekijken met Sovan girl. Meerdere malen hebben we het gehad over hoe we als school zelfvoorzienend kunnen worden. Ideeën zijn besproken en opgeschreven. Er zijn bv plannen om iets agrarisch te gaan doen, maar voorlopig moeten ze zich toch nog 100% op de school richten. Dit blijft prioriteit 1 er daar hebben ze hun handen nu nog vol aan. Mede doordat oprichter en grote centrale man So niet kon komen en door de blessure van directeur Kang schuiven we dit alles nog maar even door. Nu ben ik in relaxed koffiebarretje het laatste op deze site aan het tikken en zo nog ff langs wat kantoortjes voor internetmogelijkheden op school. Komend weekend en volgende week???? Ik zie nog wel! Fijne Kerst en een Top 2023!!! Groet Ko Enne….. ivm de Kerstgedachte…. NL38RABO 0376518936 tnv STICHTING HOEVENS ONTWIKKELINGS- EN MISSIE-COMITE o.v.v. Stepping Stones Cambodia en je naam (deze rekening is speciaal voor Stepping Stones). Van Nederland naar CambodjaVanaf 9 maart 2023 De laatste dagen in Nederland….vreemd en vertrouwd tegelijk…..in ieder geval mixed feelings….. Aan het begin van dit reisverslag even enkele weetjes over Cambodja….. Koninkrijk Cambodja grenst aan Thailand, Laos en Vietnam. De hoofdstad van Cambodja is Phnom Penh; de valuta is de Cambodjaanse Riel; de officiële taal is Khmer; de religie is het Boeddhisme en het staatshoofd is Koning Norodom Sihamoni. In de Nederlandse wintertijd is het tijdsverschil met Nederland 6 uur. In Cambodja is het 6 uur later dan in Nederland. Cambodja is een land met een zeer heftige geschiedenis en nog altijd is het één van de armste landen ter wereld. Er is nog steeds veel schade door de Rode Khmer periode. Zo’n 40 jaar geleden speelde er een ontzettend heftige burgeroorlog in Cambodja waarbij één derde van de bevolking is omgekomen of vermoord. De communistische Rode Khmer is verantwoordelijk voor de dood van ongeveer 2 miljoen mensen. Pol Pot, de leider van de Rode Khmer, wilde van Cambodja een zelfvoorzienende agrarische staat maken. Iedereen die gestudeerd had, Engels sprak of ook maar een bril droeg, werd vermoord. Hierdoor heeft Cambodja nog steeds een enorme achterstand in kennis en ontwikkeling. Vriend en vijand wonen nu naast elkaar, maar spreken over deze tijd is taboe. Niet alleen de mensen die deze tijd hebben meegemaakt lijden hieronder, maar ook hun kinderen die vaak opgevoed zijn door ouders met een posttraumatische stressstoornis. Deze cyclus van armoede en misbruik is iets wat tot op de dag van vandaag voortduurt. De meerderheid van de Cambodjanen leeft in armoede en 40% van de kinderen is ondervoed. Het gemiddelde inkomen is minder dan $3 per dag en veel mensen leven van minder. Je kunt een groot verschil maken door het kopen van locale produkten en diensten bij de bevolking in plaats van in de grotere supermarkten. Het is nog maar zo’n 40 jaar geleden en alle oudere mensen hebben de meest verschrikkelijke dingen meegemaakt. In Phnom Penh zijn twee plekken die deze zwarte bladzijde uit de geschiedenis heel goed laten zien. Allereerst is dit het Tuol Sleng-museum, beter bekend als Genocide Museum. Het is gevestigd in een oude school die door de Rode Khmer werd omgebouwd tot de beruchte ‘gevangenis S-21’ en waar duizenden gevangenenwerden ondervraagd, gemarteld en vermoord. De tweede plek is Choeung Ek, ook wel de Killing Fields of Velden des Doods geheten. Het is een agrarisch gebied in een boomgaard, ongeveer 14 km. ten zuiden van Phnom Penh. Gevangenen van o.a. Tuol Sleng werden hiernaar toe gebracht en vermoord. Iedereen was geboeid en geblindoekt. Cambodja heeft een tropisch moessonklimaat met een gemiddelde temperatuur die gedurende het hele jaar rond de dertig graden ligt en het klimaat kent twee seizoenen: Het regenseizoen van mei tot november en het droge seizoen van december tot april. De eerste helft van het droge seizoen is redelijk koel (december-januari). De tempels van Angkor zijn heilig. Dit vraagt uiteraard om respect. Als vrouw moet je dan zeker kleding dragen tot over je schouders en knieën. De meeste weeshuizen zijn geen echte weeshuizen, maar zijn puur opgezet om geld te verdienen aan westerse vrijwilligers. De kinderen worden van het platteland gehaald en zijn vaak helemaal geen wees. Op deze manier worden kinderen gebruikt om winst te maken. Het wordt aangeraden om niets van kinderen te kopen, zoals armbandjes, boeken, water, ansichtkaarten. Er zit namelijk een heel netwerk van criminelen achter deze ‘straatkinderen’. Door iets van de kinderen te kopen, zou je er indirect voor zorgen dat deze kinderen niet mogen spelen of op school zitten. Het grootste deel van de inkomsten gaat namelijk zeker niet naar de kinderen of naar onderwijs. En dan de beruchte melkpoeder scam…….Een jonge moeder benadert een toerist en vraagt om melkpoeder voor de baby in haar armen. De toerist weet meestal wel dat geld geven niet goed is, maar ziet geen kwaad in het kopen van melkpoeder. Echter: Zodra de toerist weg is, brengt de moeder de melkpoeder terug naar de winkel. De baby die ligt te slapen in de armen van de moeder is vaak gedrogeerd, zodat het kind stil is en de moeder er de hele dag mee op pad kan. Het komt ook vaak voor dat kinderen je vragen om pennen of boeken voor ze te kopen. Deze spullen brengen ze allemaal terug naar de winkel en het geld gaat naar de criminele organisaties die de kinderen op pad sturen. Toeristen zijn niet de enige slachtoffers van scams. Vaak is de oplichter zelf ook een slachtoffer in dit soort landen. Wijzen is in de Cambodjaanse cultuur erg onbeleefd. Wijs nooit naar iemand of naar een product, maar gebruik je hele hand. Ook hand in hand lopen op straat is iets wat je de Cambodjanen nooit ziet doen. Dit zijn dingen die je achter gesloten deuren doet in deze cultuur. Hetzelfde geldt natuurlijk voor kussen in het openbaar. Welnu, op naar onze eigen ervaringen…..15 maart de dag van vertrek…In alle vroegte (4.00 uur ’s morgens) arriveerde de taxi en bracht ons naar Schiphol. Al omstreeks 5.45 uur waren we terplekke. De vlucht Amsterdam-Singapore stond gepland om 10.25 uur (Singapore Airlines) en een lange zit volgde van maar liefst 12 en een half uur. In Singapore aangekomen was het inmiddels 16 maart geworden om 5.55 uur en wij verbleven in de transitruimte. Op 16 maart om 7.40 uur vertrokken we uit Singapore en toen was het nog zo’n kleine 2 uur naar Phnom Penh, zijnde de hoofdstad van Cambodja. De aankomsttijd was 8.35 uur. Na alle formaliteiten doorlopen te hebben, namen we een taxi naar ons onderkomen, te weten Hotel Prantara Heritage Suites (klinkt mooier dan het is…hahaha!) (Prantara betekent ‘forest’). Voor ons is dit basic hotelletje prima voor 3 nachten (later zou blijken dat we hier langer zouden moeten bivakkeren). De hotelmanager was Bruce en hij wordt bijgestaan door David en Sophea. De locatie was vlakbij de Britse Ambassade in de wijk Chaktomuk, Duan Penh. Het moge duidelijk zijn dat wij doodop waren en we wilden maar 1 ding en dat was een bed opzoeken. Helaas werd er behoorlijk getimmerd en dit veroorzaakte behoorlijke overlast. Mister Bruce bracht ons dan ook de eerste uren onder in een aparte kamer waar we even konden bijkomen, alvorens onze eigen kamer te kunnen betrekken. Wij regelden telefoonkaartjes Smart. Je hebt hier twee companies die telefoon/internet aanbieden en wel CellCard en Smart. Wij togen per Tuktuk naar Smart en daar werden de telefoons voorzien van data, belminuten enz. Over de Tuktuk gesproken: Het is een veelvoorkomend openbaarvervoermiddel in o.a. Aziatische landen. Het is een gemotoriseerde riksja waarin een aantal passagiers kan worden vervoerd. Nu is de Tuktuk uit het verleden ons uiteraard wel bekend, maar anno 2023 zijn er twee zeer handige apps in gebruik: Grab en PassApp (Cambodia Taxi Booking). De werkwijze is zeer praktisch. Je geeft aan waar je naar toe wilt, je clickt op ‘show the map’ en je clickt op ‘confirm drop off’. De Tuktuk driver ziet op zijn telefoon display waar de klant zich bevindt en waar de klant naar toe moet. Als je clickt op ‘confirm booking’ dan zie je op je eigen telefoon dat de Tuktuk driver onderweg is, waar hij zich bevindt en het duurt meestal maximaal 300 seconden voordat de driver bij jou is. Het registratienummer van de Tuktuk komt overeen met het nummer in jouw display op je telefoon. Het systeem is snel, veilig, efficiënt en de prijs wordt meteen vastgesteld en is zichtbaar in jouw app. Het is een perfect en praktisch systeem waar wij bijna dagelijks gebruik van maken. Zouden we in Nederland moeten hebben!!! De eerste dagen werden we in beslag genomen door diverse zaken: Hoewel wij ons huurcontract van ons appartement in Vlissingen al getekend hadden, wachtten wij nog steeds op de handtekeningen van onze aspirant huurders. Zij hadden bijvoorbeeld verschillende vragen die afdoende werden beantwoord door de verhuurmakelaar van 123Wonen. Bovendien werden zij gehinderd door drukte. Deze combinatie van factoren had ertoe geleid dat zij nog niet hadden ondertekend. Wij daarentegen in Cambodja wilden natuurlijk graag de zaak afronden, temeer omdat wij zelf hier in Phnom Penh ook op zoek moesten gaan naar woonruimte. Onze contactpersoon van Cambodia Visa Services (een zekere John uit Canada) had ons doorverwezen naar een andere ‘local agent’, te weten Vitale (van oorsprong afkomstig uit Italië). Houdt John zich voornamelijk bezig met alle soorten visa, Vitale daarentegen is de persoon die met je op pad gaat om woonruimte te zoeken. Ook fungeert hij als gids. Hij woont al 6 jaar in Cambodja en spreekt zelfs Khmer. Samen met Vitale gingen we dan ook op 17 en 18 maart enkele opties bezoeken: Van een condo op de 21e verdieping in de wijk BKK1 tot twee appartementen (waarvan één in dezelfde buurt). Uiteindelijk kozen we voor appartementencomplex Nine East in de wijk Sangkat Stras Chork, Khan Daun Penh. Een veilige plek op 1,5 km. van het centrum en wel op de tweede verdieping (van in totaal 9 verdiepingen). Er werd besloten om op 19 maart dit appartement even ‘on hold’ te zetten. Een soort reservering maken leek ons wel wijs, mede gelet op het feit dat wij nog in afwachting waren van de handtekeningen van onze huurders in Vlissingen en tevens ons E-visum nog moesten laten wijzigen in een ER-visum (retirement). Wel bleek dat je zelfs op basis van een E-visum een appartement kunt huren (zolang het maar geen toeristenvisum is). Echter: Wij gaven er de voorkeur aan om met een retirement visum op zak pas over te gaan tot het huren van het appartement. En natuurlijk zou het fijn zijn als onze huurders in Vlissingen eens zouden ondertekenen, maar mocht het om één of andere reden niet doorgaan van hun kant, dan zal de verhuurmakelaar wederom op zoek gaan naar een nieuwe kandidaat. Wij hoopten in ieder geval op korte termijn het hotel te kunnen gaan verlaten om onze intrek te kunnen gaan nemen op onze nieuwe stek. Toen wij op 19 maart ons appartement in Phnom Penh ‘on hold’ hadden gezet, tegen betaling van 100 dollars, kregen wij meteen het huurcontract mee alsmede de algemene bepalingen (beduidend minder papierwerk dan het huurcontract met algemene bepalingen in Nederland….hahaha!). Wij brainstormden heel wat af met Vitale, maar ook met Bruce: Is de huurtermijn onderhandelbaar? Iedereen lijkt iets anders te verstaan onder long term rental. Wie doet voor ons de FPCS? John? Vitale? De eigenaar van het appartement waar wij van gaan huren? FPCS betekent: Foreigners Present in Cambodia System. Het is een registratiesysteem voor buitenlanders die in Cambodja wonen. En hier tussendoor speelde vanzelfsprekend nog het omzetten van ons E-visum in een ER-visum. Wij consulteerden John van Cambodia Visa Services die al 11 jaar ervaring heeft met het regelen van alle soorten visa. Ook al is hij geregeld buiten Cambodja (Filipijnen, Canada), hij blijft de visa-zaken op afstand coördineren en stuurt zijn mensen op pad. Via Whatsapp was er veelvuldig contact en op 19 maart werden we in ons hotel bezocht door de echtgenoot van een Immigration officer (aangestuurd dus door John van Cambodia Visa Services). Aangeleverd moest worden: 680 dollars (340 dollars per persoon), 2 paspoorten en 2 pasfoto’s. Ja, je moet wel even schakelen om je paspoorten aan een wildvreemd iemand mee te geven, maar dat is de enige en meest effectieve manier. ‘That’s the way we do it in Cambodia’……Ter vergelijking: Je kunt wel zelf naar het Immigratiekantoor gaan tegenover het vliegveld, maar dat geeft geen garantie op succes. Wij volgden dus de normale procedure en dan zal het 7 tot 9 dagen duren voordat we ons felbegeerde retirement visum in ons bezit hebben. Op dát moment (waarschijnlijk eind maart) zullen we dan gaan overhuizen. Het appartement in Phnom Penh wordt in ieder geval voor ons ‘vastgehouden’. Ook in het verkrijgen van het retirement visum hebben wij alle vertrouwen. Nu nog de handtekening van onze huurders in Vlissingen…… Mister Bruce van hotel Prantara is erg belangstellend in onze ‘stappen’: Verhuur appartement Nederland, huur appartement Phnom Penh, retirement visa e.d. Tussen zijn drukke werkzaamheden door geeft hij ons advies over allerlei zaken, doet suggesties als het gaat om veilige buurten, is bereid om een huis voor ons te zoeken via zijn huisbaas, heeft ook wel ‘a friend’ die ons retirement visum kan regelen enz.enz. Wij bedankten hem vriendelijk. Voor ons is het voldoende om Italiaan Vitale achter de hand te hebben voor wat betreft het appartement en Canadees John voor ons retirement visum. Dit neemt niet weg dat wij graag met Bruce praten. Hij zit op onze golflengte als het gaat om het helpen van mensen: ‘You have to give them the line instead of the fish’. Hij is er vast van overtuigd dat wij erin zullen slagen om passend vrijwilligerswerk te vinden. Zijn Boeddhistische inslag spreekt ons aan. Uiteraard gaan wij op zoek naar vrijwilligerswerk. Wij zien de boeddhistische monniken in hun oranje gewaden over straat lopen en fantaseren al dat zij bij ons in de klas zitten…..hahaha! Overigens: Oranje wordt gezien als de kleur van de verlichting, de rijzende zon en het geestelijk en spiritueel ontwaken. De oranje gewaden staan symbool voor het achterlaten van het normale wereldse leven. Wat ons wel opvalt in gesprekken is het feit dat sommigen bewondering voor de monniken hebben waar anderen juist minachting cq scepsis ervaren. Voor het zover is, moet echter eerst onze accommodatie geregeld zijn en moeten we ons retirement visum op zak hebben en dan gaan we aan het werk. Engels onderwijzen is in ieder geval geen overbodige luxe. Het valt tegen hoe weinig mensen Engels spreken. Het Khmer klinkt ons als tingel-tangel-liedjes in de oren. Wij hadden verwacht dat in de hoofdstad Phnom Penh de mensen Engels zouden spreken, maar het is eerder een uitzondering als je iemand tegenkomt die redelijk Engels spreekt. Men blijft echter alleraardigst en is bijna overdreven vriendelijk en onderdanig en men blijft glimlachen (met zo’n schattige Conimex lach). Ook het vouwen van de handen (namasté gebaar / ik buig voor jou) maakt onderdeel uit van de dagelijkse begroetingen. Er is echter 1 woord dat iedereen kent en dat is…..dollar…Bij een betaling geeft men de voorkeur aan dollars, wisselgeld krijg je meestal terug in de Cambodjaanse Riel. Alles draait om geld. Iedereen probeert zijn kostje bij elkaar te schrapen. Overigens: De naam Riel komt uit het Khmer en betekent ‘datgene dat glanst’. Voor de duidelijkheid: 4100 Riel is 1 Dollar. Als Ben naar de kapper gaat is gebarentaal taal de manier van communiceren. De beste kapper spreekt ook geen woord Engels. Op 20 maart brachten we een bezoek aan de Central Market. Dit is de grootste en drukste markt van Phnom Penh. Dit gebouw is donkergeel van kleur en gebouwd in 1937 en ontworpen door Franse architectenin de art-deco stijl. Het gebouw is zó ontworpen dat het zelfs in het warmste deel van de dag koel blijft. En dat laatste is wel prettig, want het is echt snikheet!!! Hoera!!!! Op 21 maart krijgen we het huurcontract van Vlissingen opgestuurd met daarop de handtekeningen van onze huurders. Het is formeel: Michael en Thomas gaan huren met ingang van 1 april 2023 (om te beginnen voor 1 jaar). Er zijn een paar woorden in het Khmer die wij ons nog kunnen herinneren van 8 jaar geleden (in 2015 waren wij in Siem Reap/Cambodja) en dat zijn: Arkoun (klinkt als: auwkoen). Dit betekent bedankt; of Wat (tempel); Angkor (heilige stad); Apsara (in de boeddhistische en hindoeïstische mythologie is dit een onsterfelijke, hemelse nimf). Apsara’s zijn mooie jonge vrouwen, hemelse danseressen en onweerstaanbare verleidsters. Ook zien we een woord terug dat we jaren geleden in Vietnam veelvuldig tegenkwamen en wel Bò (rundvlees/beef). Aangezien het Koninklijk Paleis en de Zilveren Pagode bij ons om de hoek liggen, besloten we op 21 maart richting the Royal Palace te gaan. Het Koninklijk Paleis is een gebouwencomplex dat dienst doet als koninklijke residentie van de koning van Cambodja. De volledige naam in het Khmer is: de Preah BaromReacheaveang Chaktomuk Serey Mongkol. Het paleis glinstert in de zon, geeft een interessante kijk in de geschiedenis en is omringd door prachtige tuinen. Een stukje grandeur gelegen pal aan de Mekong. Wel een schril contrast met de armoede in het land. Stukje geschiedenis: In 1865 verplaatste koning Norodom de toenmalige hoofdstad naar Phnom Penh en liet er in 1866 het koninklijk paleis en de zilveren pagode bouwen. Andere koningen bouwden het paleis verder uit met nieuwe gebouwen. Zo werd het paleis ommuurd met de opvallende gele muur in 1873 en kreeg het paleis het Napoleon paviljoen van de Franse koninklijke familie. Dit paviljoen staat er nog steeds. Na 1900 werd het terrein verder uitgebreid met enkele prachtige zalen waaronder de hedendaagse troonzaal. Eén van de belangrijkste veranderingen vond verder plaats aan de zilveren pagode. Deze pagode, die oorspronkelijk in 1866 gemaakt was van hout, kreeg in 1962 een belangrijke make-over. Koning Sihanouk liet de vloer inleggen met niet minder dan 5329 massief zilveren tegels. Vandaar de naam Zilveren Pagode. De huidige koning woont nog steeds in het paleis en er vinden regelmatig belangrijke ceremonies plaats. Niet alle ingangen van het complex zijn open voor het publiek. Het is voor bezoekers alleen toegestaan om de troonzaal, de zilveren pagode en enkele gebouwen eromheen te bezoeken. Dit is echter geen probleem. Je kunt volop genieten van de prachtig aangelegde tuinen en de glimmende gebouwen. De trekpleister is de centraal op het terrein gelegen troonzaal. De zaal wordt gebruikt voor kroningen en andere ceremonies. De muren, trappen en pilaren zijn geel en wit geschilderd. Geel staat voor het Boeddhisme, het dominante geloof in Cambodja. Wit staat voor het Hindoeïsme, het meest belangrijke geloof ten tijde van Angkor. Veel objecten uit de troonzaal zijn helaas vernietigd door de Rode Khmer. Vlakbij vind je het Napoleon paviljoen, een apart bouwwerk dat niet bepaald matched met de andere gebouwen. Het paviljoen is in Egypte gebouwd en naar Cambodja gestuurd als geschenk van Napoleon de Derde. De mooiste tempel op het terrein is die van de Zilveren Pagode, ook wel bekend als Wat Preah Keo of tempel van de smaragden boeddha. Niet te verwarren met Wat Phra Kaew in Bangkok, maar je kunt duidelijk zien dat de Zilveren Pagode sterk door deze bouwstijl is geïnspireerd. Via de trap, die is gemaakt van prachtig marmer, ga je naar de ingang van de tempel (schoenen uit!), alwaar je de glimmende zilveren vloer zou moeten kunnen zien (deze is ter bescherming echter afgedekt). Binnen in de tempel zie je een enorm gouden Boeddhabeeld dat is ingelegd met meer dan 2000 diamanten. Verder zie je op de muren indrukwekkende schilderingen die verhalen uit de geschiedenis afbeelden. De Zilveren Pagode is één van de weinige tempels die het regime van de Rode Khmer heeft doorstaan zonder ernstig beschadigd te zijn. Wel is tijdens deze zwarte bladzijde in de geschiedenis veel van het interieur geplunderd of beschadigd. Het koninklijk paleis is niet alleen een heilige plek, het is ook nog steeds het huis van de koning. Niet alle plekken zijn dan ook te bezoeken. Gepaste kleding is verplicht en dit betekent dat de schouders en knieën bedekt moeten zijn. Het is mogelijk om een soort sarong te huren bij binnenkomst in geval je onbedekte schouders en/of knieën hebt. Toen we the Royal Palace verlieten, kregen we een flesje water met daarop de tekst: With compliment, Natural Mineral Water, Royal Palace, Phnom Penh, Cambodia. Op 22 maart maakten we met een local guy die geen woord Engels sprak een soort tour van een uur per Tuktuk. Wij kwamen o.a. langs een boeddhistisch centrum/instituut en langs de Preah Sihanouk Raja Buddhist University. Deze universiteit is een openbare instelling voor hoger onderwijs zonder winstoogmerk in de metropool Phnom Penh. Wij zagen veel jongelui uitgedost in mooie kledij en met bloemen die op de foto vastgelegd werden. Waarschijnlijk waren dit afgestudeerden. Diezelfde dag togen we ook naar de Mekong rivier. Het is 36 graden, doch de gevoelstemperatuur is maar liefst 41 graden! De Russian Market werd bezocht op 23 maart. Hier zijn de kraampjes gevuld met alles wat je kunt bedenken. Het is echter bloedheet in de smalle paadjes. Het is er goedkoper dan in de Central Market. Op alle koopwaar kun je afdingen. Aan de buitenkant en de overkant van de markt zijn heerlijke eettentjes. Deze vlooienmarkt is niet zo mooi als de Central Market. De Russian Market is overdekt en heeft nauwe paadjes. De markt dankt zijn naam aan de Russen, die hier in de jaren 80 kwamen winkelen. Waarschijnlijk waren er toen veel Russen in Phnom Penh en er waren toen veel Russische goederen. Sommige winkeliers spreken nog steeds een beetje Russisch. De lokale naam voor de Russische markt is: Psar Tuol Tompoung Market. Toen we ‘thuis’ kwamen in het hotel van mister Bruce stond het personeel bij ons in de kamer, omdat er op een toilet in de gang een verstopping aan de orde was en dit bleek in verbinding te staan met onze kamer. Zij stonden met de voeten in het water, maar bleven vriendelijk lachen. Sinds die tijd is er af en toe een watertekort. Hadden we deze week een tocht per Tuktuk gemaakt met een driver die slechts Khmer sprak, op 24 maart deden we dit nog even dunnetjes over met een Engelssprekende driver. Dit met het doel om een beter beeld te krijgen. En dat is gelukt. Via het National Museum voerde de tocht naar Wat Phnom, Silk Island (Koh Dach), Golden Temple (Wat Kean Kleang) en Independence Monument. Om op Silk Island te geraken (een local community waar mensen katoenen en zijden sjaals fabriceren) moesten we per ferry de Mekong rivier oversteken. Op de terugweg klapte plotseling het voorwiel van de Tuktuk om, maar gelukkig schoten behulpzame omstanders onze Tuktuk driver te hulp en samen werd de Tuktuk weer de weg op getrokken. Iets meer achtergrondinformatie: Het Nationaal Museum van Cambodja in Phnom Penh is Cambodja’s grootste museum voor culturele geschiedenis en het belangrijkste historische en archeologische museum van het land. Het werd gebouwd tussen 1917 en 1920 in de traditionele Khmerstijl. Wat Phnom is een tempel en ligt op een door mensen gemaakte heuvel (Phnom) van 27 meter hoog in Phnom Penh. Wat Phnom werd gebouwd in 1373 om vier Boeddhabeelden te huisvesten die volgens de overlevering hier door de Mekong aangespoeld waren en gevonden werden door een vrouw, genaamd Penh. Het Onafhankelijkheidsmonument in Phnom Penh werd in 1958 gebouwd ter herdenking van de onafhankelijkheid van Frankrijk in 1953. Het staat op een rotonde op de kruising van Norodom Boulevard en Sihanouk Boulevard in het centrum van de stad. En dan de Night Market van Phnom Penh, of tewel Phsar Reatrey. Deze Night Market is te bezoeken van 17.00- tot 0.00 uur. Het is een ‘riverfront open air market with a cozy atmosphere’. Op 25 maart werd deze Night Market door ons bezocht. Wij vonden het niet de moeite waard, het was verre van authentiek, maar goed….no problem…. Als de Nederlandse zomertijd ingaat op 26 maart (klok 1 uur vooruit), dan is het tijdsverschil met Cambodja nog 5 uur. (In Cambodja is het vanaf nu 5 uur later dan in Nederland). Op die dag werd er - net als bij onze aankomst - behoorlijk geboord en getimmerd in hotel Prantara. Dus vluchtten wij maar even naar de Russian Market. Ook de dag daarna was het van hetzelfde laken een pak qua boren en timmeren. Tevens was er wederom geen water…..Je wordt niet ingelicht. Communicatie en planning zijn - zoals altijd in ontwikkelingslanden - ver te zoeken. De manager van Prantara hotel, mister Bruce liet weten: ‘It is very stressful today’, om vervolgens op bed te gaan liggen…….hahaha!!! Al vaker melding gemaakt van het feit dat bijna niemand Engels spreekt. Als we ergens een hapje gaan eten, word je allerliefst begroet middels de Namasté groet, je krijgt de menukaart in je handen geduwd (soms alleen maar in het Khmer), men zet de fan aan en wacht af……Het komt voor dat er maar liefst 5 meisjes aanwezig zijn als personeel, die vervolgens helemaal niets doen. Dan denken wij: ‘Ga iets doen, ga schoonmaken, ga de gerechten in het Engels leren of onverschillig wat, maar ga iets doen. Echter: Initiatief tonen is niet aan de orde. In de nieuwe week van 27 maart, gaan wij hopelijk verhuizen naar ons nieuwe onderkomen en krijgen we ons retirement visa. Om de wachttijd te overbruggen togen we op 28 maart nog maar eens naar deRussian Market en op 29 maart naar de Central Market. In ieder geval krijg je daar een erg goed beeld van het dagelijks leven in Phnom Penh. Op de Central Market ging ik (Dees) naar de kapper. Handig! Op 28 maart verhuisden wij naar een andere kamer in het hotel van Bruce. Er zijn niet alleen airco en waterproblemen, het werd ook duidelijk dat een muis (of erger een rat) zich in onze kamer bevond. Het bleek dat er een heel gangenstelsel aanwezig was rondom onze kamer….brrr…Reeds twee keer was er een prullenbak op onze kamer omgevallen en dit gebeurde plotseling midden in de nacht. Waarschijnlijk was dus een muis of rat de boosdoener. Wij namen onze intrek dan ook in een andere kamer. Het waterprobleem bleef echter van kracht. Wij zagen dat mister Bruce niet goed kon omgaan met de klagende gasten. Dit leidde tot stress bij hem en wel in die mate dat hij midden in de nacht - toen hij de waterdruk wilde checken - van de trap viel. Wij voerden een leuk gesprek met drie mensen uit Duitsland….ja, ja, unsere Freunde sind immer da…..hahaha! Wachten….wachten….wachten….op ons retirement visa. Onze Canadese contactpersoon John van de Cambodian Visa Services had ons laten weten dat de Immigration 7 tot 9 werkdagen nodig zou hebben om het ER-visum te realiseren. Er bestaat weliswaar een duurdere express optie, waarin het binnen een dag geregeld zou kunnen worden, maar wij hadden gekozen voor de normale werkwijze. Plotseling kregen we te horen dat het ook wel 10 werkdagen zou kunnen duren. Dit zou betekenen dat we onze paspoorten uiterlijk op vrijdag 31 maart zouden terugkrijgen. Op de 7e werkdag (28 maart) vernamen we dat de Immigration very busy was en dat er ook een mogelijkheid zou bestaan dat we het retirement visum pas op maandag 3 april zouden krijgen. Nee toch……. Nog steeds zitten we in het hotel bij mister Bruce en daar hebben we het inmiddels wel gezien. Echter: Het één staat in verbinding met het ander. Het kunnen vertrekken uit het hotel kan pas plaatsvinden als wij het huurcontract van 1 jaar van ons appartement hebben ondertekend, maar dan willen we ook ons retirement visum van 1 jaar hebben. Wij willen dat beiden als het ware gelijk opgaan. Hoewel John van de Cambodian Visa Services ons herhaaldelijk heeft laten weten dat wij het huurcontract absoluut al kunnen ondertekenen zonder in het bezit te zijn van het ER visum, voelt Ben niets voor deze optie. Ben wil eerst het ER-visum hebben alvorens de huurovereenkomst van het appartement te gaan ondertekenen. Hij wil niet het risico lopen dat straks het huurcontract is ondertekend voor 1 jaar en dat er nog geen ER-visum voor 1 jaar is afgegeven. Hij riskeert dan namelijk een verlies van een borg van 2 maanden huur en de eerste huur. Er wordt ons verzekerd dat wij al met ons E-visum een appartement kunnen huren, maar zoals gezegd willen wij wachten op het ER-visum. Vitale (de Italiaan die met ons op huizenjacht is geweest) had ons laten weten dat de eigenaar van het appartement dat wij gaan huren ongeduldig begint te worden. Ook Vitale zelf wordt onrustig. Dit heeft te maken met het feit dat Vitale een provisie krijgt als wij het contract ondertekenen. Er wordt dus een zekere druk op ons gelegd, maar daar zijn wij ongevoelig voor. Uiteraard zouden wij graag het appartement gaan huren, maar als de verhuurder niet meer kan wachten, dan gaat het appartement maar aan onze neus voorbij. Gelukkig zijn er nog heel veel appartementen beschikbaar in Phnom Penh. Zijn wij weer terug in West-Afrika? Sinds jaren zien wij hier weer de lezards (hagedisachtigen) en de kevers. Gelukkig wel vele maatjes kleiner dan in Ghana….hahaha!!! Uiteraard is het ons bekend dat het hier in Cambodja ‘not done’ is om over politiek in algemene zin te praten. Ook kritiek uiten op de koning is verboden. Echter: In zijn leergierigheid en enthousiasme wilde Ben even brainstormen met Bruce van ons hotel over het feit dat de leider van de oppositie is veroordeeld tot 27 jaar huisarrest. Hardop vroeg Ben zich even af wat de gevolgen zouden kunnen zijn voor de verkiezingen in Cambodja in juli a.s. Hoewel mister Bruce weliswaar even inging op de vraag van Ben (je kunt nu alleen maar stemmen op de zittende premier), haakte hij toch snel af onder het mom van: ‘Don’t talk more about it’ en hij gaf Ben het dringende advies om zeker niet op straat over politiek te praten. Men zou dan kunnen denken dat je een spion bent (met alle gevolgen van dien). Niet voor te stellen voor ons Nederlanders. Dit moeten we dus goed in ons achterhoofd houden als we les gaan geven. HOERA!!!! Op 30 maart ontvingen wij bericht van Canadees John van de Cambodian Visa Services dat het ER-visum in onze paspoorten staat. Die avond kregen wij van de ‘local agent’ onze paspoorten retour met daarin de felbegeerde stempel! Wij mogen nu een jaar in Cambodja blijven!!!!!! (En wel tot 14 april 2024). Daarna kunnen we het visum gewoon verlengen. Wij kunnen nu altijd in-en uitreizen. Heel fijn en heel bijzonder! En een dag later, op 31 maart konden wij dan ook verhuizen naar ons appartement in Nine East en dus het hotel van Bruce verlaten. Op onze nieuwe locatie troffen we ‘local agent’ Vitale (samen met zijn Cambodjaanse vriendin Ana) en toen werd het tijd om niet alleen Vitale te betalen voor zijn diensten, maar ook het huurcontract te ondertekenen. Dit geschiedde middels een duimafdruk!!!! Even ter vergelijking: Voor het huurcontract voor ons appartement in Nederland tekenden we digitaal. Welnu, wij zitten dus op onze nieuwe stek in de Cambodjaanse hoofdstad Phnom Penh. Het appartementencomplex heet Nine East. Dit vanwege het feit dat het gericht is op het Oosten en tevens is 9 East de dag van de volle maan en de Khmer mensen beschouwen dit gegeven als een goede dag. Welnu, Nine East bestaat uit 11 verdiepingen. Er zijn 9 woonlagen met in totaal 40 appartementen. Op de 10e verdieping bevindt zich ‘a gym’ en op de 11e verdieping (rooftop) ‘a pool’. Wij wonen op de 2e verdieping. (2E). Verder is er 24 uur per dag bewaking. Het is dus een veilige plek. Twee keer per week wordt het appartement schoongemaakt. Er wonen veel expats. Inmiddels staan we ook geregistreerd in het FPCS systeem: Foreigners Present in Cambodia System. Hoewel het appartement fully furnished is, is het niet fully equipped. Wij moesten dan ook nog even op pad om dagelijkse huishoudelijke spullen te kopen. De Italiaan Vitale met zijn vriendin Ana boden aan om ons even te vergezellen. Zij weten namelijk de weg en kennen de plekken waar we dit soort dingen konden kopen. (Zij op de scooter, wij in de Tuktuk). De eerste dagen waren nodig om veel praktische dingen te regelen, ons te installeren, spullen uit te pakken, omgeving te verkennen enz. Ook maakten we kennis met de zonen van de eigenaar van appartementencomplex Nine East, te weten de broers Piseth en Pitou. Toen wij stonden te wachten op een Tuktuk om naar een supermarkt te gaan, bood Pitou ons een lift aan. Hij vond het heel bijzonder om twee Nederlanders te mogen begroeten in Nine East. Zelf woonde hij op de 7e verdieping van het appartementencomplex. Op 4 april aten we Lok Lak, te weten het bekendste nationale gerecht van Cambodja. Hiervoor wordt rundvlees gemarineerd, gebakken en vervolgens geserveerd op wat sla, met rijst en een peper-limoendip. Twee dagen later waren we in een eetgelegenheid en hier was de menukaart 100% in Khmer. Daar konden we dus helemaal niets van bakken……….Echter: Op iedere tafel stond een brander en al snel werd duidelijk dat het ging om een soort ‘gourmetten’ in de open lucht. In Vietnam noemden we dit ‘hotpot’. Toen we een keer naar de ‘riverside’ liepen, troffen we onderweg een aardige Amerikaan aan, die samen met zijn vrouw, vrijwilligerswerk deed in een community, zijnde lesgeven aan kinderen die normaal gesproken niet naar school konden gaan. Aangezien zij dezelfde achtergrond hadden als wij (sociaal-educatief) en vrijwilligerswerk in de Derde Wereld ook hun passie was, waren er maar enkele woorden nodig om op dezelfde golflengte te zitten. Zou de sleuteloverdracht en inspectie voor onze huurders in Vlissingen op 1 april plaatsvinden, dit werd verschoven naar 7 april, i.v.m. een examen dat op de rol stond voor Michael en Thomas. Op 7 april stuurden wij dan ook een mail ter welkom en ter introductie naar onze huurders in De Fonteyne. Sinds 10 april verblijven beiden feitelijk in ons appartement. Op 10 april stonden we even stil bij de vreselijke gruwelijkheden uit het Cambodjaanse verleden, te weten de Rode Khmer periode onder leiding van Pol Pot, de heftige burgeroorlog van 1975 tot 1979 waarbij 2 miljoen Cambodjanen zijn vermoord. Zoals eerder vermeld in dit verslag is dit de zwarte bladzijde uit de Cambodjaanse geschiedenis.Wij togen dan ook naar het Tuol Sleng-museum of tewel het Genocide Museum. De Rode Khmer had dit voormalige schoolgebouw omgebouwd tot gevangenis. Het was zeer indrukwekkend! Eigenlijk zijn er geen woorden voor om de gruwelijkheden te beschrijven! Hadden wij vernomen dat je hier een uur of anderhalf uur voor uit zou moeten trekken, wij bleven hier maar liefst 4 uur! Hierna bezochten we Choeung Ek, ook wel de Killing Fields of Velden des Doods geheten. Gevangenen van onder andere Tuol Sleng werden hiernaar toe gebracht en vermoord. Kippenvel! Hoewel wij in 2016 in Peru het museum hebben bezocht m.b.t. de verschrikkingen van guerillabeweging Het Lichtend Pad in Ayacucho, overtrof het Tuol Sleng museum in Phnom Penh/Cambodja dit alles in negatieve zin. Aangezien de indrukken ons niet loslaten, toch nog even meer achtergrondinformatie: Het Tuol Sleng Genocide Museum is gehuisvest in een voormalig schoolgebouw in het centrum van Phnom Penh. De gevangenis stond bekend als S21, een verschrikkelijke plek waar gevangenen verhoord, gemarteld en vermoord werden. Het is een plek die de tragische geschiedenis van Cambodja tussen 1975 en 1979 op indrukwekkende wijze in beeld brengt. In onze beleving verplichte kost voor iedere bezoeker aan de stad. Wat nu het Tuol Sleng Genocide Museum is stond tijdens het regime van de Rode Khmer bekend als ‘Security Office 21’(S21). De gevangenis was gelegen in het centrum van Phnom Penh, de stad die op dat moment al helemaal verlaten was. In S21 werden mensen gevangen gehouden die volgens het regime een ‘gevaar’ waren voor de nieuwe agrarische staat. Leraren, wetenschappers, zakenmensen, journalisten en zo’n beetje ieder ander opgeleid persoon werd gezien als de vijand. Zelfs het dragen van een bril was al aanleiding om gevangen genomen te worden. En niet alleen de zogenaamde ‘verdachten’ werden gevangen genomen. Ook de directe familieleden en kennissen moesten eraan geloven onder het mom van ‘associatie met de vijand’. De meeste mensen die tussen 1975 en 1979 in S21 gevangen zaten werden na verloop van tijd naar de Killing Fields van Choeung Ek gestuurd voor executie. Phnom Penh werd in 1979 bevrijd door het Vietnamese leger. Het was een Vietnamese oorlogsfotograaf die S21 ontdekte. De fotograaf en zijn collega’s volgden de stank van rottende lichamen naar het schoolgebouw. Zijn foto’s van die dag zijn te zien in het museum. Slechts 12 mensen hebben de gevangenis overleefd waaronder 4 kinderen. S21 was gehuisvest in de gebouwen van een middelbare school en een basisschool. Het terrein was hermetisch afgesloten met prikkeldraad en binnen werden de klaslokalen verbouwd tot cellen en martelkamers. Naar schatting hebben hier tussen 1975 en 1979 15.000 tot 20.000 mensen gevangen gezeten. Bij aankomst in S21 werden de gevangenen gefotografeerd en verhoord. Gevangenen hadden meestal geen idee waarom zij opgepakt werden. De meesten werden beschuldigd van verraad van de partij en de revolutie. De ondervragers gebruikten marteltechnieken om een bekentenis af te dwingen. Zo werden gevangenen geëlektrocuteerd of vastgebonden waarna er heet water over het gezicht werd gegoten. Of mensen werden in een bak met uitwerpselen gegooid of aan een touw gehangen. En dit is nog maar een kleine greep uit de brute marteltechnieken die gebruikt werden. In het museum is nog meer informatie beschikbaar over de verschrikkelijke praktijken die hier plaatsvonden. Na bekentenis werden de gevangenen veroordeeld tot executie. In het begin gebeurde dit vlakbij, maar later werden mensen naar Choeung Ek gestuurd, zo’n 10 km. buiten de stad. De Rode Khmer waren niet alleen gewetenloze massamoordenaars, zij documenteerden ook al hun praktijken. Dit zou later tegen hun gebruikt worden tijdens het tribunaal tegen de leiders en deelnemers aan de genocide. Echter, paspoorten en identiteitsbewijzen van de gevangenen werden niet bewaard. De foto’s van de gevangenenbleken dan ook cruciaal voor nabestaanden bij een zoektocht naar hun geliefden. Het Tuol Sleng Museum is een neerslachtige plek, maar het is wel één van de bezienswaardigheden in Phnom Penh die je bezocht móet hebben. Dat gewone mensen in staat zijn om te veranderen in zulke gewetenloze moordenaars is iets om bij stil te staan. Dit soort praktijken kunnen altijd ergens anders op de wereld weer plaatsvinden. In het museum kun je de barre omstandigheden van de cellen met eigen ogen zien. Een ander gedeelte is gewijd aan de verschrikkelijke marteltechnieken en weer een ander gedeelte heeft duizenden foto’s van slachtoffers. In 2015 is op het terrein een herdenkingsmonument gebouwd: ‘The memorial stupa for victims of S21’. Het monument is voor een groot deel gefinancierd door Duitsland. Tijdens de openingsceremonie sprak o.a.de Duitse ambassadeur. Hij deed een beroep op de jongere generatie om minder terughoudend te zijn in het bespreken van het verleden. Hij verwees daarmee naar de Duitse jeugd die in de 70-er jaren oncomfortabele vragen begon te stellen over het Holocaust verleden. Hij voegde daaraan toe dat het gevolg van terughoudendheid om over het verleden te praten zal leiden tot het feit dat de jongere generatie de last van de erfenis van hun ouders en grootouders zal dragen. Audiotours zijn beschikbaar in meerdere talen waaronder zelfs Nederlands. Dit was een goede manier voor ons om door het museum geleid te worden en de informatie te begrijpen. En dan de Killing Fields van Choeung Ek……Tussen 1975 en 1979 werden in Cambodja zo’n 2 tot 3 miljoen mensen vermoord onder het brute regime van de Rode Khmer onder leiding van Pol Pot. Dit kwam neer op ongeveer een kwart van de bevolking. Veel van de moorden vonden plaats in zogeheten Killing Fields. Naar schatting zijn er 20.000 van deze massagraven verspreid over Cambodja. Eén van de grootste massagraven was de Killing Fields van Choeung Ek, op kleine afstand van Phnom Penh. Choeung Ek is tegenwoordig een gedenkplaats en educatiecentrum over de verschrikkingen die hier hebben plaatsgevonden. Iedereen die Cambodja bezoekt zou ook de Killing Fields van Choeung Ek moeten bezoeken. De audiotour die je ook hier kunt volgen geeft een indrukwekkende weergave van wat hier is gebeurd en herinnert de bezoeker eraan om altijd alert te zijn dat de geschiedenis zich niet herhaalt waar dan ook ter wereld. Choeung Ek is de plaats waar gevangenen uit de S21 Tuol Sleng gevangenis naar toe werden gestuurd voor executie. Gevangenen moesten hun eigen graf graven waarna zij op brute wijze met een schep of stok vermoord werden. Dit om kogels te besparen. De mensen waren vaak al zo vermoeid dat zij niet meer de kracht hadden om een diep graf te graven wat ervoor zorgde dat de lichamen amper bedekt werden. De killing tree is een boom die de Rode Khmer gebruikte om kinderen te vermoorden. Op brute wijze werden kinderen tegen de boom gegooid tot zij dood waren. Dit opnieuw om kogels te besparen. De boom is nu een belangrijke gedenkplaats op het terrein van Choeung Ek. In het begin werden gevangenen met vuurwapens vermoord, maar later werden meer brute wapens gebruikt om de dure kogels te sparen.Stokken, scheppen, bijlen, kapmessen of vlijmscherpe delen van palmbomen werden gebruikt. Op het terrein van Choeung Ek liggen verschillende massagraven. Duizenden mensen werden hier op een klein oppervlak begraven. Nog steeds liggen er stukken kleding en komen er botten boven de grond tevoorschijn. De audiotour is een uitstekende manier om op een respectvolle wijze over het terrein van de Killing Fields te wandelen. Ter nagedachtenis aan de slachtoffers is een Boeddhistische Stupa, een herdenkingstoren gebouwd. In de toren worden de schedels van zo’n 5000 slachtoffers bewaard. (Ingedeeld in mannen en vrouwen, leeftijdscategorieën e.d.). Na anderhalf uur hier rond gewandeld te hebben zetten wij een punt achter deze zeer beladen plek. No more words…………… Op 11 april gingen we even pinnen, medicatie kopen in een apotheek en ergens de bloeddruk laten meten. Nou, laat dat ‘even’ maar achterwege. Alles geschiedt per Tuktuk en het verkeer raast langs je heen in miljoenenstad Phnom Penh. Hoewel ik (Dees) best hou van de reuring in een stad, is dit wel een beetje teveel van het goede. Veel te veel prikkels voor mij! Ben daarentegen geniet van de heksenketel op straat! Hoe het ook zij: Bij de bank moesten we zoals altijd hoeden/petten afzetten en bij weggaan word je begroet middels de Namasté groet. Vervolgens naar een apotheek. Er zit veel kaf onder het koren. Er zijn nepmedicijnen in omloop. Voor zover wij het konden beoordelen en afgaande op ons gezond verstand, arriveerden we bij een betrouwbare apotheek alwaar wij alle medicijnen voor Ben in één keer konden kopen. Dat is wel eens anders geweest in ontwikkelingslanden. Vaak werden we geconfronteerd met het feit dat we niet alles in één apotheek konden kopen. Wonder boven wonder lukte dat nu wel. Merknaam kan afwijken, maar stofnaam is hetzelfde. Toen wij de behulpzame apotheker (die Engels sprak) vroegen waar wij bloeddruk konden laten meten, moest hij in eerste instantie het antwoord schuldig blijven en uiteindelijk adviseerde hij kleine kliniekjes. Wij hadden ook al enig voorwerk gedaan (zeker als het gaat om het laten prikken op PSA en cholesterol) en lieten de namen vallen van een ziekenhuis bij ons in de buurt (Calmete Hospital) en het Pasteur Instituut. Daarop knikte hij goedkeurend. Zelf had hij slechts de mogelijkheid om ons een bloeddrukmeter te verkopen, maar dat is het laatste dat wij willen. Wij bedankten hem vriendelijk en verlieten de apotheek. Nauwelijks buiten of een medewerker van de apotheek kwam aanrennen en liet weten dat de apotheker bereid was om voor ons, zijnde Nederlandse vrijwilligers in zijn land Cambodja, een voor de verkoop bestemde bloeddrukmeter voor ons uit de verpakking te halen en te gebruiken. Een aardige geste! Ach, liet de apotheker weten: ‘Cambodia is a small country, but we have a big heart!’ Hierna begon de honger te knagen en belandden we op de Olympic Market (In Khmer heet deze markt Psah Olympic). Dit is een echte markt voor de lokale bevolking. Je ziet geen enkele toerist. Het is gebouwd in 1962 en er bevinden zich meer dan 4000 shops op deze markt. Er zijn maar liefst 3 verdiepingen. Tussen de lokale mensen op een klein plastic krukje nuttigden we een soort noodle soup (eten met stokjes). Iemand noemde Olympic Market ‘huge and overwhelming’ en dat is absoluut waar. Ook in Cambodja worden microkredieten verstrekt om de arme bevolking te helpen met het opzetten van een kleine eigen onderneming. Helaas is de microfinanciering in Cambodja volledig uit de hand gelopen en mislukt. Banken hebben te hoge kredieten verstrekt en tevens faalden de banken in hun toezicht. Bovendien wisten de vaak laaggeletterden niet waarvoor zij tekenden. Mensen worden nu gedwongen om hun bezittingen te verkopen om daarmee hun bankschulden af te kunnen lossen. Het schaamtegevoel overheerst. Khmer Nieuwjaar(Choul Chnam Thmey) werd gevierd op 13,14, 15 en 16 april. It’s the year of the Rabbit. Overal hoorden we: Rikreay chhna thmei of sok Sabay Chnam Thmey of zoiets dergelijks (Gelukkig Nieuwjaar) en overal waren de kleine huisaltaartjes opgetuigd met bloemen, geurig water, kaarsjes, fruit, wierookstokjes e.d. In miljoenenstad Phnom Penh was het zeer rustig. Het voelde akelig stil aan. De meeste mensen gaan naar familie op het platteland. De mensen pakken dus massaal hun biezen en vertrekken naar hun geboorteplaats voor het feest. Gedurende het Khmer New Year, oftewel Cambodjaans nieuwjaar wordt de overgang van het oogstseizoen naar het regenseizoen gevierd. De boeren genieten van wat hun oogst heeft opgebracht. Tijdens het nieuwjaarsfeest worden huizen versierd en tafels gedekt met fruit en drankjes om de goden te verwelkomen. Ook worden er cadeautjes gegeven. Op de verschillende dagen brengen de Cambodjanen bezoeken aan tempels om offers te brengen aan monniken, ouderen en Boeddha beelden. Ook vragen de Cambodjanen om vergiffenis voor fouten die zij in het afgelopen jaar hebben gemaakt. De dagen voorafgaand aan Nieuwjaar zijn de Cambodjanen heel druk bezig. Men maakt het hele huis schoon, overal prijkt de Cambodjaanse vlag, men kookt lekker eten en men koopt nieuwe kleren. Alles moet er spic en span uitzien, want de Nieuwjaarsengel zou eens langs kunnen komen!!! Cambodja volgt de Boeddhistische jaarkalender, waarbij de maankalender wordt gehanteerd. Wellicht leuk om enkele Khmer Nieuwjaar tradities te vermelden: Elke dag bezoeken de mensen de tempel om daar de zegen te krijgen van de monniken en de priesters. Zij bouwen een zandheuvel op het grondgebied van de tempel en versieren deze met godsdienstige vlaggetjes. Zij plaatsen er eentje op de top en vier rond de kanten van de zandheuvel. Deze vlaggetjes symboliseren de vijf discipelen van Boeddha. De bevolking van Cambodja heeft de traditie om ’s morgens wijwater te besprenkelen op elkaars gezichten, ’s middags op de borst en ’s avonds op de voeten. Tegenwoordig hebben mensen ook de gewoonteom gekleurd water over hun vrienden en familieleden te gieten. Gekleurd water symboliseert de verschillende kleuren van het leven, die in de toekomst verborgen liggen. De traditie van het gooien van poeder op elkaar met Nieuwjaar komt tegenwoordig steeds meer in opgang. Bij de viering van het Khmer Nieuwjaar, volgt men in Cambodja verschillende regels. Elke dag kent een andere traditie. Enkele voorbeelden: De eerste dag van de viering heet Moha Sangkran. Men gelooft dat op deze dag Gods engelen naar de aarde komen, om te kijken hoe de schepping ervoor staat. Om deze heilige engelen te verwelkomen, maken de mensen hun huizen schoon en steken lampjes aan. De leden van de familie plaatsen hun geliefde afbeelding van Boeddha op een huisaltaar. Hierop worden dan - zoals eerder gemeld - bloemen, kaarsen, wierookstokjes, een kommetje geurig water, etenswaren en dranken uitgestald op bananenbladeren. Het voedsel dat op deze dag van Moha Sangkran is klaargemaakt, wordt aan de monniken en priesters van de tempel aangeboden. Op de tweede dag van de Khmer Nieuwjaarviering (Vanabot), geeft de bevolking geld en hulp aan de armsten in de samenleving. Het is dan tevens de gewoonte om cadeautjes te geven aan familie en vrienden. Bij sommige bedrijven is het al de gewoonte om personeel een cadeau of geld te geven, om de arbeidsproductiviteit te stimuleren. Op de derde dag van de Nieuwjaarsviering (Leung Sakk), wassen de mensen hun Boeddhabeelden met geurend water. Men gelooft dat er dan het hele jaar regelmatig regen zal vallen. Kinderen tonen hun respect voor de ouderen door hun voeten te wassen. Wij bleven met Khmer Nieuwjaar in Phnom Penh en constateerden dat sommige plekken gesloten waren en andere plekken waren open of gedeeltelijk open. De Tuktuks bleven weliswaar rijden, maar het waren er beduidend minder dan normaal. Wij deden ‘exploring the city’ en kwamen terecht op allerlei onbekende plekken. Een gebruik met Khmer Nieuwjaar is om mensen nat te spuiten. Velen liepen met waterpistolen rond. Ook wij - zittende in de Tuktuk - liepen een nat pak op. 16 april: Vandaag stond Diamond Island (Koh Pich) op de rol. Dit is een satellietstad in Phnom Penh aan de rivieren Mekong en Bassac. Dit gebied was tot het jaar 2000 een moeras, maar het wordt nu verder ontwikkeld als woon-en handelsgebied en zou een aparte gemeente in Phnom Penh kunnen worden. Een wijk met de naam ‘Elysée’ heeft een stijl geïnspireerd door Parijs. Het was een vreemde ervaring: Gloednieuwe winkels en gloednieuwe appartementen - in een stijlvol Frans jasje - stonden leeg. Alles was ‘for rent or for sale’. Wij spraken met een Chinees, de eigenaar van een supermarkt. Hij vertelde ons dat alle gebouwen aan de buitenkant klaar waren, maar aan de binnenkant moest er nog veel gebeuren. Hij had de enige zaak in dit vrijwel lege stadsdeel. Wij vroegen ons hardop af hoe hij als ondernemer kon overleven in deze spookwijk. Volgens hem was het een kwestie van geduld, een lange adem hebben en vertrouwen hebben in de plaatselijke overheid alsmede de focus leggen op een lange termijn visie. Buiten voor zijn winkel stond een soort elektrisch aangedreven ‘pausmobiel’. Deze Chinese ondernemer nodigde ons uit om een ritje door de wijk te maken. Wij stapten in en werden onderworpen aan een ‘sightseeing’. Wij passeerden o.a. ook een Canadese internationale school en een Franse school. Toen het hem duidelijk werd dat wij op zoek waren naar vrijwilligerswerk, stelde hij voor om gratis les te geven in ruil voor gratis accommodatie. Boven zijn zaak werd namelijk Chinese les aangeboden en volgens hem zouden wij daar dan Engels kunnen geven. Tsja….laten wij nu net een jaarcontract hebben getekend voor ons huur appartement Nine East. Hoe het ook zij: Wonen in deze spookwijk kan ons niet bekoren. Je hebt daar totaal niet het idee dat je in Cambodja woont. Nee dus…wij gaan verder op onze ingeslagen weg……. En dus gaan we op zoek naar vrijwilligerswerk. Op 17 april werd er gestart met een bezoek aan een pagode vlakbij ons appartementencomplex Nine East. Wij legden onze bedoeling uit: Engelse conversatie geven aan de Buddhist monks en deelnemen aan hun meditatielessen. Dat laatste bleek geen probleem te zijn, maar toch waren onze eerste bevindingen teleurstellend: Wij kregen te horen van de ‘driver’ dat alle monniken sliepen. Het verzoek was dan ook om over een uur terug te keren. Tweede poging dus….De ‘driver’ was inmiddels verdwenen. Wel zagen we een meisje dat nauwelijks Engels sprak, maar toch een jonge knaap liet optrommelen. Ook van hem werden we niet veel wijzer. Vervolgens kwam er weer een man opdraven. En voor iedereen gold: Zij konden ons niet verder helpen, spraken nauwelijks Engels, maar we begrepen dat de monnik die ons te woord kon staan nog steeds in zijn ‘hometown’ was vanwege de uitloop van het Khmer Nieuwjaar. Dit schoot dus niet op….. Op 19 april togen wij dan ook - op advies van Piseth (één van de bazen van appartementencomplex Nine East) - naar het Boeddhistisch Instituut. Of moeten we naar het Boeddhistisch Centrum en gaan praten met de Chief monk? Welnu, wij besloten om eerst naar het Boeddhistisch Instituut te gaan. Hoewel dit niet de juiste plek bleek te zijn, werden we wel heel vriendelijk ontvangen door een aardige man. Toen wij onze bedoeling uitlegden (deze Nederlandse wereldwijde vrijwilligers willen graag lesgeven aan de boeddhistische monniken), liet hij weten dat het Boeddhistisch Instituut slechts een bibliotheek cq documentatiecentrum betrof. Wij zouden naar de afdeling educatie moeten gaan van de Boeddhistische universiteit. Dat klonk logisch. Hij gaf ons een naam en een telefoonnummer van een vice-rector of vice-director van de universiteit en maakte een foto van ons die hij terplekke naar deze contactpersoon stuurde. Voordat wij wilden vertrekken nodigde hij ons uit om de bibliotheek te bekijken en even plaats te nemen voor een nadere kennismaking. Zo gezegd zo gedaan. Tijd lijkt hier geen rol te spelen, menselijke aandacht des te meer. Uiteindelijk bood hij aan om ons in zijn auto even naar de universiteit te brengen. Zó ontzettend aardig! In de auto vertelde hij dat hij een keer naar Frankrijk en/of Nederland wilde gaan, i.v.m. het opsporen van documenten. Deze zouden namelijk in Cambodja zoekgeraakt zijn tijdens de burgeroorlog tussen 1975 en 1979 en zouden zich bevinden in Frankrijk cq Nederland. Wij reden dan ook naar de universiteit, voluit geheten: Preah Sihanouk Raja Buddhist University (SBU). Een hele mond vol…. Zoals eerder in dit verslag gemeld, is dit een openbare instelling voor hoger onderwijs zonder winstoogmerk in de metropool Phnom Penh in het koninkrijk Cambodja. De betreffende ‘vice’ was echter afwezig. Deze bleek die ochtend voor enkele dagen te zijn vertrokken naar India voor het bijwonen van een congres, maar de aardige heer van de bibliotheek van het Boeddhistisch Instituut zorgde er wel voor dat wij werden doorgeleid naar iemand anders. En dit bleek de boeddhistische monnik te zijn, Bet Vutha geheten. Deze Vutha nodigde ons uit in een kantoor, waar wij ook kennismaakten met een andere Boeddhistische monnik die 9 jaar had gestudeerd in Thailand/Bangkok. Al snel werd duidelijk dat Vutha de ‘executive director’ was van het Center for English Training (CET). Dit valt onder de ‘Foreign Languages’. Eigenlijk een soort hoofd dus van de sectie Engels. Beide personen waren enthousiast over ons voorstel (Engelse conversatie geven aan de Boeddhistische monniken) en het werd duidelijk dat zij graag met ons in zee wilden gaan. Wat ons erg aansprak was het feit dat de meeste studenten van deze public university afkomstig zijn uit arme gezinnen op het platteland en geen collegegeld hoeven te betalen. Voor deze doelgroep willen wij ons graag inzetten. Een hele Nederlandse vraag was dan ook: ‘Wanneer kunnen we beginnen?’ Zo’n direkte vraag is natuurlijk niet aan de orde….hahaha….eerst moeten we nog kennismaken met de grote baas die in India is vanwege een congres en op 25 april terug zal keren en daarna zal Cambodja in de greep zijn van de SEA Games, een South East Asian sportfestijn dat tot medio mei zal duren. Wel werden er alvast foto’s gemaakt van ons beiden en van onze paspoorten. Toen we afscheid namen van de twee boeddhistische monniken, dacht ik (Dees) er nog net op tijd aan dat ik - als vrouw - deze heren geen hand mocht geven. Ik checkte dit even voor de zekerheid en dit werd inderdaad beaamd door beiden. Hoe het ook zij: Wij kunnen nu wel zeggen dat we de baan hebben en we zijn daar heel blij mee. Nu Khmer Nieuwjaar voorbij is, komt alles weer langzaam op gang en gingen we even naar de pedicure en de tailor. De scholen zijn echter nog gesloten tot half mei en dit heeft te maken met de SEA Games (The Southeast Asian Games). Dit is een tweejaarlijks multi-sport event waar deelnemers vanuit 11 landen in Zuidoost Azië aan meedoen. Nu betreft het de 32e editie en deze zal gehouden worden tussen 5 en 17 mei in o.a. Phnom Penh/Cambodja. Dit is de eerste keer dat Cambodja dit event organiseert. Wellicht eerder melding gemaakt van het feit dat de mensen hier zeer onderdanig zijn. In onze beleving tegen het absurde af. In hun ogen is de standaard van de Westerlingen zeer hoog, terwijl wij juist zeer down to earth zijn. Miscommunicatie kan dan het gevolg zijn. Het kan dan ook voorkomen dat zij op een eenvoudig verzoek gewoon nee zeggen, omdat zij niet kunnen begrijpen dat een Westerling zoiets simpels vraagt. In hun perceptie spelen zij dan maar op zeker en antwoorden nee. Op die manier kunnen zij zich geen buil vallen. Jammer toch, onnodig, maar dat is de cultuur….. In de nacht van 20 op 21 april kreeg ik (Dees) een migraine-aanval en dit resulteerde niet alleen in knallende hoofdpijn, maar ook in overgeven. Gelukkig was het snel weer voorbij. Op 25 april bekeken we het station van Phnom Penh. Wij vinden het altijd leuk om ‘daily life’ te ondergaan. Het treinstation ligt midden in de stad en is gevestigd in een historisch gebouw uit de Franse koloniale tijd. Het is goed bewaard gebleven en vakkundig gerenoveerd. De treinen in Cambodja rijden niet hard en bovendien rijden zij slechts op specifieke dagen per week vanuit Phnom Penh naar andere plaatsen, maar toch wordt er veel gebruik van gemaakt door bijvoorbeeld forenzen en toeristen. Creatieve geesten hebben een rijtuig van een trein op een emplacement gezet en omgetoverd tot een soort restauratiewagen. Hier genoten we dan ook even van een versnapering. Overigens: De eerste belangrijke vergadering van de Rode Khmer onder leiding van Pol Pot vond in april 1975 plaats op dit treinstation. Aldaar werd beslist om de steden te evacueren. Met 38 graden en een gevoelstemperatuur van 44 graden is het behoorlijk afzien……… Een warme groet uit een bloedheet Phnom Penh van Dees en Ben (rijmt ook nog). Dag 21 Om 17.20 uur hadden we onze vlucht naar Cambodja waar we een weekje blijven om de highlights te zien. Vietnam heeft na de corona nog maar een single entry 30 dagen visum dus je moet er na max 30 dgn uit! En we wilden sws Cambodja meenemen nu we er toch in de buurt waren. We hadden dus tijd om nog even van de [e-1f31e] te genieten want door de wind was het goed te doen. Inchecken en immigratie ging zo snel dat we teveel tijd hadden op het vliegveld maar met een ligstoel en een spelletje Phase10 ging dat prima. Moesten wel in het vliegtuig ons mondkapje op doen? Uhhh welk mondkapje? Die liggen al een tijd in de prullenbak. Dan moeten ze die ons maar verstrekken in het vliegtuig. Nou...niemand zei er iets van en bijna niemand droeg m dus prima!! We vlogen met CambodiaAngorAir en toen we na een uur vertraging bij het vliegtuig aankwamen, dachten we wel...okeeee spannend! Een klein vliegtuig met van die propellers. Ja hoor, ze bestaan nog. Maar het moment van binnenkomen pffff. Sommige bagagebakken waren dichtgetapet, stoelen helemaal kaal waar het piepschuim doorheen kwam, zittingen doorgezeten en de ventilatiedingen deden het niet. Had er op dat moment niet het Zwitser leven gevoel bij. Leek erop dat ze een antiek stuk uit een hangar hadden getrokken [e-1f648]. En dan nog een vrouw die constant met haar knieen in mijn stoel zat te drukken [e-1f621] zodat ik steeds een zwieper naar voren kreeg dus ik kwam regelmatig even heel hard naar achteren zodat haar knieen hopelijk in haar nek zaten...de groeten! Maar we kwamen na 2 uur veilig aan, immigratie duurde erg lang ( tip...bewaar je boardingpass [e-1f633] ) en gelukkig stond onze tourguide voor de aankomende dagen er met een bord met mijn naam erop [e-1f44d] Hotel ziet er top ( luxe ) uit en morgen gaan we de zeer beroemde Angor Wat bezoeken, 1 van de beroemdste bijzonderheden van Cambodja! Dag 22 Vandaag een dag van de vele tempels en de grootste was Angor Wat en dit is van origine een Hindoe tempel maar transformeerde geleidelijk in een Boeddistische tempel. Het is het symbool van Cambodja en staat ook op de nationale vlag. En het is de grootste religieuze monument ter wereld. Het is een tempel die in de 12e eeuw uiteraard met de hand gemaakt is. Er is 37 jaar aan gewerkt en zonder machines. Alleen met olifanten en sterke mannen die de loodzware stenen moesten sjouwen! Helaas is er de afgelopen 1000 jaar al het eea ingestort, vernield en gestolen. Op de muren zag je vele reliëfs hoe het leven toen was en wie tegen wie vocht. En dan praat je over demonen, apen, draken, krijgers enz. Wat een werk is dat geweest zeg! Vervolgens door naar Angor Thom ( betekent grote stad ) wat de koning heeft laten bouwen. De koning was een Boeddhist dus dat zie je er ook in terug in de reliëfs in de muren. Het is dus geen tempel maar binnen de muren van de stad vind je meerdere andere tempels. Ben de namen kwijt maar het behoorde allemaal bij het Khmer empire. En je moet echt goed op de details letten want overal zie je iets in de stenen. Onze privégids Narong wist veel te vertellen en je moet echt een gids bij je hebben anders sta je misschien naar een stapel stenen te turen waarvan je de geschiedenis niet kent [e-1f648]. De chauffeur had een koelbox in de auto staan en dat was maar goed ook want we moesten megaveel water drinken ivm de extreme hitte. ( gevoelstemp 42 graden !!! ) Na de heerlijke lunch de tempel Ta Prohm nog bezocht en daar is de film Tomb Raider met Angelina Jolie voor een gedeelte opgenomen. Heel bijzonder want er groeien bomen kriskras door de tempel en die wortels zijn mega lang en megadik. Toen waren we wel een beetje tempelmoe en bijna oververhit [e-1f633] dus afgezet bij het hotel en gelijk het zwembad ingedoken en verder rustig aan gedaan. Morgen wederom weer een stuk geschiedenis op het programma dus we wachten af waar Narong ons naartoe brengt [e-1f609]. Dag 23 Gisteravond nog even bij de beroemde of beruchte Pubstreet geweest. Die kan je niet missen dus gewoon op het geluid afgaan. Overal keiharde muziek door elkaar.Hele straat met bakken visjes die het lekker vinden om jouw dooie weefsel van je voeten op te eten. 3 dollar voor een uur dat getik aan je voeten. Toch maar niet. Heel veel massagesalons ook. En wij snappen wel waarom de backpackende jeugd hier zit. 1 dollar voor een biertje en 2.5 dollar voor een cocktail en een pizza voor weinig. Wij zijn geen kroegtijgers dus snel weer weg daar. Vanochtend wederom een aantal tempels uit de 10e eeuw ( Hindoetijd ) en 12 eeuw ( Boeddhismetijd ) bezocht. Ben de lange namen kwijt. Alles lijkt uiteraard wel op elkaar behalve 1 tempel die in het water lag. Ze hadden in die tijd niet heel veel keuze uit verschillende stenen en hoe ze konden bouwen [e-1f601]. Hadden een halve dag en was lang genoeg want we zijn tempelmoe haha en vanwege die bloedhitte. Gevoelstemp vandaag 42 graden!! Daarna weer het zwembad ingedoken en heerlijk geluierd. Van dat warme weer word je echt heel sloom [e-1f648]. Vanavond de nightmarkt maar eens over slenteren en morgen naar Tonle Sap lake en daarna pakken we de bus en rijden we naar Phnom Penh waar een heel stuk van die verschrikkelijke geschiedenis van de rode Khmer ligt. De vader van onze gids is door de rode Khmer vermoord en zijn opa, oma en tantes en ooms ook. Zelf is hij als 8 jarig jongetje ook regelmatig mishandeld door soldaten van de rode Khmer. Ik zal jullie de details besparen maar ik weet nu al dat de verhalen helaas overmorgen nog veel en veel erger gaan worden [e-1f614] maar toch willen we ook deze geschiedenis leren kennen. Peinzend boven de nu nog lege koffer en de stapel ernaast die er weer precies in moet passen: DE ONVERMIJDELIJKE OVERBODIG GEBLEKEN SPULLENLIJST 1. En absolute winnaar, en al bij vertrek op Schiphol geconstateerd: de volumineuze wintersdikke wollen shawl. Heilig, want ooit voor mijn verjaardag gekregen van schoondochter Alessia. Dat ding moest in Soest eigenlijk in de winterberging, maar ik koos blijkbaar de verkeerde koffer…. 2. Op enige afstand, maar toch ook knap gedaan: mijn blauwe jack. Heeft de hele reis gezellig pratend met die shawl van hierboven ruimte liggen innemen. Geen drúppel regen gezien, en voortdurend 25 , 30 tot 39 graden (OK, één onweersbui, maar toen zaten we binnen) 3. Van die handige bestekdingesen die aan de ene kant lepel zijn en aan de andere kant vork met snijvlakje. Omdat ik niet met die [e-1f641][e-1f962][e-1f633]-stokjes kan en wil eten kocht A in NL een pak met 100 stuks voor me. En die heb ik nog steeds, want tegenwoordig heeft èlk restaurant hier lepels en vorken op verzoek beschikbaar…. 4. Verrekijker (800 gram) om vogels te spotten tijdens natuuruitjes. Omdat die telkens rond het heetste moment van de dag plaatsvonden en geverderden daar aanzienlijk slimmer mee omgaan (vogelsiësta) was er zelfs nog geen huismus te zien. Nou ja, op die twee beschreven ijsvogels na dan. Maar bij die trip was ik nou net vergeten mijn verrekijker mee te nemen. 5. DEET. Genoeg om een weeshuis levenslang muggenbeetvrij te houden. Helaas werkten de muggen niet echt mee, want in deze dorre hete tijd van het jaar is er eigenlijk geen mug te bekennen. We hadden één hotel met klamboe, overal stond ‘complimentary’ repellent en die propellors aan het plafond in combinatie met blazende airco’s zorgden ook prima voor een lage mugdichtheid. 6. MALARIAPILLEN. Zie ook DEET. Werden ons bij de GGD op basis van één blik op een wereld-malariakaart voorgeschreven vanwege de aanwezigheid van een langwerpig meer inderdaad vlak naast onze route tussen Phnom Penh en Battambang. Eenmaal daar aangekomen bleek het drooggevallen. 7. Mondkapjes. Ondanks BuZa-reisadviezen hieromtrent. Als je hier zo’n ding draagt word je aangestaard alsof je van een andere planeer komt. In één tempel was een facemask echt verplicht, maar dat bleek alleen te gelden voor witte mensen wier achternaam eindigt op ‘illen’ of ‘eenweg’. 8. Van de stápel wereldstekkers die ik bij me had: vier landen bezocht, één lullig klein stekkertje gebruikt. En dan laat ik de extra kopieën van reisbescheiden, vluchtschema’s en paspoorten, alsmede àlle in drie jaar verstrekte bewijzen van COVID-vaccinaties nog buiten beschouwing. Voor mezelf als reminder voor een volgende reis, voor jullie wellicht herkenbaar en daarmee een graag aangeboden troost. De Angkor Wat is te ongelooflijk en te onbeschrijflijk. Dat ga ik dan ook maar niet proberen. Ik maakte wel een paar foto’s voor jullie! Bij APOPO (Anti-Persoonsmijnen Ontmijnende Product Ontwikkeling, opgericht door Belgen) moet het me wel lukken. Laos, Vietnam en Cambodja waren in de tweede helft van de twintigste eeuw het trieste toneel van bombardementen en grondoorlogen. Als stille en gevaarlijke getuigen daarvan liggen nog miljoenen niet geëxplodeerde bommen, granaten en vooral mijnen in de bodems van deze Regio. In mijn blog ‘Laos en Oorlog’ van 3 maart vertelde ik er al over. APOPO traint ratten in het ontdekken van deze explosieven. Zoiets duurt wel even; daarom zijn ‘onze’ rattensoorten niet geschikt, die worden niet ouder dan vier jaar. In Tanzania daarentegen leven ratten blijkbaar gezonder, waardoor ze wel negen kunnen worden en dus langer aan de slag kunnen blijven. Na een aanvangsperiode, waarin de jonge ratjes tam worden gemaakt en wennen aan hun trainers mogen ze letterlijk snuffelen aan het grote werk. En dat kunnen ze als geen ander: tot een cirkel van één meter om zich heen en idem de grond in kunnen ze gericht leren te zoeken via een steeds herhaald proces van zoeken, vinden, erkennen en belonen. Twee jaar later zoekt de rat alleen nog maar naar de voor ons niet herkenbare TNT geur, omdat hij wéét dat bij het opgraven ervan door de begeleider een erkennend ‘klik’-geluid wordt gemaakt en de beloning direct volgt. Bij het opgraven van andere spullen volgt géén ‘klik’-erkenning en zéker geen beloning. Het door deze HeroRats te onderzoeken gebied wordt verdeeld in kavels van zo’n vier meter breed en tien meter lang. Eerst maken de onderzoekers looppaden langs de kavels mijnenvrij via de oude metaaldetectoren-techniek. Vervolgens houden aan beide lange zijden twee medewerkers op die bomvrijgemaakte paadjes een meetlint en een dunne kabel vast met exact dezelfde breedte als de kavel. Aan die kabel zit een ring, aan die ring zit een kort kabeltje van een meter, en aan dat kabeltje zit de rat van dienst. Het beest wordt vanaf een lange zijde in het kavel geplaatst, snuffelt zich een weg langs de kabel naar de overkant en als het onderweg de juiste geur ruikt gaat het graven. ‘Klik/Erkenning/Beloning!’ De begeleiders noteren de lokatie van het gevonden explosief met behulp van het meetlint. Ter controle wordt de rat ook nog eens vanaf de andere lange zijde over hetzelfde breedtepad gezet. Bij herhaald succes wordt de stafkaart voorzien van een rode stip. Daarna schuiven de twee medewerkers een metertje door over hun vrijpaadje en herhaalt de procedure zich. Een rat met zijn begeleiders werkt verbluffend snel: het dier verkent een stuk land ter grootte van een tenniscourt in 30 minuten, waar mensen met metaaldetectoren tot vier dágen over doen.Bijkomend en niet te onderschatten voordeel is dat de mijnen niet exploderen door het lage gewicht van de er overheen scharrelende rat, en misstappende onderzoekers wèl de klos zouden zijn. Nog even wat cijfers: deze zogeheten HeroRats maakten inmiddels 156.000 explosieven onschadelijk en 82 km2 vrij waardoor 1,8 mio mensen weer veilig op het land kunnen werken en wonen (bron: apopo.org). Wij zagen een verbluffende demonstratie met rat Virginie, die ons daarna aandoenlijk kwam besnuffelen en veilig, want gevaccineerd, belikken. Een dòtje van 1,5 kilo. Nee, dèze hadden we nog niet gehad. Wel het vliegtuig, de auto, de cyclo, de fiets, de motorboot, de sampan, de trein, het cruiseschip en de tuctuc, maar de Norry had ons nog niet als vervoermiddel gediend. Hier in Battambang ligt nog een spoor van de Bambu Train, ooit aangelegd in de frans-koloniale tijd. Die lijn werd zelden gebruikt, dus benutten landwerkers delen ervan om hun oogst van het land naar hun dorpje te krijgen. Dat deden ze met een Norry, die nu nog wordt ingezet voor huiselijk vervoer, af en toe een toerist en nu voor ons: Je legt twee spoorbrede assen met wielen op de rails. Om de achterste as leg je een aandrijfriem Je legt er een half verrot plankier (3x2 meter) bovenop. Er zit een groot gat boven de plek van de achteras Je pakt een motor en bevestigt die door dat gat heen aan de aandrijfriem van de achteras Je gooit en een kleedje en wat kussens op het plankier En alles wat er nog meer mee moet van A naar B (en dat is véél: kinderfiets, kleuters, afval, meuk, huisdier, waterflesjes, rijst, kleding etc) A, Gids en ikzelf moeten op de voorste kussens gaan zitten Geen helm, geen gordels, geen zekering, geen handvatten, geen hekjes. In potentie: levensgevaarlijk. Dan de motor aan en met 40km per uur raggen over een spoor van dronken spaghetti. De rails schudt ons mét hevig ge-kedengkedeng heen en weer Aan het eind van de rit platform en motor van de assen halen, voorste as wordt achterste as, platform weer er op, motor weer op achterste as en terug. Klaar is Kees. We leven nog. Van Pnomh Penh via Battambang naar ons laatste reisdoel in Cambodja: Seam Reap. Snikheet, gortdroog. Het landschap snakt naar het natte seizoen, want de meren staan droog, rivieren zijn armzalige stroompjes geworden en de runderen lijken op fotomodellen. We blijven tussen 1300 en 1500 uur noodgedwongen binnen. Morgen naar het beroemde Ankor (‘Hoofdstad’) Wat (‘Tempelgebied’), uit ongeveer 1100. Veel te groot, 162 hectaren!, om helemaal te bekijken, maar volgens de gids gaan we wel ‘de basics’ doen. Ik hoop de foto’s op Norry-bouwplaat-volgorde te kunnen krijgen….. Gisteren bekeek ik het matineuze vertrek van de dagelijkse speedboat naar Phnom Penh. Voorbereiding is alles, nietwaar, en de volgende dag zouden wíj́ tot de passagiers behoren. Capaciteit van de boot: 35 pax. Die stonden elkaar nu te verdringen bij de geïmproviseerde incheckbalie op de pier bij ons hotel in Chau Doc. Het werd, was en bleef een chaos van Torens van Babel, paspoorten, visa, kofferlabels, formulieren, dollarbiljetten voor de cambodjaanse visa en nog niet ingeleverde hotelsleutels. Dat beloofde nog wat voor ons vertrek, de volgende ochtend. Om zes uur ontbijten is niet mijn favoriete hobby, vanaf het terras zag ik de drukte op de pier dreigend toenemen, mijn tweede kop koffie kwam te laat en er was deze ochtend geen marmelade. Vanaf de pier hoorde ik de eerste geïrriteerde stemverheffingen. Ik voorzag een minstens vijf uur durende reis vol ergernissen. Toen draaiden plots de coulissen: Allereerst nam onze gids Weng afscheid van ons. Hij had een verjaarscadeau voor me, ook al ben ik pas op 31 maart jarig. Naast Weng stond een keurig in bedrijfskleding gehulde jongeman. Hij vroeg ons te volgen, leidde ons langs en over tientallen koffers naar de steeds voller rakende pier, negeerde de wachtrij voor de officials en de bizarre incheckprocedure, gebood ons hetzelfde te doen en verzocht ons aan boord te gaan van een aanzienlijk kleinere speedboat, met vijf zitplaatsen. Tot mijn verbazing stonden onze koffers al aan boord. We hadden een privé boot gekregen, dus driewerf hoera voor onze reisadviseur Barbara van Experience Travel en hun lokale reisagent EXO. En Fast Lane Harry was dit keer Fast Boat Ferry! We stapten aan boord, de dertig van verbijstering stilgevallen passagiers van de grote speedboat minzaam toeknikkend. Trossen los, en met brullende motor de Mekong op, richting de grens met Cambodja Jeugdsentiment van vóór Schengen: eerst de grenspost van Vietnam. Van boord, op een bankje. Onze Ferry regelde alles. Na tien minuten verder varen, naar de grenspost van Cambodja. Weer van boord, weer een bankje, weer Ferry naar visa-beambten en douaniers met stempels. De procedure ging ook hier vlot, misschien omdat de cash betaalde visakosten ad USD 35 slechts voor USD 30 terugkeerden in het visastempel? Weer aan boord. Het strijken van de Vietnamese standaard en ontplooien van de Cambodiaanse. ‘Onze’ jongeman begeleidt zo’n vier à vijf keer zo’n speedboat naar Phnom Penh en vaart direct na aankomst weer terug naar Chau Doc, Vietnam. Ook hij moet bij elke grenspassage stempels in zijn paspoort halen. Hij liet het me zien: op de oneven pagina’s de keurig naast en onder elkaar geplaatste stempels van Cambodja, op de even pagina’s die van Vietnam. Elke twee maanden is zijn paspoort vol en moet hij een nieuw aanvragen…. Morgen geen vrolijke dag, maar -hoe naar de beelden ook zullen zijn- wel een interessante en een noodzakelijke. In Phnom Penh staat Tuol Sleng. Het gebouw werd van 1975-1979 door de Rode Khmer van Pol Pot tijdens de gruwelijke zuiveringen als martelkamer en gevangenis gebruikt. Nu is in hetzelfde gebouw een Museum, gewijd aan die periode.Het schijnt zeer confronterend te zijn. Net zo min ik voor mijn plezier ooit Auschwitz/Birkenau bezocht ga ik morgen naar Tuol Sleng. Ik ga wèl om politiek alert te blijven, om te beseffen hoe vrij wij mogen zijn en hoe goed wij het hebben. In de middag bezoeken we ter afronding de Killing Fields, ook geen ‘feel good’-tripje. Zaterdag reizen we door naar Battambang en gaan we eindelijk die wekenlang meegesjouwde malariapillen eten Dag 20, Vanochtend stondom 07.30u. ons busje klaar voor ons bezoek aan een ander aantal Angkor tempels, gelegen tussen de 20-50 km van Siem Reap. Een hele relaxte dag vandaag! Op pad met ons vijven. De tempels waren allemaal verschillend, maar elk op zijn eigen wijze, erg mooi!We hebben bezocht: Neak Poun, Banteay Srei Temple, Beng Maleae en Bakong. Persoonlijk vond ik de Beng Malea het mooist! Heel authentiek, meer zoals de tempels gevonden zijn; overwoekerd door de natuur! De Neak Poun lag prachtig nabij een meer met hardroze waterlelies. Henry daarin tegen vond de Bantey Srei het mooiste. Zo zie je maar weer, smaken verschillen! Rond16.00uwaren we weer terug in onshotel.Om 18.00uzijn we met 3 tuktuks met de gehele groep naar de stad gegaan om met elkaar wat te drinken en afscheid te nemen van onze gids Nira. Daarna zijn Henry, Henk en ik samen een hapje gaan eten. Morgen al weer naar huis! Rond13.00 uworden we naar het vliegveld in Siem Reap gebracht voor onze vlucht naar Bangkok. In Bangkok worden we eerst weer naar een ander vliegveld gebracht. Vandaar uit vliegen we naar München. Vervolgens met een overstaptijd van 1 uur een vlucht naar Amsterdam. Als we alle aansluitingen halen zullen wevrijdagochtendrond08.15uaankomen in Amsterdam. Nog een lange reis te gaan, maar we kunnen terugkijken op een prachtige reis door 2 mooie landen met een vriendelijke bevolking, mooie natuur en bezienswaardigheden. grt, Henry, Henk en Anneke Dag 19, Vanochtend na het ontbijt stonden de tuktuks klaar om ons naar de Angkor Wat te brengen, een leuk ritje. In een hele grote hal zijn er vele ticketloketten. Aangezien het toerisme nog steeds niet volop op gang is gekomen na de Corona, is het niet erg druk. Het merendeel aan toeristen dat je hier ziet lopen zijn Chinezen en Koreanen. Je kan 1 en 3 daagse kaarten kopen. Omdat we morgen samen met Wim en een reisgenote naar een verderop gelegen deel van het complex gaan, hebben we gekozen voor een 3 daagse kaart. Allereerst hebben we de Angkor Wat bezocht. Het is, als je er niet geweest bent, niet voor te stellenhoe groot en imponerend het geheel is. De tuktuks zijn de hele dag met ons meegegaan, het gewoon niet af te lopen. Bovendien is het vanaf10.00uerg heet, dus je bent al blij dat je zo nu en danvervoerd wordt. Angkor is één van de belangrijkste archeologische vondsten in Zuid-Oost Azië. De totale oppervlakte is 400 km2 incl al het groen/bebossing. Het Angkor archeologisch park omvat de verschillende hoofdsteden van het Khmer keizerrijk van de 9e -15e eeuw. De belangrijkste tempels zijn de Angkor Wat,Angkor Thom en de Bayon tempel met zijn ontelbare uitgehouwen figuren en voorstellingen. Het geheel is uitgeroepen tot Unesco Werelderfgoed. Vandaag hebben we buiten de Angkor Wat bezocht: The South Gate, Angor Thom, Bayon (tempel met de 216 gezichten), Baphuon ( kopie van Mount Meru, heilige berg voor de Hindoes), Phimeanakas (Koninklijk Paleis), Terrace of Elephants and Leper King), Ta Prohm (ook wel de Tomp Raider, genoemd naar de gelijknamige film met Angela Jolie). Terug in het hotel gedouched en even met de benen omhoog. Daar kwamen we van bij. Ons hotel ligt niet direct in het centrum van Siem Riep. Metde tuktuk naar het centrum gegaan om een restaurantje te zoeken. Vooral “Pubstreet” is een bekende uitgaanslocatie. Een beetje vergelijkbaar met Lloret de Mar in Spanje. Veel lawaai en “proppers “ voor de deur. Wel leuk om even door heen te lopen. Toch maar in een rustiger straat restaurantje opgezocht. grt, Henry, Henk en Anneke Dag 18, Vanochtend zijn we vertrokken richting Siem Reap. Om even de benen te strekken hebben we een stop gemaakt bij de “spidermarket”, waar ze een grote variëteit aan gefrituurde insecten verkopen, zoals grote spinnen en watertoren. Lekker volgens één van onze reisgenoten! Na de lunch een stop bij de “Naga bridge”, een brug uit de 12-13e eeuw. Daarna een facultatieve boottocht gemaakt over een kanaal en meer, langs paalwoningen en prachtige natuur. In het regenseizoen zijn de palen niet zichtbaar, zo hoog staat het water dan. Na de boottocht hebben we een wandeling door het dorpje gemaakt en gekeken bij de visrokerij. De mensen en kinderen zijn allemaal erg vriendelijk en zwaaien volop. We kwamen laat aan bij ons hotel. Een simpele maaltijd genuttigd aan de overzijde van het hotel. Zo slapen, morgen vroeg op pad naar de Angkor wat, het hoogte punt van onze reis! grt, Henry, Henk en Anneke Dag 17, Vandaag staat een bezoek aan “The Killing Fields” enhet “Tuol Sleng Museum (S21), ook wel Genocide Museum genoemd, op het programma. Ter voorbereiding van ons bezoek aan “The Killing Fields” hebben we thuis de film “First they killed my father “ gekeken. Deze film geeft een heel goed beeld van de overheersing van de Rode Kmher van 1975-1979. Toen we daar liepen kreeg ik flashbacks van deze beelden. Choeung Ek, ook wel de “Killing Fields”of “velden des doods”geheten, is een agrarisch gebied, zo’n 14 km ten zuiden van Phnom Penh in een boomgaard. Gevangenen van onder andere de Tuol Sleng gevangenis werden hier naar toe gebracht en vermoord. Iedereen was geboeid en geblinddoekt. Ook op andere locaties waren er zulke “fields”. Gezamenlijk werden er meer dan een miljoen mensen gedood en begraven in massagraven door het Rode Khmer-regime. Toch wel stil en erg onder de indruk van zoveel ellende stapten we in de tuktuk op weg naarder Tuol Sleng Genocidemuseum. Na een ritje van zo’n 40 minuten kwamen we aan bij het Tuol-Slengmuseum. Het museum is gevestigd in een oude school die door de Rode Khmer, onder bewind van Pol Pot, werd omgebouwd tot de beruchte “gevangenis S-21” en waar duizenden gevangenen werden ondervraagd, gemarteld en vermoord. Je wordt er echt stil van om te zien hoe mens onvriendelijk en wreed de gewone burgers door de Rode Khmer onderdrukt en mishandeld werden. In deze gevangenis zijn 18133 mensen om het leven gebracht. Slechts 7 personen hebben deze hel overleefd. Tussen de middag met ons drieën geluncht in de stad. Daarna zijn we op pad gegaan voor een bezoek aan het Koninklijk Paleis. Echt een schitterend complex. Het paleis is nog niet zo oud. Tot het begin van de 15e eeuw was het hart van het Khmer rijk gevestigd in Angkor. In 1434 werd de hoofdstad naar het hedendaagse Phnom Penh verplaatst, maar 60 jaar later werd de hoofdstad al weer verplaatst. Dit maal naar Basan en even weer later naar Oudong, 40 kilometer afstand van Phnom Penh. Hier zou de hoofdstad voor de komende 250 jaar gevestigd zijn. In 1865 verplaatste koning Norodom de hoofdstad naar Phnom Penh en liet er in 1866 het Koninklijk paleis en de zilveren pagode bouwen. Het was vandaag erg heet in de stad. Ook waren er veel mensen op straat: zondag en viering van het Chinese Nieuwjaar. Al met al een indrukwekkende dag! Nu tijd voor ontspanning: Henk en Henry zitten nu op super sport 3 naar de wedstrijd Feyenoord-Ajax te kijken!!! Morgen reizen we verder naar Siem Reap, bekend om de Angkor Wat!! grt, Henry, Henk en Anneke Dag 16, Omdat ons hotel van afgelopen nacht geen mogelijkheid had om te ontbijten, zijn we in een nabij gelegen restaurantje gaan eten. Daarna zijn we op weg gegaan naar Phnom Penh. Weer een lange reisdag, maar we hebben nu een hele enthousiaste gids die tussendoor veel vertelt en regelmatig tussenstops wil maken. Intussen langs huisjes gewandeld waar ze eigen fruitbomen hebben en het fruit proberen te verkopen. De natuur is hier heel anders dan in Laos. Het is hier veel vlakker, bergen zijn er in dit gebied niet, veel bouwland. Na een half uurtje een stop bij een plaatselijke vismarkt. Er wordt van alles verkocht: Potjes met vis, gedroogde vis, gefrituurde insecten, gegrilde slang. De nog levende slangen kronkelen, samen met schildpadden, rond in een glazen bak. In onze groep zitten 2 mensen die van al deze lekkernijen proeven!! De eieren die ze op deze markt verkopen schijnt een kuiken te zitten! Jammer dat jij er niet bij bent Pascal[e-1f602] Eerder dan verwacht zijn we we, na de incheck in het hotel, Pnhom Peng ingegaan. We hebben tijdens onze reis nog niet zo’n moderne stad gezien. Een mooie brede boulevard met palmbomen en hoge gebouwen. We hebben tijdens deze wandeling een bezoek gebracht aan de Watt Phnom, die een bezoek meer dan waard was. Heerlijk gegeten vanavond in een gezellig restaurant aan de boulevard. Nog even langs het water gewandeld waar veel verlichte boten rondvaarden. Morgen met tuktuks naar “The killing fields” ende “Tual Sleng”gevangenis. grt, Henry, Henk en Anneke Dag 15, Vanochtend vertrokken richting de Cambodjaanse grens. Een ritje van een half uur. Daar aangekomen begon het circus dat we aan de Laoaanse grens hadden opnieuw. Eerst een stempel halen om Laos te verlaten, vervolgens met je bagage een eind lopen door “niemandsland “. Bij de grens je temperatuur laten meten, formulieren invullen, paspoort inleveren, na verkrijging visum paspoort ophalen na betaling van $38,00, bagage door scanner en dan stempel voor toegang Cambodja. Bij de grens werden we opgewacht door onze nieuwe gids en chauffeur voor de komende dagen. We zijn benieuwd wat de komende dagen weer gaan brengen. Rond13.30ukwamen we aan bij ons hotel in Kratie. Wim stelde voor om na de lunch een facultatieve excursie te organiseren om Irrawaddy dolfijnen te spotten die in de Mekong voorkomen. Iedereen wilde mee. Dus zo gezegd zo gedaan! Om 15.00u. vertrokken we met 4 tuk-tuk-jes naar het startpunt van onze boottocht (afstand 15 km) op de Mekong in de hoop dat de dolfijnen ons vanmiddag niet in de steek gaan laten. Het ritje met de tuk tuk ging over een zeer hobbelige weg, maar er was veel te zien onderweg: winkeltjes, soort van paalwoningen en mooie vegetatie. Aangekomen bij het startpunt van de boottocht lagen de bootjes, waar je met 4 à 5 personen op kon zitten al klaar. Na een tijdje varen zagen we ineens grijze vinnetjes boven het water uitkomen. De boot vaart dan met de dolfijntjes mee en stopt als er weer dolfijnen gesignaleerd worden. We hebben er diverse gezien. Dus helemaal een geslaagde middag. (Filmpje bij video te bekijken) Met dezelfde tuktuk weer richting hotel. Begin van de avond op zoek gegaan naar een restaurantje. Ik had gelezen dat er een Duits restaurant in de buurt van het hotel moest zitten. Dus daar naar op zoek gegaan. Na 2 weken Aziatisch eten, een welkome afwisseling. Heerlijk schnitzel mit Bratkartoffel gegeten! Morgen reizen we door naar Phnom Penh. Dit soort dolfijn springt niet boven de waterspiegel uit, je hoort ze echter wel lucht uitblazen. Het was een leuke ervaring. grt, Henry, Henk en Anneke Phnom Penh is andere koek dan Siem Reap. Daar was te zien dat toeristen geld in het laatje brengen, hier is te zien wat een arm land het is. De straten zijn vuil, mensen leven eenvoudig met soms niet meer dan een bankje achterin hun winkeltje. Vlees hangt in de zon, kinderen liggen te slapen onder het verkoopkarretje van hun ouders. Simpele houten huisjes vormen een contrast tegen de luxe hotels. De stad is in opmars, maar de fundering is zwak. Als we inchecken in het hotel vraagt de receptioniste waar we vandaag vandaan komen. Als we vertellen dat we uit Siem Reap komen kijkt ze ons verbaasd aan. Daar zou ze heel graag heen willen vanwege het aftelmoment van oud en nieuw. Dat zou de place to be zijn! We hadden al gezien dat er van alles opgebouwd werd, maar dat het zo groots zou zijn. Lekker dan… We lopen de stad in, richting de boulevard aan de Mekong rivier. Onderweg lopen we tussen de barretjes met westerse mannen, sexpacts, omringd met Cambodjaanse vrouwen. Prostitutie is hier verboden maar levendig. Thailand staat er bekend om, maar vanwege de prijzen gaan veel mannen naar Cambodja. Doordat het verboden is gebeurd er veel underground en is er dus van alles mogelijk. Triest. Hoe kan je. Aan de boulevard is het gelukkig een stuk vrolijker. Er wordt geflaneerd, gesport, spelletjes gedaan, gedanst. Het paleis schittert ons tegemoet en we voelen dat we in een andere wereld zijn. Qua restaurantjes kunnen we het hier even niet vinden en we belanden uiteindelijk bij een Mexicaan. Even wat anders en fijn om in plaats van de geluiden van de drukke stad de gezellige muziek te horen. We zijn gaar van de lange dag en liggen er vroeg in. De stad heeft enorm geleden onder de genocide van de Rode Khmer, die in 1972 het land leidde en eigenlijk pas echt ten onder ging in 1995. Heel recent dus. Als je het land bezoekt kun je niet om deze oorlog heen, en ondanks dat we erover twijfelden om de musea erover op te zoeken, doen we het toch. Bijna iedereen die we ontmoeten heeft de oorlog mee gemaakt en verschrikkingen doorstaan. De ontzettend vriendelijke en hartelijke eigenaar van ons hotel in Siem Reap sleepte met zijn been, het leek of hij een gedeelte van zijn voet miste. Vragen komen op maar we stellen ze niet. We besluiten de musea toch te gaan bezoeken. Uit respect, respect dat de mensen overeind zijn gekomen na zoveel ellende. Hoe zij positief en vrolijk door het leven gaan, gericht op het nu en de toekomst. Het is een heftige geschiedenis en ik kan me voorstellen dat je er niet over wilt lezen. Sla het schuingedrukte gedeelte dan over. Tijdens de Vietnam oorlog bombardeerden de VS het platteland waardoor iedereen naar de stad getrokken was. Pol Pot en de Rode Khmer beloofde het land beterschap en zorgde dat de VS en de Communistische Vietnamezen de strijd voortzetten in Vietnam. De Cambodjanen volgden hoopvol Pol Pot maar liepen hun dood in. Pol Pot wilde een niet-kapitalistische samenleving, hij schafte geld en godsdienst af en iedereen moest op het land werken. De Rode Khmer verjoegen de 2 miljoen inwoners Phnom Penh naar het platteland, of vermoorden ze. De stad werd een spookstad. Onderscheid mocht er niet zijn, iedereen moest het zelfde zwarte tenue aan. Familie werd afgeschaft en kinderen afgenomen, omdat dat je identiteit zou geven. Ankar, zoals de staat zich noemde, bepaalde wie zich mocht voortplanten en voedde de kinderen op. Als je intelligent was, was je een bedreiging en werd je vermoord. Ook al droeg je een bril of sprak je een tweede taal, want dan zou je weleens intelligent kunnen zijn. Mensen stierven van honger, slechte omstandigheden en hard werken. Veel mensen werden gemarteld en vermoord. In een paar jaar tijd heeft de Rode Khmer een kwart van de bevolking uitgeroeid. Een kwart! Moet je bedenken, dat 1 op de 4 mensen die je kent vermoord wordt door iemand uit de overige driekwart. Net buiten de stad ligt een van de Killing Fields. Wij gaan erheen en maken ons klaar voor een pittig bezoek. En dat was het ook. In principe is er niet heel veel te zien, maar de audiogids met daarover de verhalen van de mensen die het overleefd hebben zijn beeldend. 9000 mensen zijn hier in massagraven aangetroffen. Mensen werden doodgeslagen met schoppen want kogels waren te duur. Kelen werden doorgesneden met palmblad zodat ze geen geluid konden maken. Baby’s werden aan hun voeten vast gehouden en met hun kop tegen een boom doodgeslagen. De boom staat er nog. Evenals kleding en botten die door de regen de grond uitkomen. Een van de overleefden vertelt dat de afzondering het ergste was, dat je met niemand meer contact mocht hebben van wie je hield. Dat je eigen volk je dit aan deed. Er was geen hoop, er was honger, mensen hadden geen thuis. Veel mensen stierven vanzelf. Een andere overlevende vertelt dat ze verkracht was en dat ze tot op de dag van vandaag afgestoten wordt. Een ander verteld dat hij veertien was toen hij de stad uitgejaagd werd. Zijn moeder had hem verteld dat toen ze zwanger was ze droomde dat ze zag dat haar zoon, hij, als volwassene, het goed had, in een vreemd land woonde en gelukkig was. Ze hield zich vast aan die droom en heeft hem dat altijd voor gehouden. Maak je geen zorgen, met jou komt het goed. Hij vertelt dat die droom hem op de been gehouden heeft. Hoop en vertrouwen dat het goed komt. Volhouden en doorgaan om zijn moeder niet teleur te stellen. Hij heeft in de gevangenis gezeten, is gemarteld geweest, zag zijn broer voor zijn ogen vermoord worden en is uiteindelijk gaan lopen naar Thailand vanwaar hij doorgereisd is naar de VS. Later heeft hij veel werk verricht voor de Verenigde Naties. Hoop doet leven. Genocide, volkerenmoord, het kan overal gebeuren. De Cambodjanen zagen het niet aankomen. Evenmin als Rwanda, Joegoslavië, de landen onder de IS en momenteel in Myanmar en in China. Allemaal recente gebeurtenissen waarbij mensen in hun eigen land andere mensen uitmoorden. Omdat ze anders zijn, omdat ze niet goed doen, omdat iemand zich beter voelt. Ik vind het een afschuwelijke gedachte dat de mens hiertoe in staat is. Vanaf de Killing Fields gaan we met een TukTuk terug de stad in, naar de S21 gevangenis. Een oude school wat de Rode Khmer omgebouwd heeft tot een gevangenis. We nemen niet opnieuw een audio gids, we zijn nog vol van de verhalen van de Killing Fields. Maar de foto’s die in de gevangenis hangen hebben nog meer effect op ons. Op de Killing Fields kreeg ik buikpijn en werd mijn keel dicht geknepen, hier krijg ik het letterlijk benauwd, hartkloppingen en misselijk. Ik kan de dood nog ruiken. Bloed is in de hoeken in de tegels getrokken, de bedden waarop mensen vastgebonden werden en gemarteld staan er nog. Iedere dag moesten gevangenen verhalen vertellen en opschrijven wat je gedaan had, om vervolgens om vergiffenis te vragen. Daar werd je dan voor gestraft, heftig gemarteld. Ook als het verhaal niet waar was, ook als je geen verhalen meer had. Je moest tenslotte wel fout zijn. Zo was er een Nieuw Zeelander samen met zijn vriendin en een Canadese vriend aan het zeilen, op weg naar Thailand. Door een verkeerde wind kwamen ze in Cambodjaanse wateren terecht. De vriendin werd vermoord, zij overgebracht naar deze gevangenis. Ze moesten wel spionnen zijn. Ze zijn een maand gemarteld totdat ze bezweken. Martelen om te kunnen martelen, om geen enkele andere reden. Zulke verhalen zijn er veel. Ze hebben alles nauwkeurig vastgelegd, alle ‘bekentenissen’, alle foto’s. Dagelijks zaten hier zo'n 1000 a 1500 gevangen in kleine houten hokjes, te klein om te liggen. Totaal hebben er ongeveer 20.000 gevangenen gezeten, waarvan er twaalf het overleeft hebben; zeven volwassenen en vijf kinderen. De foto’s van al die personen zijn beklemmend. Zoveel. Van sommige is te zien dat ze mishandeld zijn, sommige zijn al overleden op de foto, sommige kijken met doodsangst in de camera. Bij het zien van de foto’s en het realiseren om hoeveel mensen het gaat, gaat de herinnering aan de kisten die aan kwamen met de lichamen van de MH-17, door me heen. Niet zoveel als hier, maar ook toen kwam de hoeveelheid als donderslag binnen. Een moment wat ik bij mij draag en ik raak van slag. Tegelijkertijd schaam ik me er voor. Wat is nou mijn trauma vergeleken met dit, met wat hier is gebeurd. In 1979, 4 jaar later, werd Cambodia ‘bevrijd’ door Vietnam, die de Rode Khmer verdreef naar het noorden. De Rode Khmer kreeg steun van oa de VS, Groot Brittannië en Duitsland, omdat zij ook tegen de Communistische Vietnamezen streden. Lange tijd zaten zelfs leden van de Rode Khmer aan tafel bij de Verenigde Naties. Door die steun hield de Rode Khmer het tot 1997 vol te blijven bestaan. In 1998 stierf Pol Pot in vrijheid, onbekend waaraan. In 2004 zijn (slechts) vijf verdachten veroordeeld door het tribunaal, waaronder Duch, de baas van de gevangenis. Slechts vijf veroordelingen, drie anderen konden vanwege hun dood niet meer veroordeeld worden. Acht personen die verantwoordelijk gesteld werden voor de dood van 2 miljoen mensen. Hoe heeft dit kunnen gebeuren? Hoe hebben deze acht grond onder de voeten gekregen en gehouden? Het is ongelofelijk. We besluiten het voor voldoende te houden. We kunnen niet meer. Vluchten bijna de gevangenis uit. Gelukkig kunnen we dat. Op zoek naar lucht besluiten we de stad door te lopen, op weg naar het centrum waar we de bus moeten boeken om naar de grens te gaan. En we zien ineens een hele andere stad dan de avond ervoor. Hier zijn dus wel de leuke restaurants, hippe eettentjes en vrolijke straten. Veel een soort pop ups, grind op de grond, gekleurde tafels en stoelen en een open keuken. We worden er blij van, en dat is wat we kunnen gebruiken. Het plan was om nog even naar het hotel te gaan voordat we het oud en nieuw gedruis binnen gaan, maar de stad staat om 19:00 uur al op zijn kop. Duizenden mensen, overal eetstalletjes, mensen zitten op kleedjes op het gras, hotels met lichtshows op de gevel, een podium met dans en muziek show. Het is een grote uitgelaten boel. Super, super leuk. Dat hadden we niet gedacht, na de reactie in het hotel. We betalen de bus, de volgende morgen om 7 uur worden we opgehaald. Dat voelt ineens als een hele slechte planning, maar goed, geboekt is geboekt. We zien wel. Nu het feest in. Het hotel laten we voor wat het is, we halen ons hand door ons haar en lopen de gezelligheid in. We denken dat het podium op de nationale televisie is, zo groots is het opgezet. Erop een dansshow en een kennelijk bekende zangeres, want er wordt volop meegezongen. Het klinkt goed en lekker en onze heupen deinen mee, armpjes de lucht in. Daar zijn we bijna de enige in, Cambodjanen dansen niet. Dat wij dat doen trekt aandacht. Achter mij doen ze me vrolijk na, we worden gefilmd en er wordt gegiecheld. De reactie’s zijn positief en aanmoedigend, duimpjes omhoog en blij. We zijn ook bijna de enige blanken hier, dus logisch dat we gezien worden. De voetjes zijn moe na zo’n dag en we geven die rust in een heel klein Iers pubje. Met zijn achten zit het vol, inclusief personeel. Heel gezellig, want doordat het zo klein is, is de saamhorigheid groot. Het ligt in een straatje wat vol met cafeetjes zit, sfeervol en leuk. Dit hadden we de avond ervoor moeten vinden! Net voor twaalven lopen we terug naar het podium. Het verkeer in de stad is een gekkenhuis, auto’s staan strak vast, scooters en tuktuks gebruiken ieder gaatje om door te kunnen rijden. Oversteken is een kwestie van gewoon gaan lopen en doorlopen. Luid aftellend gaan we met zijn allen het nieuwe jaar in en onder het siervuurwerk wensen we elkaar en daarna de mensen om ons heen een Happy New Year. De sfeer is goed en blijft goed. Een taxi had geen zin waardoor onze voetjes nog een wandeling van 30 minuten te goed hadden. Uitgeteld lagen we op bed, waar vier uur later de wekker alweer ging. 350 km naar de grens, 8 lange uren in een volgepropt busje. 13 volwassenen, 3 kinderen, een scooter (!), 6 x 20 kilo zakken rijst en bagage tot het dak gestapeld zodat het bij iedere rem naar voren valt. De stoel net iets te klein, je knieën tegen de volgende aan. Geen hoofdsteun dus knikkebollen is met recht knikkebollen. De kinderen hebben hun waterijs laten vallen zodat de hele vloer plakt. Afval wordt sowieso op de grond gegooid. De weg is eerst slecht, dan echt slecht. Er ligt wel een betere weg, maar daar rijden we niet op vanwege de tol. Met een Australiër vragen we ons af of het geen tijd wordt om de backpack periode achter ons te laten en definitief het taxi tijdperk in te gaan. Maar de kilometers en de tijd verstrijken en zo komen we om half vijf aan bij de grens. Wat we op de heenweg niet gedaan hebben, hebben we nu wel gedaan, namelijk de hele rit geboekt. Met als resultaat dat we meer betaald hebben als alle passagiers bij elkaar en dat we, omdat het geld toch al verdiend is, belazerd worden. Bij de grens zijn we oplettend en laten we het geld wisselen, het stempeltje regelen, het verkeerde busje praatje, aan ons voorbij gaan. Maar in Thailand worden we niet bij de pier maar bij het busstation driekwartier verderop eruit gegooid. Daar wachten we 15 minuten op een taxi waar we dan tevreden in zitten maar weer uitgehaald worden. Er zou een andere taxi komen, maar dat bleek een gedeelde Songthaew te zijn. De taxichauffeur en een ander mannetje hebben het geld van de taxi in hun zak gestoken en ons, voor een fractie, in deze gezet. Iedereen verdient aan je, we moeten het maar zien als sponsoring. De Songthaew wilde nog wachten totdat die vol is, maar toen was Pascalletje het zat. Hij ging rijden en driekwartier later stonden we bij de ferry. Die natuurlijk ook nog niet vertrok… Om acht uur ’s avonds waren we bij het hotel op Kho Chang, 13 uur nadat we vertrokken waren. Het warme welkom van de jongens van het cafe, de Pad Thai en het koude biertje maakte alles weer goed. We zijn weer terug op ‘ons’ eiland. Tijdens de busrit was er natuurlijk voldoende tijd om terug te kijken op het jaar. Een jaar wat begon met twaalf druiven in Spanje en doorging naar hiken in Portugal en naar Santiago. Vervolgens langzaam terug naar Nederland waar we nog net de sneeuw konden ervaren. Om zes weken later onderweg te gaan naar Zuidelijk Italië. Met de boot over naar Griekenland en vandaar omhoog naar Albanië, Montenegro, Kroatië, Slovenië, dagje Oostenrijk en weer terug Italië in en de Dolomieten op. In oktober terug naar Nederland, Nomad op stal en wij naar Thailand, op en neer naar Nederland en als laatste Cambodja. We komen nog eens ergens. Benieuwd wat het komende jaar ons gaat brengen. We wensen jullie allemaal een heerlijk en gezond 2023. Maak er op jouw manier een mooi jaar van, want het is zonde om tijd te laten liggen. Tel je zegeningen vaker dan je zorgen, wees lief voor jezelf en elkaar, laat je droom uitkomen en vier het leven! Cheers to Happiness! Na een zeer gezellige kerstavond ging de wekker best vroeg. Het hotel had ons verwend met nasi, verse ananas en Thaise poffertjes dus we zouden het voorlopig wel volhouden onderweg.Het afscheid van het eiland en van het hotel maakte ons weemoedig en tegelijkertijd hadden we zin om op pad te gaan, op zoek naar nieuw. Zo hebben we dus de eerste kerstdag van 2022 gevierd; achterin een vol minibusje, op weg naar een stoffige grens. We hadden ons op het ergste voorbereid en misschien dat het daarom allemaal mee viel. Het verhaal ging dat je voor de grens uit het busje gegooid zou worden en daar onder dwang een visum aan moet schaffen. Dit hadden we getackeld door alvast een e-visum te regelen zodat we op het moment dat het busje ons eruit zette we direct zelf naar de grens konden lopen. Met een beetje een voldane blik van ons pakken ze niet lieten we de rest van het groepje achter. Bij de grens zou de een na de ander ons verkeerd verwijzen om zo een paar dollars aan ons te verdienen. Zou, want wij ervaarden niets van dat en liepen zo naar de douane. Op het moment dat we de grensdocumenten aan het invullen zijn komt de rest van ons groepje aangelopen. Niks niet dat ze gedwongen werden, niks niet dat ze belazerd zijn. Nou ja, gelukkig maar. Omdat het verhaal ook ging dat het vervolg busje niet zou gaan rijden zodat je een taxi neem hadden we bij voorbaat bedacht helemaal niet voor dat busje te betalen en sowieso een taxi te gaan nemen. Maar de taxi’s bleken duur en het busje bleek op tijd te vertrekken. Resume; geen scams, geen gedoe, alles smooth en wij alsnog in het busje onderweg naar Siem Reap. Wel met een tientje korting, want onze ego’s moeten tenslotte ook gevoed worden. Twaalf uur nadat we ingestapt waren zijn we uitgestapt voor ons hotel in Siem Reap, waar we hartelijk ontvangen werden. Het was even wennen, we zaten voor dezelfde prijs als op Kho Chang maar nu in een wat ongezellig hok. Als je moe bent is schakelen niet het makkelijkste, maar de volgende dag waren we al meer tevreden. Cambodia is een van de armste landen ter wereld doordat ze lange tijd in oorlog geleefd hebben. Er is bijna geen industrie doordat de rode Khmer dat verbood en export bestaat alleen uit kleding omdat de textiel industrie gebruik maakt van de lage lonen. Gelukkig gaat het, sinds er geen oorlog meer, met het jaar beter met het land. Vooral toerisme brengt geld in het laatje, dus corona heeft hier een mokerslag uitgedeeld. Siem Reap blijkt een stad met een lekker sfeertje en de eerste dag struinen we er een beetje in rond. In de tempel is het druk en op het moment dat we uitcheckten waarom dat was,kwamen er tientallen monniken op een rijtje aangelopen. Fotogeniek natuurlijk en als twee persfotografen liepen we er achteraan. In de tempel namen alle monniken plaats op de grond, met daarachter en eromheen wat ‘gewone’ mensen. Door een lief vrouwtje werden we uitgenodigd om bij haar te gaan zitten en ondanks dat ze geen woord engels sprak heeft ze ons met gebaren toch een beetje verteld wat er gaande was. Ik vermoed dat het Buddha dag was vandaag, dat wat ik al eerder heb gezien tijdens mijn meditatie. Mensen werden gezegend, legden offertjes voor het altaar, we kregen wierook om dat ook te kunnen doen en na een tijdje begonnen de monniken te chanten. Chanten gaat op zo’n toon en ritme dat de energie er niet alleen voor zorgt dat het prettig is om te doen, maar ook om naar te luisteren. Een mooie belevenis om zo met onze neus in de boter te vallen. Met een Tuk Tuk zijn we naar een Lotus farm gereden, die even buiten de stad ligt. De lotus wordt voornamelijk gebruikt om te offeren, waarbij de lange stengels weggegooid worden. Een Fransman heeft daar wat op gevonden, of tenminste dat pretendeert hij. Als je de stengel breekt komen daar slierten uit en als je die droogt ontstaan er draad, waarmee je dan weer kleding kan weven. Een mooie oplossing want, zo vertelde de Fransman trots, de lotus doet geen kwaad aan de natuur, zorgt zelfs dat water schoner wordt, de stengels worden op deze manier goed gebruikt en de kleding is van sublieme kwaliteit. Gouden idee maar helaas met een gouden prijs. Het is totaal niet haalbaar, een klein sjaaltje kost 230 dollar. Hoeveel?!? Wie koopt dat? Want eerlijk is eerlijk, zo mooi ziet het er niet uit… Maar goed, de Fransman is trots en wij weer terug naar de stad. Was toch een lekker ritje met de Tuk Tuk. Zo’n lekker ritje hadden we de volgende dag ook. Lekker op tijd ook, we werden om half vijf opgehaald zodat we de zonsopkomst achter Angkor Wat konden gaan zien. Daar waren we niet de enigen in, met nog een paar honderd man stonden we in het donker te wachten tot het licht werd. We zagen geen hand voor ogen en het was dat onze vriendelijke Tuk Tuk chauffeur ons had verteld waar we zijn moesten en omdat de rest er ook stond, want anders hadden we net zo goed ergens op een veldje kunnen staan. Dat maakte die zonsopkomst nog iets van spannend. Wat gaat er komen als de zon het gordijn opentrekt? Na een half uurtje naar een donker gebouw te hebben gekeken werden we ongeduldig en zijn we dat gebouw in gelopen. En dat was magisch. Met nog bijna niemand binnen, in het schemer, liepen we terug de tijd in. Het Khmer koninkrijk heersten van de 9e tot de 13e eeuw over bijna heel zuid-oost Azië. Het begon bij koning Jayavarman, die zichzelf naast koning ook een goddelijke status had gegeven. Een hoogmoed waar veel huidige wereld leiders ook last van hebben. Om zichzelf te eren liet hij Angkor Wat bouwen, toen het middelpunt van het rijk. De koningen die volgden deden hetzelfde zodat er een stad vol tempels ontstond, nu een van de zeven wereldwonderen. Ik ben er iets van twintig jaar geleden ook geweest, maar wonderen kan je nooit genoeg hebben. In eerste instantie betroffen het Hindu tempels, maar aan het eind van het tijdperk werd het boeddhisme ingevoerd en ook Boeddha geëerd. In 1431 liepen de Thai het land binnen, maakten een eind aan het Khmer tijdperk en werd Angkor achtergelaten. De natuur nam de stad over. In 1860 gaven de Thai het stokje over aan de Fransen, die in de jungle Angkor ontdekten. Echt veel hebben ze er niet in geïnvesteerd, want Vietnam was veel belangrijk voor hen dan Cambodja, want daar lag de handel. Pas in 1953 werd Cambodja voor het eerst sinds het Khmer tijdperk onafhankelijk maar het mocht niet lang duren. Een paar jaar later raakte Cambodja verwikkeld in de Vietnam oorlog, de strijd tussen de communisten (China)en de VS. 600.000 slachtoffers en de twijfelachtige eer om het meest gebombardeerde land ter wereld te zijn was het gevolg. In 1975 kwam aan die oorlog een einde, op dat moment nam Pol Pot en de rode Khmer de leiding, en volgde een tijd met een van de verschrikkelijkste genocides ooit. Door al deze oorlogen en ellende is Angkor lang verborgen gebleven voor archeologen en toeristen. De omgeving lag vol met mijnen, de natuur had de stad overwoekerd en het land had wel iets anders te doen. Toen ik er de eerste keer was, was het toerisme nog maar net op gang, de grote hotels in aanbouw en Siem Reap een kleine stad. Hoe anders is het nu. Toen zo’n 100.000 bezoekers per jaar, pre-corona stond de teller op ruim 2,5 miljoen. Toch ervaren we het als redelijk rustig. Het tempel complex is zo groot, het grootste ter wereld, en veel toeristen laten Cambodja nog links liggen sinds covid. We halen alles uit de dag en zijn van zonsopgang tot zonsondergang in Angkor. We zien natuurlijk Angkor Wat, een tempel gebaseerd op de vijf toppen van Mount Meru, de heilige berg en het huis van de goden. Bayon, bekend van de 2000 Boeddhistische gezichten die de vier richtingen op kijken. Ta Prohm, waar de vijgenbomen en jungle de tempel bewonen en bekend uit Indiana Jones en Tomb Raider. De bomen groeien dwars door de tempel heen, muren opzij duwend. Het is mysterieus, sprookjesachtig, geheimzinnig. En Banteay Srei, de vrouwentempel en ook wel parel van Angkor genoemd. Zeer waarschijnlijk gebouwd door en voor vrouwen, namelijk zo verfijnd, precies en prachtig dat er gezegd wordt dat mannen er niet toe in staat zijn. Het is tot 1914 bedolven geweest en daardoor zo goed behouden. Een beauty. Een wonder doet wat met je, en daar moeten we een dag van bijkomen. Heerlijk in een mooie, groene tuin met goed eten en yoga aan het eind van de middag. We maken een plan voor de komende tijd. Iets wat prima klinkt maar wat we soms goed zat worden. Uren op je telefoon kijken waarheen, welk hotel, wat kost een vlucht, of de bus, of toch ergens anders heen. Het eerste plan was om vanuit Phnom Penh naar Laos te vliegen, maar de tickets zijn (te) duur, voor een koffer in het ruim betaal je al 80 euro. Dat is bijna du
Gastronomische ervaringenPrachtige natuur en diverse landschappen
Kortlopende reisverzekering
Doorlopende reisverzekering
Annuleringsverzekering
Bagageverzekering
Medische reisverzekering